ДОЛЫ
13.05.2016
2671
2

Cgo1dOaUoAIEVwG(Әңгіме)

Төлеубек Жақыпбайұлы – тағдырдың сан түрлі тауқыметін басынан өткеріп, өмірден ерте кеткен қазақтың аса талантты жазушысы. Өкініштісі, соңғы жылдары өмір гүлі ерте үзілген азаматтың есімі әдеби әлемнен тысқары қалып, ұмытыла бастаған. Көзкөрген рухани бауырларының тарапынан жанашырлық сәулесі түсіп, оның әдеби мұраларының туған халқымен қауышуына жол ашылды.

Төлеубек шығармаларының тілі – мәйекті де құнарлы, әуезді де ырғақты. Кітап ақын-жазушылар Несіпбек Айтұлы мен Елдос Тоқтарбайдың жинақтауымен жарық көрді. Кітаптың шығуына демеушілік жасаған азамат Жәнібек Елекбаев пен «Фолиант» баспасына алғысымыз зор.


 

Менің бір долы жеңгем болды. Тағ­дыр ондай әйелді ешқайсымызға ке­зік­тірмесін, достарым. Ол тілдегенде адам түгіл, құдайдың өзін зар еңірететін.

«Қу құдай», «құлдыр құдай», «соқыр құ­дай» деп, құдай бейшараны тап бір өгей ұлындай құлақтан жұлқып, көзге шұ­қығанда, ара түсер қайрат жоқ, қа­рап тұрып жылағың келетін.

Ол кезде үлкендер бізге: «қарағым, те­гінде құдайдан құдіретті еш нәрсе жоқ» деп үйрететін. Бірақ сонда сәби са­на­мыз еріксіз бір нәрседен секем ала беру­ші еді. «Әй осы құдай жоқ-ау, бар болса Нұрқанды неге құртып жібер­мейді…» деп ойлайтынбыз.

Менің Нұрқан жеңгемнің де күйіп ке­тетіні – құдайдың көзге көрінбей, тек сорлатып қана отыратыны сияқты. Егер қолына түсер болса, өзінің қара еш­кісі сияқты тұмсығынан бақыртып оты­рып тістер еді-ау.

Егін алып жатқан кез. Бір күні іңір­де кезекті ұрыс кезінде Нұрқан ағайдың сау­сағынан тістеп айрылмай қалыпты. Ағай қанша әлуетті болғанымен, ауыл­ға «аттан» салуға мәжбүр болды. Дүр­лі­ге жетіп бардық, екеуі сіресіп тұр. «Жі­бер» деп жабыла жалындық, долы әйел  естіген де жоқ. Бар мақсат – еке­уін жеңіл жолмен ажырату. Осы сәтте ті­леуіңді бергір Кәрібай деген қаңғажақ шал: «Тұмсығын қысыңдар, тұмсығын қы­сыңдар», – деп айқайламасы бар ма. Көр­діңіз бе, сасқанда ақыл табар ерлер қайда десеңізші. Осы шалға ағай Нұр­қан­нан ұрлап бір қап бидай бергенін анық білемін.

Міне, осындай әйелдің қолына құ­дай түсе қалса, құлағын қыршып алмай қоя­ды дейсіз бе.

Бұл, бұл ғана емес қой. Әлі есімде. Күн шаңқай түс. Әуе айналып жерге тү­се­ді. Түні бойы су суарған ағалар әб­ден титықтап келіп үйлерінде жатыр.

Біздің үйдің есігі түрулі. Шай ішіп отыр­мыз. Нұрқан қара ешкіні қораны айналдыра қуып жүр мөлшері саумақ болар. Ешкі деген пәле ыстыққа қандай шыдамды. Құйрығын шыбжыңдатып, өргіштеп, жүргіштеп кетеді.

Қара ешкі ойнақ салып қайқаңдай қаш­қанда Нұрқанды шеніне келтірер емес. Бірақ долы әйел алты айрығынан тер кетіп өршелене қуып жүр. Қарап тұр­мын, екі кебіс екі жаққа ұшып кетті. Бұ­ған қараған Нұрқан жоқ, ешкінің соңына мәсішең түсіп берді. Өкпесі күйіп өлгелі келе жатса да дауысы кісі­ней шығып:

– Қайқаңдаған қара қатын-ай. Қара ж…ай, – деп қара ешкіні тап бір абы­сыны­нан жаман тілдеп келеді. «Егер де қуғаны қара ешкі емес, қара ала ешкі болса қайтер еді» деп ойлап отырмын. Онда «қара ала қатын» демек қой.

Көз алдыңызға күйіп тұрған күн, қақ­шаңдай қашқан қара ешкі аузынан көбік шашқан долы әйелді елесте­тіңіз­ші…

Ауылды он айналдыра қуған шығар. Ешкі де, әйел де, аузын ашып қылжа­лақ­­тап қалды. Дегенмен, кесір кебісте екен. Нұрқан зор әйел болатын. Аяғы жеңі­лейіп, адымы ашыла түскен. Құй­рық­қа қолы әне жетіп, міне жетіп жүр­ген­де қара ешкі жалт бұрылып, денелі әйел омақаса келіп түсті. Мен күлкіден ішегім қатып, құлап қаппын.

– Күлме, – деп зекірді әкем.

– Күлмегенде, жылаймыз ба?

