Үшқоңыр
Қарлығаш ӨМІРЗАҚ, ҚазХҚжӘТУ журналистика факультеті, 1-курс
Шамалған (бұрынғы атауы — Үшқоңыр) ауылы Алматы облысының Қарасай ауданында орналасқан. Бұл елді мекен Алматы қаласынан шамамен 25 шақырым жерде, Іле Алатауының баурайында орналасқандықтан, табиғаты өте көрікті және климаты жұмсақ.
Ауылдың тарихы ХІХ ғасырдың соңына қарай басталады. Алғашында Шамалған өзенінің бойына көшіп келген қазақ отбасылары қоныстанып, ауылға өзеннің атауы берілген. Кейінірек кеңестік кезеңде елді мекен кеңейіп, мәдени және шаруашылық орталықтардың бірі болды.
Бүгінде Үшқоңыр ауылында мектептер, балабақшалар, мәдениет үйлері мен спорт нысандары бар. Ауылдың жанында «Үшқоңыр» спорт кешені және «Назарбаев мектебі» орналасқан. Ауыл халқының негізгі бөлігі мал және егін шаруашылығымен айналысады.
Бұл ауыл Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың туған жері ретінде де танымал. Сондықтан Үшқоңыр ел тарихында ерекше орын алады. Мұнда Елбасының балалық шағына арналған музей мен ескерткіштер бар.
Қазіргі таңда Үшқоңыр — дамып келе жатқан, заманауи инфрақұрылымы бар ауылдардың бірі. Жаңа үйлер салынып, жолдар жөнделіп, жастарға арналған спорт және мәдени орталықтар ашылуда.
Шамалған ауылында Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың туған жеріндегі музейі орналасқан. Бұл музей Елбасының өмір жолына, балалық және жастық шағына арналған.
Музей 2011 жылы ашылған. Ол Назарбаевтың туған үйінің орнында салынған және толықтай сол дәуірдің тұрмысын бейнелейді. Музей кешенінде бірнеше бөлім бар:
•Елбасының отбасы мен балалық шағы туралы зал;
•Білім алған және еңбек жолын бастаған кезеңдерге арналған экспозициялар;
•Қазақстанның тәуелсіздігі мен ел дамуына қатысты құжаттар мен фотосуреттер;
•Нұрсұлтан Назарбаевтың жеке қолданған бұйымдары, кітаптары, марапаттары мен сыйлықтары қойылған арнайы бөлімдер.
Музейдің айналасы абаттандырылған, мұнда келушілерге арналған демалыс аймақтары мен ескерткіштер орналасқан. Сонымен қатар, музей аумағында Елбасының өмірінен сыр шертетін бейнежазбалар мен архивтік материалдар көрсетілетін шағын кинозал бар.
Бұл музей — тек Нұрсұлтан Назарбаевтың өмірін таныстыратын орын ғана емес, сонымен қатар еліміздің тәуелсіздік тарихын, XX–XXI ғасырдағы Қазақстанның дамуын көрсететін маңызды мәдени нысан.
Бүгінде Үшқоңырдағы Тұңғыш Президент музейі — ел тарихына қызығушылар мен туристер жиі келетін киелі орындардың бірі.
Үшқоңыр ауылында заманауи спорт кешені орналасқан. Бұл нысан ауыл жастарының спортпен шұғылданып, салауатты өмір салтын ұстануына үлкен мүмкіндік береді.
Спорт кешені 2018 жылы пайдалануға берілген. Ол Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен салынған. Кешеннің жалпы аумағы кең, ішінде түрлі спорт түрлеріне арналған залдар бар. Атап айтқанда, футбол, волейбол, баскетбол, күрес, ауыр атлетика және гимнастикамен айналысуға арналған орындар жабдықталған.
Сонымен қатар, кешенде киім ауыстыру бөлмелері, душ, трибунасы бар үлкен спорт залы және ашық алаңдар қарастырылған. Мұнда ауыл және аудан деңгейінде түрлі жарыстар, спартакиадалар мен спорттық іс-шаралар жиі өткізіледі.
Үшқоңыр спорт кешені бүгінде ауыл жастары мен оқушыларының бос уақытын тиімді өткізуіне жағдай жасап, болашақ чемпиондарды тәрбиелеуде маңызды рөл атқарып отыр. Бұл нысан ауылдың мәдени және әлеуметтік өмірінің дамуына да үлкен әсер етті.
Шамалған ауылында ауыл тұрғындары мен қонақтарына қызмет көрсететін әсем мешіт бар. Бұл мешіт – ауылдың рухани орталығы болып саналады.
Мешіт 2000-жылдардың басында жергілікті халықтың және демеушілердің көмегімен салынған. Ғимараттың сәулеті ұлттық және исламдық нақышта безендірілген: күмбезі мен мұнарасы алыстан көз тартады. Іші жарық әрі кең, намаз оқуға арналған негізгі зал, дәріс бөлмелері және әйелдерге арналған бөлек орын бар.
Мешітте күн сайын бес уақыт намаз оқылады, жұма намазына ауыл тұрғындары көп жиналады. Сонымен қатар, мұнда діни мерекелер – Құрбан айт, Ораза айт күндері үлкен жиындар өткізіледі. Имам ауыл халқына діни білім беріп, жастарды имандылыққа, мейірімділікке, адамгершілікке тәрбиелейді.
Үшқоңыр мешіті – тек ғибадат орны ғана емес, ауылдың бірлігі мен рухани өмірінің символы.
Шамалған немесе Үшқоңыр жайлауы – Алматы облысының Қарасай ауданындағы ең көрікті табиғи аймақтардың бірі. Бұл жайлау Іле Алатауының баурайында, теңіз деңгейінен шамамен 1200–1500 метр биіктікте орналасқан. Табиғаты өте әсем: көкорай шалғын, мөлдір бұлақтар мен таза ауа бұл өңірдің басты ерекшелігі болып табылады.
Жайлаудың атауы көне түркі тілінен шыққан деп айтылады. «Үшқоңыр» сөзі «үш төбе» немесе «үш биік адыр» деген мағынаны білдіреді. Шынында да, бұл аймақ айналасы биік қоңыр төбелермен қоршалған, сондықтан атауы табиғатына сай қойылған.
Шамалған жайлауы ежелден қазақ халқының жаз жайлауы болған. Мұнда малшылар малын бағып, жаз айларында табиғат аясында өмір сүрген. Қазіргі кезде бұл жер жаз мезгілінде демалыс және туризм орны ретінде де танымал. Көптеген тұрғындар мен туристер таза ауада демалып, атқа мініп серуендейді, табиғаттың сұлулығын тамашалайды.
Сонымен қатар, Үшқоңыр жайлауы ауыл халқының мақтанышы саналады. Ол – табиғи байлық пен ұлттық дәстүрдің тоғысқан жері.
Шамалған немесе Үшқоңыр жайлауы. Табиғаты бай, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі алуан түрлі.
Жайлаудың ең көрікті және ерекше байлығы – көктем мезгілінде өсетін сирек кездесетін қызғалдақтар. Олар әдетте сәуір мен мамыр айларында гүлдейді. Бұл қызғалдақтар Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктердің бірі болып саналады. Түрлері көп болғанымен, Үшқоңыр төңірегінде Грейг қызғалдағы мен Кауфман қызғалдағы жиі кездеседі.
Қызғалдақтар жайлаудың жасыл беткейлерін түрлі түстерге бояп, ерекше көрініс береді. Сол себепті көктемде бұл жерге табиғатты сүйетін адамдар, фотографтар мен туристер жиі келеді. Алайда қызғалдақтарды жұлуға немесе зақымдауға болмайды, себебі олар сирек кездесетін, қорғалатын өсімдіктер қатарына жатады.
Шамалған жайлауы – тек табиғи сұлулығымен ғана емес, осындай сирек өсімдіктерімен де ерекше. Бұл аймақты сақтау – болашақ ұрпаққа табиғи байлықты аман жеткізудің кепілі.
Үшқоңыр (Шамалған) жайлауы.
Бұл жайлау Іле Алатауының баурайында орналасқандықтан, мұнда таулы және далалық аймақтарға тән жануарлар кездеседі. Табиғи орта таза әрі кең болғандықтан, жануарлар мен құстар үшін өте қолайлы мекен саналады.
Жайлаудың төңірегінде жабайы қоян, түлкі, қарсақ, борсық, саршұнақ, суыр сияқты ұсақ аңдар жиі кездеседі. Олар көбіне шөпті, бұталы аймақтарда және сай-салаларда тіршілік етеді. Кейде тау бөктерінде елік пен арқар сияқты ірі жануарларды да көруге болады. Бұл жануарлар көбінесе адам аяғы сирек баратын, биік және тыныш аймақтарда жүреді.
Құстар да Үшқоңыр жайлауын мекендейді. Мұнда бозторғай, қырғауыл, тырна, көкек, бүркіт, құмай, ителгі сияқты дала және жыртқыш құстар бар. Әсіресе көктем мен жаз айларында құстардың дауысы жайлауға ерекше көрік береді.
Жайлауда сондай-ақ әртүрлі жәндіктер мен бауырымен жорғалаушылар да кездеседі. Олар экожүйенің маңызды бөлігі болып саналады.
Үшқоңыр жайлауының жануарлары табиғи тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Адамдар осы бай табиғатты қорғап, аңдарды атуға немесе табиғи ортасын бүлдіруге жол бермеуі тиіс. Себебі бұл — біздің ел байлығының және ұрпаққа қалатын табиғи мұраның бір бөлігі.
Студия «Team28»