80 жылдан аса тарихы бар Қазақстан Жазушылар одағының тыныс-тіршілігімен жақсы таныс әлеумет оның тасы өрге домалаған  кезеңін мақтаныш тұтса, төмен құлдилаған тұсында «жарқабақтан ары қарай итеруге» ұмтылмай, керісінше тілекші болуға жарағаны көңілге медет.

 

Оразбек СӘРСЕНБАЙ

Елімізде 12 шығармашылық Одақ бар екен. Таяуда бір са­рап­­шы ғаламторда елдегі шы­ғар­машылық ұйымдардың жұ­­мысын талдап-таразылай ке­ле, «одақтардың ішінде өз жұ­мысын ырғақты жүргізіп ке­ле жатқан бірден-бір ұйым – Жазушылар одағы!» деп баға бе­ріпті. Расында, Одақ қо­ғам­дық  ұйымның Жарғысына сай қа­лыпты жұмысын атқарып келеді.

Үстіміздегі жылдың 27 мамырында әдеттегі Жыл қоры­тын­дысы өткізіліп, оған 300-ге жуық қаламгер қатысты. Әр жанр бойынша баяндамаларға кезек беріліп, бүгінгі әдеби үде­ріске шолу жасалып, баға бе­рілді. Дұрыс ахуалда өткі­зіл­ген жиыннан бір күн бұрын «Жас Алаш» газетінде ҚР Пре­зи­денті Н.Ә.Назарбаевтың на­зарын аудару үшін 15 қалам­гер­дің хаты жарияланды. Ел ішін­­де сол «он бестің өнбес дауы» аталып кеткен «тисе те­рек­ке, тимесе бұтаққа» деген хат­тың бастан-аяқ «жаптым жа­ла, жақтым күйе» екенін бұл күн­де екінің бірі біледі. Ойын­дағысын опырылған дуалдарға жа­зып кете беретін осы бір ке­зеңдерде кімнің аузына қақпақ бол­ғандайсың?! Қазақстан Жазу­шылар  одағы төңірегін­дегі түрлі алып-қашпа  әңгі­ме­лер­ге  тойтарыс  беріп,  тайталасып,  жаға  жыртысып   жат­­­­­қан­­нан гөрі «Көз көрген: өт­кен күннен бір белгі» атты ар­найы айдар ашуды  ұйғар­дық.

Бұл айдарды ұлтымыздың аса көрнекті қаламгері, Жазушылар одағының кешегі және бү­гінгі дәуірін өз көзімен көр­ген, қандай жағдайда да Одақ­тың «ыстығына күйіп, суығына тоңып», жалбақбайлармен қо­сыла шаппаған, тектілік танытып төрелік сөзге тоқтаған, «Ақ­­­сақал» дейтін аяулы атқа кір қон­дырмай кеткен Оразбек Сәр­сенбаевтың өзінің көзі тірі ке­зінде жарық көрген «Өмір­на­ма» («Қайнар» баспасы, 2014 жыл) атты кітабындағы күнде­лік­терінен бастағанды жөн көрдік.

 

20 қараша, 2006 жыл

Өткен дүйсенбі күні қызмет ка­бинетімде отырған маған Жазушылар одағының төрағасы Н.Ор­а­залин звондады. Амандық-саулық сұрас­қаннан кейін:

– Ореке, біздегі өзгерістер туралы естіп жатқан шығарсыз? – дей­ді.

– Жоқ. Не болып қалды? – деп мен сылтау айта бастадым. – Неме­ре­­лерімді бағып, үйде отыр едім… Га­зеттерді қарауға мұршам келмей, міне, енді оқуға кірдім…

– Онда «Әдебиет айдынына» на­зар аударыңызшы. Онда менің «Жауапсыз қалған хаттар» деген материалым шықты. Сонда барлық мән-жайымыз түсіндірілген. Мына Мереке Құлкенов «Қазақ газеттері» серіктестігіне бастық болғалы бері бұ­­рындары Жазушылар одағы құ­рыл­­тайшы ретінде қатысатын «Қа­зақ әдебиеті», «Жұлдыз», «Прос­тор­ды» бізден біржола әкетіп жа­тыр. Одақтың құрылтай­шы­лығын көр­сет­пей, біржола өшіріп тастаған. Кадрлық ауыстыруларын естіген шығарсыз, әрине?

– Естідім. Менің Мағауин до­сым­­ның орнына Темірханды әке­ліп отыр­ғызды емес пе?

– «Қазақ әдебиетіне» орын­ба­сар­­­лық­қа Бейбіт Қойшыбаевты әкеліп жайғастырды. Енді «Прос­тор­ға» өздерінің адамын іздестіріп жатқан көрінеді. Одақтың бұрынғы газет-журналдарын түгелдей Бас­палар үйіне көшіріп, жазушылардан іргесін бөліп әкетуге кірісіп кет­ті. Сөйтіп, біздің Одағымыз бас­па­сөз орындарынан түгелдей айрылып қалып отыр. Бұған біраз жазушылар наразылық білдіруде. Мы­са­лы, Қалихан ағамыз бастаған екі-үш жазушы наразы пікірлерін жа­зып әкеліпті…

– Соңғы жылдарда жікшілдік, топ­шылдық айтыс-тартыстар сирекси бастаған секілді еді. Бәрі де енді баяғы таз қалыпқа түсті десең­ші…

– Солай болатын түрі бар. Енді осындай қиянатшылдыққа өзде­ріңізге ұқсаған аға жазушылар: «Бұл қалай?» деп мәселе  көтергені дұрыс емес пе, Ореке? – деп сұрақ қояды Нұрлан ініміз.

Дұрысы дұрыс-ау! Бірақ бірлі-жарым адамдардың наразылығына «аналар» бой беруші ме еді?

Жазушылар одағының қазіргі хатшыларының бірі саналатын Жа­қауға мынадай ақыл айттым.

– Пленум шақырып, бар мәсе­лені көпшілік талқысына салыңдар. Сонда Жазушылар одағына ша­буыл­­дап жатқандар не сылтау айтар екен. Сонда тыңдап көріңдер, – де­дім.

– Олар талқылауға қатыса қой­мас. Қатысса, жазушылар талап жей­ді ғой, – деді Жақау. – Мына жақ­­тағылармен ашық айтысқа тү­се­тін ана жақта кім бар? Мық­ты­лар­­дың бәрі мына жақта. Бұлар те­гіс Нұрланды қолдайды. Тағы бір қы­зығы… Шығармашылық қыз­мет­­керлерінің Конгресін құру жө­нін­дегі жоба жасалыпты. Жазушылар одағы мен өзге шығарма­шы­лық одақтарды осы Конгресс құра­мына кір­гізбекші екен… Сөйтіп, «аналар» Жазушылар одағын бір­жо­ла тақыр­ға отырғызып, қазіргі қаланың қақ ортасындағы ғимарат­ты алуды ой­лас­тырғаны шығар.

– Бұл пәлен жылдан бергі әл­де­кім­­дердің арманы емес пе?

Осылай, келер көктемде өтетін жазу­шы ағайындардың кезекті құ­рыл­­тайы алдындағы қызу «күрес­тің» басталып кеткен сыңайы бар. Мұ­ны менімен сөйлесіп, пікір бө­ліс­­кен үш-төрт «жазғыш» замандас­та­рым да растады.

Бұл баяғыдан бері, сонау Есенберлин, Әлімжанов, Сүлейменов заманындағы жікшілдік, жүзшілдік дау-дамайдың бірде саябырсып, бір­де үдей түсетін жаңғырығы, жал­ғасына ұқсайды. Өкінішке орай, ескі қоламтаны қайта қопарып, қозасын тұтатып, түтіндетіп жүре­тіндердің ішінде қазір жасы сексеннен асқан қарияларымыз да жүр. Соның бірі – ежелден-ақ  Жазушылар одағындағы бар билікті өз қо­лына алып, беделді орындарға рулас немесе айтқаныңнан шықпай, айтағына көнетін інілерін отыр­ғызу­ды көксейтін көнекөз көрнекті қаламгеріміз екенін осындағы зия­лылардың бәрі біледі. Бұл дүние қамын күйттеуден гөрі ақирет жолына түсетін жастан әлдеқашан асып кеткен осы «көнекөзіміздің» психологиясын түсініп білу қиын-ақ. Жазушылар одағы төңірегіндегі кішкене ғана билік оған неге керек болды екен? Өз басының атақ, марапаты жетіп жатыр. Дәулеті ұшан-теңіз мол деседі. Әлде, жақтастарын жарылқамақ па екен? Жарылқамақ болса, Жазушылар одағынсыз да, оның беделі де, өкіметке өтімділігі де жетіп жатыр. Көпке жаман атты болып, қартайған шағында жүйке­сіне салмақ түсірудің не қажеті бар? Әлде, осы әрекетінің бәрін «әділет жолындағы күресім» деп ойлай ма екен осы жарықтық?

Бірақ жазушылар арасында оң­ай «жеңістің» болмайтыны бел­гілі. Бүгін жеңсең, ертең жеңілесің. Бәрі уақытша, өткінші. Демек, бос әуре­шілік қана. Ең жақсысы – қазақ айтқандай: «Асық ойнаған – азар, доп ойнаған – тозар», қой бағып, көтен мойын жеген – озар». Түптің тү­бінде, ойыннан түсетін пайда жоқ. Біздің баққан қойымыз – жазған кітабымыз емес пе?

14 сәуір, 2007 жыл

Жазушылар одағында кеңейтіл­ген Секретариат мәжілісі өтіп, он үшінші құрылтайға дайындық мә­се­лесі сөз болды. Баяғы ескі әң­гі­ме­лердің қайта қоздаған сыңайы бар.

Біз  жазушылар қатарына қо­сыл­­­ғалы бері, әрбір құрылтай алдында одақтағы билік үшін талас басталады. Бұрынғы Мұстафин, Мүсірепов, Шәріпов, Әлімжанов, Сүлейменов, Найманбаев заманында да осылай болған. Сонда дау-дамай көтеріп, топ жинап, жікке бөлінушілерді бастаушы, басқару­шылардың да құрамы өзгерген жоқ – бәрі бір ай­мақтан шыққан аға­йын­шыл, ру­лас қаламгерлер. Іште­рінде қа­бі­лет­ті, қарымдылары да аз емес. Бі­р­ақ бі­рер бұзықтың азғыруы­на еріп, елі­ріп жүргендері бар. Бұл жолғы мақ­саттары – Жазушылар одағы бас­қармасының қазіргі төра­ға­сы Н.Оразалинді тақтан тайдырып, нарық заманы туғанда әлде­кім­дердің көзқұртына айналған әде­биет­шілердің Орталық үйін, шы­ғар­машылық ғимаратты, өзге де аз-кем дүниені жамбастарына басып, иеленіп қалмақшы көрінеді. Ол үшін, реті келсе, төрағалыққа өз балаларының бірін, әйтпегенде топқа қосылып жүрген «бөтен түсті» ниеттесін отырғызбақшы екен. Бірақ бұл науқандарынан түк шықпайтындарын шіркіндер біл­месе керек. Түк шықпайтын жалғыз себебі бар: жазушылардың көпшілігі қазіргі басшылықты қолдайды. Бұл пікірді әзірше өзгерту мүмкін емес. Ең таңқаларлығы: біз білгелі, соңғы 40-50 жылдың ішінде жазушылар­дың жалпақ қауымы өздерінің бірінші басшысын бүйтіп қолдап көрген емес. Бұрынғы бұйда ұста­ған­дардың бәріне де қырын қара­ған­дар аз болмаушы еді. Бозбала жасымыздан қаламгерлердің ортасында жүргендіктен, кімнің кімді қалай бағалағанын естіп, тыңдап өстік емес пе? Ғ.Мұстафинді, мәсе­лен, «оқымаған надан, айналасын­дағы төрт-бес адамның ақылымен жүретін қара домбай» десе, Ғ.Мүсі­ре­повті «қу түлкі, қасына кілең жағымпаздарды жинап алатын алакөңіл, ала қол, ешқашан адалын айтпайтын кісі» деп күстәналар еді. Шәріпов «қорқақ, үрейшіл, жалтақ» атанса, Әлімжановты «жазушы емес, ортақол журналист, публицист», Сүлейменов «Қонаев, Чер­нен­ко туралы деректі фильм түсір­ген жағымпаз, қазаққа жаны ашы­­майтын космополит», Найманбаев «Жазушылар одағының мүлкін саудаға салған жемқор» деген жаман атаққа ілінген. Тек әйтеуір бая­ғы заманда Жазушылар ұйымын басқаруға әлденеше рет қайтып оралған С.Мұқанов көкеміздің бас­шылығын мақтағандарды не­кен-саяқ естуші едік. «Солақай большевик болғанмен, көңілі таза, көпшіл, демократ адам еді» де­се­тін. Капита­лизм тұсындағы төра­ға­мыз Н.Оразалинді де қазір сыртынан сынаушылар кездеседі. Әйт­кен­мен, «нағыз дипломат», «ли­дер», «іскер» деп бас шұлғушылар басымдау түсіп тұр. Демек, әлдекім­дер қанша даурыққанмен, келесі құрылтайда бұл жігітті құлата алмайтыны хақ. Егер билік тарапынан қысым жасалмаса, өзгеше ше­шім қабылдан­бас.

Бүгінгі кеңейтілген секретариат мәжілісі де төрағаның тұғырының берік екенін көрсетті.

Мен арнайы сөз сөйлегенім жоқ. Орнымда отырып:

– Пәлен жылдан соң өткелі отырған Құрылтайға әдеттегі дау-дамайларымызды шығармай-ақ, көптен көріспей, сағынысып кез­дес­­кен қаламдастарымызбен әң­гіме-дүкен құрып, мереке, думан ре­тінде өткізсек те болмас па? – деп реплика тастап едім.

Менің осы пікірімді қостаушы жолдастар да табыла кетті.

– Ореке, осы ойыңызды Құрыл­тай мінбесінен айтсаңыз қайтеді? – деп басшылық жағынан ұсыныс түсті.

– Оның реті бола қоймас. Мен Одақ жайындағы пікірімді өткен жолы жеткіздім емес пе? Енді жасы­мыз жетпіске келгенде қайта-қайта белсенділік көрсете бергеніміз ке­ліс­пес. Бәлкім, газетке сұхбат ре­тінде бірдеңе деудің реті бар шы­ғар, – дедім.

 

19 сәуір, 2012 жыл

Жұмыста отырсам, біреу маған қоңырау шалып:

– Аға, біз сізді ертеден бері іздеп жүр едік, – дейді.

– Иә, неге іздедің? Өзің қайдан­сың? – деп сұрамаймын ба?

– Аға, мен осындағы телеарналардан звондап отырмын. Өткен аптада сіздердің «Мәдениет» ар­на­сындағы аударма жайындағы, «Эмиль Золяның» өзіңіз қазақшала­ған «Шабыт» романы жайындағы талқылау сұхбаттарыңызды көріп едім…

– Иә, қалай екен?

– Жақсы екен…

– Рақмет! Енді маған не айтпақ­сың?

– Осы аптада 31-арнада берілген жазушылардың басқосуын көр­дің­із бе?

– Жоқ.

– Сол басқосу интернет арқылы да берілді ғой…

– Шырағым, мен интернет деген­­нің не екенін білмейтін қазақ­пын. Сонда олар өзі не айтыпты?

– Қабдеш Жұмаділов ағамыз бастаған біршама қаламгерлер Жазушылар одағының қазіргі  төрағасы Оразалинді сынап, бұл орында он алты жыл отырғаны жеткілікті емес пе дегендей мәселе көтеріпті. Енді осы әңгімені әрі қарай жалғастыру үшін сізді де студияға шақырмақ едік.

– Е, солай ма? Сонда мені осы әң­гімеге қатысады деп сілтеп жібер­ген кім?

Тілші ойланыңқырап барып:

– Енді онда тұрған не бар? Шынында да бір орында он алты жыл отыру… қалай болады? Ал сіздердің тізімдеріңізді берген Қабдеш аға­мыз еді, – деді.

– Онысы жөн екен. Тағы кімдер­мен хабарластың?

– Темірхан мен Софы ағамыз отказ жасады.

– Мен де бұл әңгімелеріне қаты­са алмаймын.

– Неге, аға?

– Мен Алматыға келіп, Жазушылар одағын төңіректеп жүргелі бері талай бірінші басшылардың қарауында жүрдік. Әуелі Ғабиден Мұстафин ағамыз басқарып еді, оны: «оқымаған сауатсыз, белгілі топ­тың жетегінде кетті», – деп кінә­ла­ды. Ғабит Мүсірепов ағамыз бас­қа­рып еді, оны: «таланттыларды танығысы келмейтін, айналасына өңкей жағымпаздарды жинап алған менменшіл адам», – деп кінәлады. Әди Шәріпов ағамыз басқарып еді, оны: «жазушы емес, сондықтан қорқақ, принципсіз, жалтақ», – деп кінәлады. Олжас Сүлейменов бас­қа­рып еді, оны: «айналасына өңкей жөһидтерді жинап алған космополит», – деп кінәлады. Әнуар Әлім­жа­нов басқарып еді, оны: «жазушы емес, журналист, шетелден шақы­рыл­ған делегациялардың чемоданын көтеріп жүрген һамбал (жүк­ші)», – деп кінәлады. Жұбан Мол­­дағалиев басқарып еді, оны: «Қонаевты мақтап, поэма жазған карьерист әрі жүзшіл», – деп кінә­ла­ды. Қалдарбек Найманбаев бас­қа­рып еді, оны: «Жазушылар ода­ғын коммерциялық мекемеге айнал­дырған қуаяқ», – деп кінәла­ды. Енді, міне, Нұрлан Оразалиннің соңына шырақ алып түскендеріне де талай жыл болыпты…

– Аға, неге бүйтіп жазушылар­дың басы піспейді?

– Қазақта: «Қожа, молда күндес келеді» дейтін мақал бар емес пе? Бәлкім, осының да әсері бар шығар. Екіншіден, әрқилы пікірталасының орын алуы заңдылық. Үшіншіден, қай кезде де, тіпті сонау Советтік қыспақ заманында да азын-аулақ еркіндік, асаулық, демократия нышандары тек жазушылар арасында ғана сақталып қалған. Бірақ бұдан қорқудың қажеті жоқ.

– Аға, осы пікірлеріңізді теле-эк­ран­ға шығып айтпайсыз ба? – деп зар жылады менің бұл сөзімді есті­ген журналист інім.

– Онда мені қазіргі Жазушылар одағы басшылығы айналасында үдеп бара жатқан дау-дамайға қа­тысқан адам боламын. Жасымнан мұндай-мұндайлардан аулақ жүру­ші едім, енді қартайған шағымда даукестер қатарына қосылу ниетім жоқ. Басқалар да осы төңіректе ағаң­­­ды әрқилы әңгімелерге тарт­қы­сы келетінін байқаймын, бәріне ай­тар жауабым осы тақілеттес. Бі­рақ сен маған ренжіме, інім. Дұрыс па?

– Дұрыс қой, бірақ…

– «Бірақтарды» қажеті болса, кейінірек айта жатармыз.

 

25 маусым, 2012 жыл

Жазушылар одағы басқарма­сының бұл жолы өткен пленумы едәуір уақытқа созылды. Қаламгер әріптестер біраз гуілдесті, әр нәрсе­нің басын шалып, шер тарқатысты. Бір-бірлерін бірлікке, баянды тір­лік­ке, мүдделестікке шақыр­ғандар да болды. Халық жазушысы Қабдеш Жұмаділов жедел сөз сұрап мінбеге шығып, қазіргі төраға Н.Оразалинді әжептәуір сынап тастады.

Орысша өлең жазатын Сағын­герей Бәйменов деген жігіттің «Дат» газетінде басылған өрескел, жала­қор мақаласы талқыланып, Жазушылар одағы секретариатының мұн­дай «бұзақыны» мүшеліктен шы­ғару жөніндегі ұсынысы дауыс­қа түскенде, әлдебіреулер айқайға, дау-дамайға айналдырмақ болып еді, ол әрекеттерінен ештеңе өнбеді. Көпшілік әлгі байғұсты «піштіріп жіберуге» оп-оңай келісімін берді. Осы тұста жиынды өзі жүргізіп отырған Нұрлан мұндай бейбастық пен жалақорлыққа баға беріп, тыйым салып отыратын тұрақты Тәр­тіп­тік кеңес құру жөнінде ұсыны­сын айта бастап еді, гуіл-шуылдың ортасында оның бұл бастамасының қабылданып кетуі мүмкін екенін байқаған мен орнымнан көте­ріліп:

– Мұндай ұсынысты қайтып алғаның дұрыс болатын шығар. Шығармашылық одаққа ешқандай тәртіптік, этикалық кеңестің қажеті жоқ. Біз парламент емеспіз, еркін қоғамдық ұйымбыз. Осындай бір­деңені құрып алсақ, күні ертең ұшы-қиыры жоқ дау-дамайға қаламыз, – дедім.

Нұрлан бұл сөзден соң бірден райынан қайтып:

– Дұрыс. Солай-ақ болсын. Бұл ұсынысты дауысқа салмаймыз, – деді.

Мінбеге көтерілген сөйлеушілер ішінде Еркінбай Әкімқұлов:

– Өткен жолғы жиында Оразбек молда Сәрсенбаев аталы, жүйелі сөз айтты, – деп бастағанда мен қасымда отырған екі-үш жазар­манға қарап:

– Сендер бұл ағаларыңды мен­сінің­кіремейтін сыңай танытқан­дарыңмен, енді бұдан былай мен Ерекеңді ешбір сынай алмаймын, – деп күлдім.

Бұлар да бастарын изесіп, күлі­сіп алды.

– Сіз, Ораға, бұл кісімен баяғыда «Лениншіл жаста» бірге қызмет істегенсіңдер ғой, ә?

– Әрине. Ерекең негізінен жөн­дем кісі.

Мұндайда сырын білмейтін бі­реу­лерге жазушылар ортасында отырып, сөз сөйлеудің өзі қиын бо­ла­тыны бар. Мысалы, дәл бүгін жасы ұлғайған, денсаулығы әбден тозған бір ақсақал ортаға шығып, сахнаға көтеріле алмаған соң, екі жас жігіттің сүйемелдеуімен орын­дық­қа әрең отырды да:

– Мені көпшілігің танымайсың, білмейсің. Мен өмірімде бірінші рет жазушылардың жиынына қатысып отырмын, – деп бастады да, осы уақытқа шейін қайда қандай қызмет істегенін, қандай атақ, медальдар алғанын тізбелеп кетті. Онымен де қоймай: – Мен анау КазГУ-де қы­рық нешеме жыл ұстаз болып, нешеме журналистерді оқытып шы­ғар­дым, соның ішінде сендердің мына төрағаларың да бар. Журналистика саласында нешеме кітаптар жаздым. Мен өзі осындай тегін адам емеспін…

Ақсақалдың сөзі тым ұзап бара жатқан соң біреулер отырып:

– Ау, сонда не айтпақсыз? – деп арт жақтан айқай салған-ды.

Қарияның құлағы мүкістеу ме, қайдам, әрі қарай сөзбұйдалай бер­ді.

– Мен қазақтың талай зиялы азаматтарын тәрбиелеп шығардым. Олардың біразы қазірде көрнекті қызметтерде жүр. Өздерің білесің­дер, менің анау балам анау Америкада елшілік жұмыста…

– Балаңызды білеміз. Ол қазақ­ша­дан қоқ етпейді…

– Сыртқы істер министрі болып тұрғанда, қазақ тілінің дипло­ма­тия­ға енгізілуіне қарсы шыққан сол емес пе?

– Әбден-ақ жақсы тәрбиелеген екенсіз!

Жазушылардың осындай «те­ріс­қақпайларын» естігенде, менің бұл ақсақалға тіпті жаным ашып кетті. Бірақ шалың сасатын емес.

– Мен анау «Лениншіл жас» газетінде жауапты хатшы болып жүрген кезімде мынау Пәленшеев… – деп әрі қарай тарта берді.

– Ау, болды ғой! Қойсаңызшы! – деп алдыңғы қатарда отырған бір сатирик ақынымыз тіпті жекіріп, ұрыса бастағанда, төрдегі төраға­мыз:

– Мен де осы ағамнан дәріс алып едім… Сөзін бөлгім келмейді. Бірақ көке регламент сақтауымыз керек қой! – деп өтініш жасаған соң, бұрынғы Сыртқы Істер министрдің қартайған әкесі әрең тоқтауға мәж­бүр болды.

Сонда дейміз-ау, не жазушы ем­ес, не ақын емес, таяққа сүйеніп бүктетіліп жүрген осы кісі жазу­шы­лар­дың жиынына неге келген? Өзін мадақтап сөз сөйлегендегі мақсаты қайсы? Не айтпақ болды екен?

Соңғы жылдарда біздің Одақ­тың үйінде әлгі қария тақілеттес біреу­лер жазушылар жиынына жиі қаты­сып, жиі сөз сұрайтын болып жүр. Өздерін жазушы санайды (филология кандидаттарының бірі секілді). Көбінесе көркем әдебиетке қатысы жоқ саясаттарды соғады. Сондай «көкелердің» бірі тағы қол көтеріп, сөз сұрай бастап еді, төрдегі төраға қабағын шытып:

– Апырмай, қоя тұрыңызшы… Өткен жолы да айттыңыз ғой… Сол пікіріңізді тағы қайталайсыз ғой! – деп азар да безер болды.

– Жоқ, қосарым бар… Нұрлан, сөз бер маған!

– Жастар сөйлесінші. Жастар­ға кезек берейік.

Менің ауылдағы Ахат көкем өзі ұнатпаған адамдарды сыртынан «старшой» деп атаушы еді.

Біздің бүгінгі жиынымызда да сондай «старшойлар» мен «млад­шой­лардың» көбейе бастағаны бай­қалады. Әлгі «старшой» ақса­қал­дан кейін мінбеге көтерілген бір «младшой» қарындасымыз (жа­сы алпысқа таяп қалған филология кандидаты, әлде докторы ма?) өзі­нің бар өмірін әдебиеттің өркендеуі­не арнағанын, бірақ бұдан опа тап­па­ғанын айтып, жарты сағат бойы «жылап» тұрып алсын.

– Бұл неге жылайды? Кімнен қорлық көрген? – деп күңкілдейді маған таяу отырған тағы бір филология докторы.

Осы кезде мінбедегі шешен тез жылауын тоқтатып, өзіне баяғыда қол ұшын берген әлдебір бастық­тар­ды мадақтауға кірісті.

– Мұнысы жөн енді, – деп маған таяу отырған филология докторы қопаңдап қойды. Бірақ анау әуенін тағы өзгертіп, тағы жылай бастады.

Жиналыс аяқталуға айналған­да, тағы бір «младшой» (әлде «старшой ма?») орнынан қарғып тұрып:

– Ау, бұл неғылған сұмдық? Төрт сағат бойы естігеніміз мадақ­тау, дәріптеу… Тек төрағаны мақтау болды. Сын қайда, сын?! – деп айқай салды.

Бірақ бұның сөзіне құлақ асқан ешкім көрінбеді.

Әрине, ұзаққа созылған жиында мағыналы пікірлер айтқандар да болды. Солардың ішінде Қ.Ысқақ, Ә.Асқаров, Ә.Бөпе­жанова, А.Алтай, Е.Әкімқұлов, А.Бақ­тыгереева, т.б. бар.

Жазушылар жиынын Н.Оразалин әдеттегіше шеберлікпен жүргізіп отырды.

Бірақ бәрібір күні ертең күн­шіл­дер мен айғайшылардың осын­дағы «аузы қисық» газеттердің бі­рін­де жазушылардың осы жиынын тағы да сынап, сықақтап, әсіресе Оразалинге тістерін қайрайтыны белгілі. Бір ғажабы – солардың еш­­қай­сысы көпшілік алдында ашық «айқасқа» шығып, дәлелді пікірле­рін талқыға салып жатпайды. Өйт­кені, бұлар көпшіліктен қор­­қады. Жазушылардан қорқады.

Әйткенмен, мұндайлар некен-саяқ. Әрі осылардың артында айтақтаушылар да жоқ емес. Адами тіршіліктің логикасы қашаннан осындай – бұл жерден түк жаңалық іздеп таппайсыз.

 

25 қыркүйек, 2012 жыл

Бүгін Опера және балет театры­ның ғимаратында Қазақстан жазушыларының кезекті Құрыл­тайы өтті. Жоғарғы жақтың бұл жолы қаламгерлер кеңесіне едәуір мән бергені байқалды. Прези­денттің құттықтау хаты оқылып, төрдегі құрметті биікке Мем­лекеттік хатшы М.Құл­-Мұхаммед бастаған «дәулер» барып жайғасты. Біз де сол тізімге ілініп, қатарласып отыра қалдық. Мен болсам, әр­кімнің отыратын орындығы күні бұрын жазылып көрсетілген тұсқа отырмай, екінші тізбектің ең ше­тіне барып қонжидым (бұл телеэкраннан қашқан тәсілім еді). Көп ұзамай, төменге түсіп, көпшіліктің ортасына қарай жылыстап кеттім.

Құрылтай тартысты, уылған-шуылған жағдайда өтті. Жиын басталмай жатып, сотты болуына байланысты Жазушылар одағы мүшелігінен қуылған оралдық А.Бектұрғанов сахнаға ешкімнің шақыруын күтпестен екпіндеп жүгіріп шығып, үлкен шу көтерді.

Ал жарыссөз кезінде мінбеде тұрғандардың сөзін бөліп:

– Болды! Тоқтат!

– Сөйлеме! Керегің жоқ!

Жарайды, естідік… үйіңе қайта бер! – деп айғайға басқан даукес­тердің шағын тобы бірінші қатарда отырса, солардың ішінде ақын Темірхан Медетбек айрықша белсенділік көрсетті.

Қ.Жұмаділов, М.Шаханов, И.Оразбаев, т.б. сөйлеп үлгерді. Ал жасы 85-ке келген Т.Кәкішев кө­кеміздің тіптен аузын аштырмай қойды. Мен де мінбеге шығып сөйлеуге мәжбүр болдым.

Біздің бәріміздің сөзіміз жа­зыл­ған болуы керек. «Қазақ әде­биеті» газеті беттерінде жарияланатын шығар… Қазір есіме түсіп отыр­ғаны мына жағдайлар. Мін­берге көтеріліп:

– Әлеумет, менің бұл жолы сөйлеуім қиындау болып тұр, – деп бастай бергенім сол еді, – өйткені, бүгін екі жаққа бөлініп айтысушылар ішінде менің сыйлайтын, жоғары бағалайтын адамдарым баршылық…

Алдыңғы қатарда отырған Темірхан тағы қиқулап қоя берді. Даусының қарлығып, өңешін өңмеңдеп соза түскеніне қарап, осы шіркін бүгін екі жүз грамды ішіне тастап алған ба екен деп ойладым…

Менің де сол жерде жас күнімде бойымда бар ескі жыным қозып кетіп:

– Ей, Темірхан, сен неге айқайлайсың? Сен неғып бүйтіп бүлініп отырсың?! Неге сен мында бері шығып, айтарыңды ашық айт­пайсың? – дедім даусымды кө­теріңкіреп.