Күлкім кілт тыйылып, әкеме бұртия қарадым.

– Сорлылық пен жоқшылыққа ақы­лы, ары бар адам күлмейді. Көмек­те­седі.

Мен жерге кіріп кете жаздадым… қуушы мен қашушыға көзімнің астымен қарап едім. Анау орнынан тұрып тү­зеліп үлгергенше, солығын баса қал­ған ешкі мүлде тыңайып алды. Бұрынғы бұрынғы ма, бар долылыққа енді бас­қан Нұрқан, ойпырай, өлермендене жү­гірді. Шашы бейне құтырық әйелдей жалбырап кеткен. Өлер-тірілерді мүлдем ұмытқан. Бұрынғыдай сөз жоқ. Дауыс орнына ыңырсып қыңсылаған ба, әлде бір қиқылдап ішке қарай жұт­қынған ба,  әйтеуір адам естімеген бір дыбыс шығады.

Осы кезде қара ешкіге тыңнан қо­сылуға мен де жеткен едім.

– Жолама, жолама. Өзім ұстамасам өк­сігім басылмайды, – деп жан шошитын шарқая дауыспен айқай салды. Тұ­рып қалдым. Қолы құйрыққа әне же­тіп, міне жетіп, емешесі құрып өліп жүр.

Бір кезде ешкінің бөксесін баса барып жығылды. Өкпесінің қақ айырылып кетердей күйге жеткеніне де қа­раған жоқ.  Ешкіні шалқасынан салып қойып, кез келген жерінен төмпеш­теді-ай келіп. Жұдырық ылғи шошайған сүйектерге тиіп қан қақсады білем. Бұған онан арман күйіп кеткен әйел еш­кінің тұмсығынан тістеп қатты да қалды. Ешкінің жан дауысы шығып ба­қырған сайын айызы қанып, мүжи түседі-ау,  мүжи түседі. Ақыры ешкіні жас­танып жата кетті де, ышқынып еңі­рей бастады. Мен қасына келдім.

– Қойыңыз, жеңеше! Мұныңыз не, бала болдыңыз ба?

– Күнім-ау, маңдайға біткен жалғыз ғана ешкі осынша  қашаған болған соң не дейсің, бұл құдайға? Қу құдайға не қыл­мысым болды  екен осынша сорлы қы­лып жарататын? Жан бағып тұрған жалғыз ат бар еді, соқадан зорығып о да өлді, өзің білесің. Мен оны ағаң бей­шарадан көріп, екеуіміз жанжалдасып, ауыл болып әзер айырдыңдар. Білемін, бұл бейшара да қашайын деп қашпайды, әуелі мен қақтаймын, онан кейін марқа болған лағы қақтайды. Желіні жара, өзі зара болған бұл бейбақ қалай қашпа­сын?

– Шайлық сүтті біздің үйден неге алып тұрмайсыз.

– Өйби, күнім-ай, өзіңде жоқ бол­ған­н­ан кейін елге қарап емініп не қы­лайын.

– Біз «ел» емеспіз ғой жеңеше. Туыс­­пыз ғой.

– Рахмет, жаным, туыстықты білген қа­ныңнан айналайын. Сен жассың ғой, күнім… Үлкен абысын (шешемді ай­тады) он ешкі, екі бұзаулы сиыр сауып отырып, біздің осы күйді көрмей жүр ме. Үлкен аға (әкемді айтады) «ей, бәй­біше, ана Сатидың үйін көрмей отыр­­мысың, екі ешкі бер сауынға, шиет­­тей балалары бар» деген екен. Апаң: «Ойбай, бермеймін, Нұрқанның қо­лының уы бар, ол екі ешкі тірі орал­май­ды» депті… Осыдан ары қорлық бо­ла ма?

– Нұрқан үн сала сыңсып, қыстыға еңіреді. Жаңа жығылғанда оң білегін жер сүріп кетіпті. Қан шып-шып шы­ғып тұр. Қабырғам қайысып, жүрегім жы­лап кетті.

– Інітай, кейде ағаң кешке жақын егіннен келгенде шаңырақтан салбырап тұрсам деймін. Сонда өзім рақатқа бататындай болам да, балалар мен ана сорлыны сорлатып кететін сияқтымын. Олардың көз жасы мені ол дүниеде де ондырмайтындай тұрады.

Нұрқан әлі өксіп отыр, ешкіні мен ұстап тұрмын. Қан шыққан білегін си­пап қояды. Ет қызуымен білмеген шы­ғар, енді удай ашып отырған сияқты. Қан­дай матадан екені де мәлімсіз, әй­теуір, қысы-жазы киіп жүретін көй­легі­нің жеңімен көзінің ақтық жасын сүрт­ті…

– Білегім мүлде талқандалып қалды ғой. Балалар таңа алмайды, таңып бер, күнім. Мына бейшараны сауайын тағы да. Тыпырлап өліп кете жаздайды.

Мен «құдайға» болсын, адамға бол­сын не десе де, не істесе де ақысы бар осы­нау жалбыр көйлекті әйелдің қа­­сын­да ешкі жетектеп бара жаттым.

 

ПІКІРЛЕР2
Оқырман 27.09.2016 | 22:08

Тамаша!

Аноним 14.11.2023 | 20:17

Өте жақсы жазылған

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір