Жарықтық Тоқаш Бердияровтан «төбелесті  тұтқиылдан бастау керек», – деген сөз қалыпты… Үш жылын морфлотқа арнаған Тоқаң бұл пікірін қай жылы, қай жерде айтты, ол жағы бізге беймәлім. Белгілісі – журналистиканың тілімен айтқанда, біздің бүгінгі кейіпкеріміздің осы күнге дейін біреуге жұдырық ала жүгірмек түгілі, бір ауыз артық сөз айтқанын да естімеппіз.

«Маған назар аудармайды көп інім…».
Ертай Ашықбаев.

 

Онымен танысқанымыз да қызық. Оқу­ға түсіп, желпініп жүрміз. Содан алты алашты аузыма қаратамын деп келген кіл ығай мен сығайларды плацкартқа тиеп, армияға бара жатқандай сельхоз работаға алып кетті. Кешегі Ақмолаға аз-кем аялда­дық. Содан вокзал маңайындағы арзан­қол­дау асханаға бас сұқтық. Ойымыз – бір второй жеп алу. Табақшаны алып, кезектің соңына келіп тұра қалдық. Алдымда жан-жа­ғына алаңсыз қарап біреу тұр. Армиядан келген бетім, бетіме жылы қарағандармен жанаса кеткім кеп тұрады. Содан әлгі жі­гіт­пен не жайында екенін білмеймін, сөйлесіп кеттік. Таныстық, ақтөбелік Сән­дібек Жұбаниязов деген боп шықты. Ол кезде бүгінгі Сәкеңді көп ешкім танымаса да, біздің алғашқы таныстығымыз осылай басталып еді-ау.

Сөйткен С.Жұбаниязов о бастан бүгінгі тағдыр соқпағына түсемін деп тіптен ойламапты. Ит арқасы қияндағы Жабасақтағы мектептің 8 класын бітіре салысымен ағайын-тума түгілі, еш танысы жоқ Оралдан бір-ақ шығады. Гуманитарлық бағыт­тағы техникумның табалдырығын аттаса түсінер едік. Ол өйтпеді. Алып отырып ауыл шаруашылығы техникумына барады. Болам дегеннің кім бетінен қақсын, ол сөйтіп агрономия факультетінің партасына отырады. Бұл өзі сонау сексенінші жыл­дардың басы болса керек. Маңдайы жіпсігеннің барлығы орден-медальға қол жеткізіп, қарық болып жүрген аста-төк кезіміз болатын. Иә, техникумдағы өткен үш жыл босқа кетпепті. Топырақтың құ­нары, әр центнерден қанша өнім алу жолында не істеу керек, картоптың тұқымын асылдандырудың нәтижесінде жоспар­лан­ған өнімді екі еселеудің жолы қандай. Міне, осы сұрақтарды шемішкеше шаққан қиялилау С.Жұбаниязовты екі жол күтіп тұрды. Қайсысын таңдау – өз еркіңде. Бі­рін­шісі – Батыс Қазақстан ауылшаруа­шы­лық институтына барып, білімін жалғас­тыру. Бұл жолды таңдаса, алдыңғы қатарлы шаруашылықтың бас агрономы болады. Мойнында томардай галстук, қолтығында папкасы бар беделді бас агроном Сәндібек Жұбаниязовтың ауданның ауыл шаруа­шы­лығы мамандарының слетінде қолын сермеп сөйлеп тұрған кезі көз алдыма елес­­тейді. Екінші жол – туған өлке Жаба­сақ­­қа жетіп, көзін күннен көлегейлеп, өзін күтіп жүрген көкесінің жанында ортаңқол агроном болып орналасу. Өзінен жас бастықтарының бетінен алмайтын томаға-тұйық Сәкең секілді маманды көз алдыңа тағы елестете алмай дал боласың. Иығын жұлып жеп, «жоспар, жоспар» деп алқын­ған қызыл көз совхоз директоры оған бәрі­бір күн көрсетпес еді. Бұл жолға түспегені де жақсы болды.

Біздің кезімізде журфактағы жасы да үлкен, бойы да ұзын Жамбыл деген жігіт оқыды. Оралдың тумасы болатын. Ақын­ды­ғы да, жазушылығы да ешкімнен кем соқ­паушы еді. Оқу бітіріп ауылға кетті. Жа­ны нәзік Жамбыл итырғылжыңға шыдамады ма қайдам, шайтан суға жақындап кетіпті дейді. Қандай азамат еді. Осы Жам­былдың басқа-басқа, техникумның  дип­ло­мын қалтаға басып, теңселіп жүрген С.Жұ­­баниязовқа жолықпасы бар ма. Анау-мынау емес, Оралдың әуежайында. Студент Жамбыл каникулы бітіп, Алматысына кетіп бара жатыр дейік, сельхоз тех­­ни­кум­ның түлегі Сәкеңді сол жолы аэ­ро­портқа кім жетектеп апарды, ол енді шешіл­мейтін жұмбақ. Жазу-сызуға жа­қын­дау жігітке бағдар берген Жамбылды күллі Шөмекейдің аруағы қолдап жүргей.

Ол Алматыдағы алғашқы түнін әуе­жай­да өткізді, алғашқы таңды әуежайдан қарсы алды. Армандамаса да, алып-ұшып жеткен журфак оны құшақ жайып қарсы алған жоқ. Оған өкінетін Сәкең бе… Кілең өзі секілді әр түкпірден келгендерден жа­сақ­­талған СМУ-15-ке қатардағы құрылыс­шы болып орналасты. Бүгінгі Сейфуллин мен Мақатаев көшесіндегі бес қабатты үйдің балконынан қарап тұрғандар осы үйдің іргетасын кезінде С.Жұбаниязовтың құйғанын білмейді. СМУ-дан достар тапты. Ақтөбедегі Талап досымен күні бүгінге дейін хабарласып тұруды ұмытпайды. Иә, сонымен айхой жиырма бесінде журфак­тың табалдырығын аттап, орда бұзар отызында дипломды маман атанған С.Жұ­ба­ния­зов­тың кейінгі тағдыры бар­шаңыз­дың назарыңызда құрметті оқырман.

Студенттік кезең басталмай тұрып, Сәкеңнің басы дауға қала жаздады. Кураторларымыз Дәмегүл Баялиева мен Роза Алтынбекова апайлар жасы үлкен бол­ғасын С.Жұбаниязовты староста етіп сайлауға ұсыныс берді. Бәріміз жапа-тар­мағай қолдадық. Стипендия беретін мез­гілде университеттің кассасынан Сәкең бүкіл группаның шәкіртақысын қол қойып ала салған. Содан ешқандай ве­домс­т­восыз, әлгі көп ақшаны группада­ғыларға таратқан. Арада уақыт өтпей, ақшасы қол­да­рына тимегендер алып-ұшып деканатқа барады. Содан айғай-шу. Қа­зір­гі тілмен айтқанда, С.Жұ­ба­ниязов қыл­мыс­тық кодекстің жем­қор­лық­қа қатысты бабына іліге жаздап еді. Ұлы ұстаз Тем­кең, Темірбек Қо­жакеевтің теп­кісінен ілдал­да­лап аман өткен екеумізді Әшірбек Аман­гел­дінің сілек­пе­мізді қа­тыр­­ма­сы бар ма. Көк базардың қа­сын­­дағы зәулім ғимаратқа барған сайын, Әшір­бек ағайы­мыз­дың: «курсо­войл­а­рың­да нақты еш­теңе жоқ, тым қияли­сыңдар», – деген пікірін естіп, басымыз сал­бырап қайтатын. Қысқасы, бір курсовойды бес рет жаздық. Ең соңында не жазарымызды білмей, абдыра­ған түрі­мізді көрген көзілдірікті ағайы­мыз «Мына түрлеріңмен ба­ла­­ша­ғала­рыңды қалай асы­рай­сың­дар», – деп екеумізге әлде аяныш, әлде келешегімізге сенім­сіз­дікпен қарап еді. Сөйт­кен Сәкең оқу бітіргесін Ә.Аман­гелді бас редактор болып жұмыс жасайтын ғылыми «Зерде» журналында екі жылдай жемісті еңбек етті. Әшекеңе қосылып іссапармен бірталай облысты аралады. Екеуміз де Құдайға шүкір, бала-шаға­мыз­ды қатары­нан кем қылмай асырап келеміз.

Тоқсаныншы жылдары әдебиетке қосыл­ған топтың ортасынан ойып орын алған С.Жұбаниязовтың күні бүгінге дейін үш өлең кітабы жарық көріпті. Үше­уінің арасы тұтас 18 жыл.  Поэзияға биік талғам, терең парасатпен қарайтын Сәкең қатарымнан қалмайыншы деп аласұрмады. Студенттік кезде жарық көр­ген  «Жасыл әлем», одан кейінгі «Жабасақ», соңғы жыр жинағы «Сыр» кітабын парақ­та­саңыз, жүрек лүпілі сап-сары сағыныш болып өріле кетеді. Ол асықпай жазды, көп ой­ланып-толғанып барып жазу үстеліне оты­рады. Ол ауық-ауық үлестірілетін әде­би сыйлық үшін де жанталаспады. Әде­биет­ке тікелей қатысы бар «Жалын» аль­ма­нағы мен «Жазушы» баспасында қол­­­­таң­басы қалса да, Жазушылар ода­ғы­ның мүшесі болғанына да екі жаз ғана өтіпті. Қайбір жылдары Сәтімжан Санбаев «сенің өлең оқығаның да білінбейді екен», – деп еді оған. Иә, ол ешқашан апты­ғып, аласұрған емес, бұйырған несі­бесін асықпай теріп жүрген ақсұңқар құстың өзіндей.

Сәкең екеуміз екі жыл қаланың шет жа­ғын­дағы Жанболат аға Аупбаевтың сая­жайында бірге тұрдық. Бір жағы қым­бат­шылық, бір жағы кризис жан алқымнан алып тұрған қысылтаяң кезде баспанасын беріп, қамқор болған Жанболат аға мен Ләззат жеңгейдің мейірімін күні бүгінге дейін сағынамыз.

Қайбір жылдары С.Жұбаниязов біздің газетке жұмысқа орналасты. Егер сен­бе­сеңіз, мұрағаттағы шекарашылардың басылымына зер салып қарасаңыз прапорщик С.Жұбаниязов деп қол қойған талай мақаламен танысар едіңіз. Үкіметті бас­қар­ған Ә.Қажыгелдин бүгіндері Лондонда тұрады. Премьер-министр Әкежанның ақын Сәндібекке не қатысы бар дерсіз. Біз қатысы бар дейміз, ол да кезінде прапорщик  болып, сапта  тұрған. Прапорщик­тер­дің жерде қалғаны жоқ. Сәкең біздегі өткен бес жылдың ішінде еліміздің бүкіл шекарасын аралап шыққан болар. Талай кейіп­кер­лер тапты. Оларды Сәкең ұмытса да, шекарашылар ауық-ауық «осы прапорщик С.Жұбаниязов қайда» деп сұрап қояды. Оның әскери ортаман қош айтысуы да қызық. Тіпті, офицерлік шен мен жоғары лауазым береміз дегенде де қа­йы­рылмады. Оралдан Алматыға нар тәуекел деп келген Сәкеңді бір сызықпен жүргізіп, бірдей демалдыратын әскери орта қанша жерден бауырына басқысы келгені­мен, үміт ақталмады. Прапорщик С.Жұбаниязов ақыры өзінің рухани Тәуелсіздігіне қол жеткізді. Шекарашылар сапындағы  өткен уақыты жалғыз өлең болып өрілген. Кезін­де ұшақ апатына ұшыраған есіл ер полковник Тұрғанбек Стамбековке арнап «Батыр рухы» атты шағын өлеңін «Сыр» жинағын парақтап отырып таптым. Онымен таныс­саңыз, мына өмірдің тым өткінші екеніне С.Жұбаниязовтың көзімен тағы бір қарап, бес күн тірліктің әрбір шұғылалы сәтіне тәубә етесің.

Кешегі алыптардың ізі қалған «Жазушы» баспасында Сәкеңнің бақандай бес жылы өтіпті. Ол талайдың кітабына редак­торлық жасап, көз майын тамызудай-ақ тамызды. Ақындығы айлапат, оның үстіне іскерлігінің арқасында баспаның беделін биіктеткен бастығы «бәлкім, ойланарсың, ойланарсың», – деп қимай қоштасса керек. С.Жұбаниязовтың табандылығына қай­ран­мын. Астанаға қоныс аударып, жаңа өмір бастаймын деді. Бастады. Иса пай­ғамбардың жасына жетіп, жүрегін жаула­ған жан жары Ақтөбеден келіп, үш жыл­дың ішінде Алматыда филологиядан кан­­дидаттық қорғаған, Құмжиектің пер­мі­сі Пірімжардың құмда өскен қызы Гүлназ жеңешемізді қолтығынан қысып, үш балапанын жетелеп Астанаға тайып тұрды. Мұндай нар тәуекел сіздің қолыңыз­дан келер ма еді… Үкімет мүшесіндей оны ешкім салтанатымен шақырып, жайлы пә­тер, жылы орынтақ ұсынған жоқ. Халы­қ­а­ралық Астана әуежайының ірге­сіндегі FAMILY TOWN-нан ойып тұрып элитный үй алды. Сәкеңнің өміріне бет­бұрыс жаса­ған әуежайлар туралы да қалам тербегім кеп кетеді кей кездері.

Неге екенін қайдам, енді оралмайтын сол бір тәтті шақтар ойыма келсе, міндетті түрде С.Жұбаниязовтың адамға сынай қарайтын болмысы көз алдыма келеді. Ол биыл 50-ге толды. Менің бір жақсы көретін ағам туралы 50-ге келгенде естелік кітабы жарық көрді. Дүркіреген той өтті. Газеттерде ол жайлы тілеулестері бұрқыратып мақала жазды. Бәрі жарасымды. Ал Сәкең болса үндеген жоқ. Арамыздағы жалғыз агрономды қолпаштап көтеруіміз керек-ақ еді…

КСРО-ның түбіне жеткен біздің курс туралы айтылар әңгіме алда. Арсен достың тойынан түннің бір уағында қайтып, бір қора қызды таксимен сонау ВАЗ-дан КазГУ-ге алып келіп, ұят-ай, таксистің ақшасын төлемей, жан-жаққа бытырай қашатынымыз. Құдай-ау, жоқ ақшаны қайдан төлеймін. Б.Қауысовтың екінші қабаттан құлап, сирағын сындырып, бір семестр бойы соғыстан қайтқан солдаттар құсап балдақпен жүріп, гипспен алысқаны өз алдына бөлек тақырып.  Талғат екеуміздің Нарынқолдың Шалкөдесіне Мақсат пен Мәдинаның үйлену тойына барып, екі-үш күн асыр салғанымыз, қайтар жолда жүргенінен тұрғаны көп сары автобустың жолаушыларына «Мәдина, Мәдина арман, жарқырап жаз болып шығарсың алдан», – деген қайыр­масы жиі айтылатын су жаңа әнді шырқап, тегін концерт қойып келгеніміз. Тіпті, капитан Н.Ғизатовтың Жаркенттегі полктен қа­шып келіп, түннің бір уағында жын соқ­қандай атып тұрып «группа захвата, груп­па захвата», – деп тісін қайрап, көзі алара айқайлап Ораз екеуміздің бала-шағамыз­дың үрейін алатыны. Айта берсең, еске ора­лып, езуіңе күлкі үйіретін жайттар же­тіп-артылады екен.

Біздің курстан бәрі шықты. БАҚ сала­сын­дағы Президент пен журналистік бағыт­тағы түрлі қоғамдық ұйымдардың мәр­тебелі және әдеби шығармаларға берілетін «Дарын» жастар мемлекеттік сыйлықтарының лауреаттары мен белгілі ақын да, теледидар мен радиодан дауыстары саңқылдап естілетін әрі танымал, әрі өжет журналист қарындастарымыз, бүкіл бір техникалық саланың қатып қалған тамырын қазақшалап жібіткен кәсіби аудармашылар да, қосқабатты коттедж соғ­ып, тиыннан теңге құраған кәсіпкер де, айтыс­қа интеллектуалдық леп әкелген айтыскер де, жалғыз әнімен елдің назарына ілігіп, дүйім жұртты тербелткен қос композитор да, қара шаңырақ журфакта сабақ беріп, докторлыққа пара-пар кандидаттық қорғап, одан тұманды Альбионда білімін шыңдап қайтқан ғалым да, гендерлік саясатқа үлес қосып, тұтас ауылды шыр көбелек айналдырып отыр­ған әкім де, жур­налистикадан гөрі ұстаз­дықты қалаған аяулы ұстаздар да, ақыр аяғы фурашкесі қисайған прапорщик пен қаракөл папахты полковник те шықты. Ешкім әйкәпір атанған жоқ. Кешегі ұял­шақ қыздар келін болды, аңқаулығы өзде­ріне жарасқан бала­лардың шашына ақ кірді. Олардың барлығы еліміздің әр түкпірінде ұл-қыздарын өсіріп, тіршіліктің дәнін теріп шап­қылап жүр. Қазақ журналистикасы салтанат құрып тұрған кезде, сол бір мылтықсыз майданның ортасында, кезінде арман­дарының ақ жүгін арқалап Алматыға кел­ген курстастарымның бар­лығына әркез шүкіршілік етіп, жеткен жетістіктеріне қуа­намын. Сіздер жайлы естеліктің басын агроном бола алмай қалғанына тіпті өкінбейтін, 1991 жылғы абитуриент қал­пы­нан еш өзгермеген сыйлы да сырбаз ағамыз С.Жұбаниязовтан бастағанды құп көрдім. Менің бұл қада­мымды журфакты бітіргенімізге биыл 20 жыл болған курстас­та­рым­ның да қуана құптайтындарына қалайша сенбеймін.

…Агрономия – диқаншылық туралы ғылым. Егіс алқабынан шықпай, шекесін күнге ғана сүйдіретін дихан қасқа тек қана қара кетпені мен екі білегіне ғана арқа сүйейді. Ол әр танапты қоңыр күзге дейін баптап күтеді. Еңбегінің ақырын Алладан сұрайды. Киелі әдебиет пен бейнеті мол журналистикада адалдық, парасат, талғам мен тереңдік секілді қасиетті кетпеніне сүйеніп, тырбанып еңбек етіп келе жатқан С.Жұбаниязовтың мәуелі бақшасының қоңыр күзде айран асыр жеміс беретін кезінің  де көкжиектен қол бұлғар кезі алыс емес-ау.

Кенжебек ТҰМАНБАЙҰЛЫ,
полковник,
ҚР ҰҚК Шекара қызметі апталық «Отан Сақшысы – Часовой Родины» газеті бас редакторының бірінші орынбасары,
Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының лауреаты.