– Ой, маған сөз бермейді ғой! – деп бұл буынып отырды.

– Ей, Темірхан! Ішкі діні осал, әлсіз, нашар адамдардың ғана әдетте осылай байбалам салып, дәрменсіздік көрсететінін білмеуші ме едің?!

– Жоқ, олай емес!

– Дәл солай. Әлеумет, айтар пікірімізді ашық сөйлеп, сабырмен, ақылмен, сезімге ұрынбай талқылауға, таразыға салуға әбден болады. Сынды да сабырмен қабылдауға болады. Мәселен, жаңа осында мінбеге шығып пікір айтқан Қабдеш пен Мұхтардың сөздерінің де жаны бар. Ал қырық екі жазушыға бір мезетте Алаш сыйлығының берілуі ақылға сыймайды. Мұны материалдық көмек тарату дейді. Сондақ-ақ, Жазушылар одағы төрағасының үстіне тағы бір құрметті төраға дегенді әкеліп жапсыру қалай ақталсақ та, көңілге қонбайды. Енді қазіргі төрағамыз­дың атқарған жұмыс жайына келсек, мен өткен жолғы жиында «қана­ғаттанарлық» деп бағалаған­мын. Қазір де сол пікірдемін. Тағы да айтамын: айқаймен, байбаламмен біз ешбір мәселемізді шеше алмаймыз, – деп сөзімді аяқта­дым.

Үзіліс кезінде кездескендер:

– Жақсы айттыңыз!

– Аталы сөз осы болды! – деп мадақтап жатыр.

Арзан мадаққа оншалық сене бермейтін жазған басым Жадыра Дәрібаева қарындасымның:

– Қазіргі қалған абыз ақсақалы­мыз өзіңіз екенсіз, – деген сөзіне кәдімгідей-ақ… сүйсінген сыңай таныттым білем.

Ұйымдастыру пленумын Қали­хан Ысқақ басқарды. Оңды бас­қарып шықты. Жүз пайыз жақтаған дауыспен Нұрлан қайтара төраға болып сайланды. Соңғы сөзінде ол:

– Ертеден бері осы біз неге ай­ғайластық?.. ақыры жүз пайыз дауыс беретіндеріңіз бар… – деп миы­ғынан күліп қойды.

Ұмытып бара жатыр екенмін – мен әлгі сөзімнің тұсында:

– Осында Жазушылар одағы­нан бөлініп шығамын деушілер де бар екен, бөлініңіздер. Бірақ он-он бес адам бөлініп шыққанда не істейсіздер? Кімдердің мүддесін қорғайсыздар? Сендерге кімдер барып қосылады? Баяғыда да осын­дай әңгімелер болған… – деген­мін.

Арғы жолғы Құрылтайдан соң базбіреулер «бөлінеміз» деп (Пен-Клуб мүшелері) дүрліге бастағанда, «онда Қазақстан Жазушылар одағы мүшелігінен шығарыласыңдар» деген жауапты естіп, бәрі жым-жырт бола қалғаны есімізде. Осы жолы да сөйтетін шығар деп ойладым.

Бұл жолғы Құрылтай кезінде өзге де штрихтар болды. Мәселен, түс әлетінде жарық сөніп қалып, делегаттар екі сағаттай уақыт «сейілдеп» кетті. Біреулер:

– Жарықты әдейі өшіріп тастады. Провокация ғой… – деп сәуе­гейлік соғып жатты.

Бұлары бекер болып шықты – осы күні бүкіл қала бойынша шам­дар сөніп, елді әбігерге түсіргенге ұқсайды. Тіпті көшеде, метрода түп-түгел электр желілері істен шы­­ғып қалғанын кейініректе есті­дік.

Тағы бір штрих. Түскі ас кезінде вип бөлмеде жиналған жиырма шақты «жетекші» жазушылар әр нәрсені әңгімелеп отырған тұста әлдекім:

– Осы Әкім Тарази қайда жүр? Көре алмадық қой? – деп сұрап еді.

Астанадан келген біреуі:

– Ой, Әбекеңнің қазір қолы бос емес. Ол ағаң қазір мешітке барады, намаз оқиды… – деп хабарла­ған.

Мұны естіген Таразидің замандастары бір-біріне таңырқай қара­ған­сып, мысқылдауға айналып еді.

Мен осы арада төтеден сөзге араласып:

– Өлетінін білетін әрбір мұсыл­ман солай істейді, намаз оқиды… Өлетінін білмейтіндерге, әрине, дауа жоқ! – дедім.

Бұдан соң Таразидің мұсыл­мандық жолға түсу тақырыбы қайтып қозғалған жоқ.