Белгілі қаламгер, ойы жүйрік көсемсөзші Дәметкен Ахмет­ова өткен аптада өмірден озды. Түрлі басылымдарда, Жезқазған, Жамбыл облыстарында мемлекеттік қызметтер атқарған ол адал да аяулы, білімді де білікті жан болатын.

Мына туындысын біздің басылымға ұсынып, тезірек жарық көргенін қалап еді. Бір кем дүние, қайтеміз…

Палатаға кіргенім де сол еді,  үшеу­дің көзі бірден маған қадалды.  Бос төсек іздеп, аздап тосылып, қадалған көздерден қымсынып, тұрып қалдым. Бос төсек тауып,  жаймаларын реттеп жатқанымда да ту сыртымнан қадалған көздер азаймады. Төсегімді реттеп біт­ке­німде сол еді, ауыр ыңырсынған дауыс шықты. Жалт қарадым. Босаға жақ­та жатқан жас келіншек еденге тү­сіп кеткен затын ала алмай, еңкейгенді ауырсынып жатыр екен. Сірә, ота жақын арада ғана жасалған болуы керек. Етігімді енді ғана шешіп үлгерген мен келіншекке бақайымның ұшымен, жалаңаяқ жақындап барып, затын алып бердім.

– Балеринамысың? – деген дауысқа бұрылсам, маған қарама-қарсы төсекте жатқан кейуана екен.

– Жоқ, зырылдауық  ұршықпын, – де­дім күліп. Бір орында байыз тауып отыра алмаймын.

– Неге жалаңаяқ жүрсің? Үстіңдегі әдемі киіміңмен төсекке неге жатайын деп жатырсың? Қандай аурумен түстің? – Осындай сұрақтарды жаудырды-ай кеп. Кейіп тастайын деп ем, жүзі аса жылы екен. Жоқ, кейбір кемпірлер сияқ­ты кесапат адамға ұқсамайды. Мен жауап бергенімше палатаға балам кіріп келді. Кемпірдің сауалын жауапсыз қалдырдым. Киімдерім мен керек- жарақтарымды алып келген беті.

– Алмаң бар ма?! – деді әлгі кемпір балама бас жоқ,көз жоқ.

Мұндайды күтпеген балам сасып қалып, маған жалт қарады. Ал мен сол екі арада оның жанында тұрған тум­бочканың үстінде ешқандай тағамның немесе жеміс-жидектің, көкөністің жоқ екенін  байқап та үлгердім.

– Балам, жақын маңда сауда орындары бар ма екен, көзіңе түскен жоқ па?

– Бар, алма алып келейін бе?– деп жү­р­егі елжіреген ұлым маған мейірлене қарады.

– Бар болса, әкелсең әкел.

Ол елпілдей басып, шыға жөнелді. Үнсіздікті алма әкелген балам бұзды. «Ә» дегенімше бір дорба алманы кем­пір­дің қолына ұстата салғаны. Өкініп-ақ қалдым, ең болмаса бір-екеуін өзі­міз­ге алып қалғанымда болатын еді ғой. Мен кемпірге қарадым. Өңі жадырап сала беріпті. Бет қатпарлары жазылып, жүзінде бір жылылық пайда бол­ды. «Бейбақ балаша мәз болды ғой» де­дім іштей. Мүсіркегенім бе, таң­данғаным ба, оны өзім де білмедім.

– Мен баба Вера боламын, кеше түс­тім бұл ауруханаларыңа, – деді алманы құшырлана тістеген қалпы. – Сіз­дің атыңыз кім? – «Тісінің өткірін-ай» дедім іштей. Өзі сыпайы тағы. Мен атымды айттым.

– Орысшасы қалай болады?

– Орысша атым жоқ, мен қазақпын, – дедім.

– Онда жазып беріңізші атыңызды. Обалы не керек, кете кеткенше сол «сізі­нен» бір жаңылмады.

Екеуміздің әңгімемізді жаны­мыздағы жас келіншектер тыңдайды да сықылықтап бір күледі дейсің.

– Тәтеміз кешелі бері біздің басы­мыз­­ды қатырып еді, енді Сіз келіп жақ­сы болды ғой…

Баба Верамен таныстығымыз бірін­ші күні осылай басталды.

Көзім ілініп кеткен екен, екі келін­ше­к­­тің сықылықтап күлгенінен ояндым. Менің оянғанымды байқаған бі­реуі:

–Тәте, концерт басталды, қазір қы­зық болады,– деді ішін баса.

Сөйтсем, баба Верам қоңылтақ ая­ғына етігін киіп, орамалын орап алып есік­тен шығып кетіп барады. Менің үн­сіз сұрағыма күлкіге булыққан ке­лін­­шектің екіншісі:

– Қазір көресіз,– деді. Екеуіне де со­қыр ішекке ота жасағанына екі-ақ күн болған. Күлсе болды сол кесілген жерлері  ауырады екен. Бірақ жаспысың демекші, болмашы нәрсеге іштерін ұстап, күліп жатқаны. Әсіресе, оларға баба Вера жақсы ермек болғандай.

– «Күлсең, кәріге күл» деген, бас­та­рыңа келсін. Оның несі күлкі, жасы кел­ген адам, алжыңқырап қалған ғой, – дедім  зілсіз. Олардың күлкісінің бір ұшы маған да тиіп кеткендей. Өйткені, баба Вера менен жеті-сегіз жас қана үлкен сияқты. Екеуі күлкісін тыйып үл­герген жоқ кемпірімізді қолтықтап ал­ған медбике келіншек сөйлей кірді.

– Бабуля, мен саған неше рет айтамын. Мына түріңмен қайда бармақ­шы­­сың, көрмейсің бе, далада қалың қар, қақаған аяз, тоңып қаласың. Жат орныңа, енді қоймасаң киімдеріңді алып қоямын, – деп, бейбаққа бұр­қыл­дап сөйлей жүріп, орнына жатқызып, үстін қымтады.

«Қуырдақтың көкесін түйе сой­ған­да көресің» демекші, түн ортасында бі­­реудің үстіме төніп тұрғанын сезіп, шо­шып ояндым. Баба Вера селтиіп тұр.

– Не болды? – дедім үрейлене.

– Менің іш киімдерім қайда? Сен ты­ғып қойғансың ғой, – демесі бар ма. Мына кемпірдің есі шынымен ауысқан екен. «Сырын білмегеннің сыртынан жүрме» деген – осы. Қазір қатты айтсам  өзімді тарпа бас салуы мүмкін. Жай­­лап тұрып барып, шам жақтым. Екі жас пырылдап ұйықтап жатыр, ештеңе сезетін емес. Оянса тағы іште­рін баса күлер ме  еді.

– Баба Вера, киімдеріңді бағана са­­ни­тар­ка алып қойған жоқ па? – дедім жай ғана, көпе-көрнеу өтірік айтып. Ол маған сенімсіздікпен біраз қарап тұрды да орнына қарай бұрылды. Жанарында бір қорқынышпен қоса алай-дүлей үр­ей де бар сияқты. Денем түршігіп кетті.

– Ұйықтаңыз, таң атқан соң киім­де­ріңізді сұрап  алармыз, – деп жарық­ты өшірдім.

Жарқ еткен шамнан бәріміз басымызды әнтек көтердік. Кемпірді қол­тық­­тап алып тағы санитарка келіп тұр. Бұл жолы кейіп емес,  селкілдеп, ішегі қата күліп кірді.

– Мына алжыған кемпірге ие бол­май­­сыңдар ма? Ерлердің палатасында жалаңаш ұйықтап жатыр, – дейді сы­қы­­лық­тап. Мен күле алмадым. Жүрегім сыздады. Кейуанаға аянышты жүзбен қарап, орнымнан тұрып, үстін жаптым. Кемпірде үн жоқ. Көзі  бақырайып, алысқа қарайды.

Ол күні ұйқы ұйқы болмады. Ал та­ң­ертең мені отаға алмақшы. Есесіне бей­бақ сол күні күндіз ұйқыны со­ғып­ты. Тіпті, аракідік қорылдаса да керек. Оны кейін әлгі екі келіншек жыр ғып  айтып берді.

Бірде таң алакеуімнен баба Вераның дауысынан ояндық. Жанында жатқан Аи­­даға бір жапырақ қағазды ұсынып тұр.

– Мынау менің немерем Катюша­ның телефоны, маған алып берші. Да­­уы­­сы өктем. Неге келмей жатыр, со­­­ны білейін. Бірдеңеге ұшырап қалған жоқ па?!

Телефон тұтқасын Катюшасы тез ала қойды.

– Бабуля, жаным. Бүгін өзім де мін­­дет­ті түрде бармақшы едім. Он  екі­лер шамасында барып қалармын, баламды мектепке жіберген соң, саған жетем,– деп телефон нүктесін баса сал­ды. Кемпірдің жүзі жылып сала берді. Немересі келгенше орнынан тұрмай, ешкімге үн қатпай, тапжылмай күтті де отырды. Ол келді. Әжесі немересін иіскеп, сүйді, аймалады, қо­лынан сипап, маңдайынан сүйді. Ай­тарлықтай өзара әңгіме болған жоқ.

Сол түні кемпіріміз тыныш ұйық­та­ды. Таңертең біз ұсынған тамақты да жеп алды. Немересі келгенімен әкелген еш­теңесі жоқ болып шықты. Бірақ кейуана оның келгеніне мәз. Немересі­нің қылықтарын айтып, кей-кейд­е ыңыл­­дап әнге салады.

Арада екі-үш күн өткеннен соң кем­пір тағы баяғы әуеніне бассын. Елең­дейді де тұрады. Әлдебіреулерді іздей­тін сияқты. Кейде немерелерінің атын атап, бар дауысымен айқай салатынды шығарды.  Бір емес, екі немересі де тағы хабар-ошарсыз. Бірі қызынан, бірі ұлынан. Ұлынан туған немересі, байқаймын суықтау. Онша елпіл­де­мейді. Кейін білдік, әкесі жастай тас­тап кеткен екен. Есесіне қыздан туған немересі лыпылдап тұр сынапша. «Бабуля, жаным» деп өзінше шыр-пыр болғанымен алып келіп жатқаны шамалы. Баба Верамыз біздің қанымызға сіңген кең пейілдігімізді молынан кө­ріп-ақ жатыр.  Қолымызды қақпай, ұсын­ғанымызды алып, жегеніне мәз­біз.

– Сендерге  кісілер қалайша көп ке­леді? Туысқандарың сонша көп пе? Осында туып, өссем де қазақтарды тү­сіне алмадым, – деген сөзін  күн са­йын, нақтырақ  айтқанда, әр адам ке­ліп, кеткен сайын қайталайды. Біз бір-бі­рі­мізбен келісіп алғандай бұл сауалға жауап бермейміз. Күлеміз де қоямыз.

Сарылтып күткізіп, немерелері кел­­ді-ау. Бәріміз қуандық.  Апамыздың қуа­нышы ерекше. Бұл жолы да қолдары бос, өздері келіпті, оған қарап жататын ба­буля ма, олардың келгеніне мәз. Бай­қай­м­ын, немерелері келген күні кемпір тыныш ұйықтайды. Алайда, екі-үш күн өткен соң «көршіміз» ескі әуеніне қайта басады. Бірде қаңғып көшеге ке­тіп бара жатқан жерінен, енді бірде ерлер палатасынан  тауып алған сани­тар­калар әуре-сарсаңға түсіп жүрген­дері. Мұндайда бізде немерелерін асыға күтетін болдық. Ал немерелері болса тағы «жоғалып» кетті. Неде болса не­ме­релерімен сөйлесейін дедім. Абырой болғанда  телефон номері Аидада сақталып қалған екен.

– Катерина, – дедім бірден мәймөң­келе­местен. – Сендер әжелеріңді ұмы­тып ­кеттіңдер ме. Келмегендеріңе ба­қан­дай төрт күн болды. Ең болмаса кү­­нара келіп тұрмайсыңдар ма, сендер келмеген күні оның жағдайы төмен­дей­тінін білесіңдер ме?!

– Ой, кешіріңіз, бүгін өзіміз де бар­мақ ойымыз бар еді. Ұлы да баратын шы­ғар, шамамен бестерге таман барып қалармыз.

– Сен кешірімді менен сұрама, әжең­нен сұра, сендерден басқа оның ешкімі жоқ, қалай тағатсыздана күте­ті­нін білсеңдер ғой… Сендер келіп-кеткен күні оның ұйқысы да тыныш болады. Балаша қуанып, көңілі тоқ болып  жүреді.  Астарыңда мәшинелерің бар. Бүгін міндетті түрде келетін болың­дар,– дедім бұйыра сөйлеп.

Катя ашулананып қала ма деп ем, «сіздің онда жұмысыңыз қанша» деп бе­тімнен ала ма деп ем, жоқ, олай бол­ма­ды, қайта жуасып:

– Мен оны ойламаппын, жақсы, ке­леміз деп телефон нүктесін басты. Бір мықты шаруаны бітіріп тастаған­дай палатаға келдім.

– Мен бүгін түс көрдім. Бүгін ұлы­ңыз бен немерелерңіз келеді, – дедім жа­ны­на жақындап келіп, сыбырлай. Ол бетіме бажырая қарады да үндемеді. Біраздан соң жымиғандай болды. Бетіне қан жүгірді. Айтарымды ай­тып алдым да енді өзім қобалжи бас­та­дым. Келмей қалса ше, кемпір одан сайын есінен адасса қайтемін… Т… ү… у.., осындай мінезімді бір қоймадым-ау, біреуге жақсылық жасаймын деп…  Опық жегенім де бар. Бұл жолы да солай болса  қайтемін.  Ұйқыға кеткенше осы ойдан арыла алмадым.

Жоқ, бекер қобалжыппын. Сағат бестер шамасында палатаға елу-елу бес­тер шамасындағы жігіт ағасы  кіріп келді де, тосылып тұрып қалды. Енді қайт­сін, палатада жатқан әйелдердің се­гіз көзі өзіне қанжардай қадалса.  Бәрінен де бағанадан бері сұлқ жатқан баба Верам орнынан атыла тұрғаны бізге қызық көрінді. Қайран ана, ке­ше­гі менің сөзімнен  соң  бүгін таңертеңмен кірпік қақпастан, орнынан қозғал­мас­тан есікке қарады да отырды. Ұлын көр­­­ген сәтте оның жүзі тағы жайнап са­ла берді, бет әжімдері жазылып, көз­дері күлім қағады. Мәссаған! Бір уа­қыт­та қарасам, кеше немересінің күйеуі әкеліп берген кәмпит пен мен берген алманың бірін баласының қал­та­сына қарсыласқанына қарамас­тан тып­қыш­тап жатыр. Ауруханада жатқан шешесі емес, еңгезердей ұлы сияқты. Кеше бір әңгіме арасында ұлының ішімдікке салынып кеткенін, үйі мен бала-шаға­сы­нан ажырағанын мұңая отырып айт­қаны есіме түсті. Бүгін соның бәрі ұмыт болғандай… «Іштен шыққан шұбар жылан» деген осы.

Бес-он минут отырып кеткен ұлы­ның орнын жиен немересі алмастырды.  Әжесіне мейірін төгіп тұрған осы немересі.  Бізбен қазақша сәлемдесіп, қазақша қоштасады. Өзінің қазақша үйреніп жүргенін де мақтана айтқан.

– Бабуля, жаным, кешірші мені, қо­лым мүлдем тимей кетті. Атам мен ен­ем­нің үйіне барып едік, шаруам басымнан асып кетті. Міне, мен саған таза іш киімдеріңді, йогурт  әкелдім,– деп бастырмалатып жатыр. Кемпірде үн жоқ, тек мейірлене Катюшасының шашынан сипап, еміреніп отыр.

Сол түні бейбақ шынында да жас ба­лаша ұйықтады. Таңертеңгілік ме­ні­мен бірге отырып, рахаттана шәйін де ішті. Әңгімесі де түзу.

Вера Семеновна (аты-жөнін енді ғана біліп отырмын) қала ауруханала­ры­­ның бірінде аға медбике болып көп жыл­дар бойы жұмыс істепті. Осыдан жиыр­ма жыл бұрын осы Катюшасының шешесі – жалғыз қызынан айрылған екен. Ол қайтыс болған соң немересінің әкесі басқа отбасын құрып, солтүстікке көшіп кеткен. Немересін ұзатып, өз­дері отырған төрт бөлмелі пәтерін екі-екі бөлмелік екі пәтерге алмастырып, өз алдына бөлек шығарған. Көрген ауыртпалығы жалғыз бұл ғана емес екен. Артынша күйеуі қайтыс болыпты. Ал жалғыз ұлдың түрі мынау. Отба­сы­нан айрылған баласы үйге мас­күнем әйелдерді әкелуі өз алдына, ақша сұрап мазасын кетіріпті. Бірде есінен танып, құ­лап жатқан шешесін көріп, жиен қа­рындасына телефон соғып: «Әжең есі­нен танып жатыр, жедел жәрдем ша­қырт­тым», – деп, анасының қалта­сы­нан соңғы тиынын  алып, үйден  шығып кете берген.

Жетпіс төрттегі кейуана жиырма жыл­дан аса төрт қабырғада жалғыз өзі қалған. Жалғыздықтан ба, сарыуайымнан ба, аракідік осылай есінен ауып қалатыны соңғы жылдары жиі қайтала­на­тын болған. Бұл жалғанда жалғыз­дық­тан өткен азап бар ма! Баба Вера ме­нің ойымды бұзды. Саңқылдай сөй­леді.

– Көршім Тұрсынай  да жалғыз. Күн­де таңертеңгілік  ыстық күлшесі мен  сүт қатқан қою шайына шақырады да тұрады. Күнде бара бергенім ұят қой де­геніме қоймай шақырып алады. Сөй­­тіп екеуміз уақытымызды бірге өт­кіземіз. Өзі өте мейірімді. Дүниенің те­тігі мейірімділікте екенін білесің бе,– деп маған тесірейе қарады. – Байқаған шығар­сың, осында да екі-үш рет келіп кетті. Өзі де жас емес, бір жер­де құлап қалып жүрсе мына қыстың көзінде, – деп ол  үнсіз  қалды. Не  ойлап  отыр­ғанын тап басып білмесем де, сезетін сияқ­ты­мын. «Ертең шығара­мыз» деп кеткен  бағана  дәрігер. Сол «қуаныш­тың» оғ­ан аса керегі де шама­лы-ау. Өйткені, ол ертең тағы төрт қа­бырғаға барып ерік­сіз қамалады. «Басы ауырып, балтыры сыздаса» жанынан табыла қоятын жанашырлары да жоқ. Ол  өлімнен ем­ес,  жалғыздықтан есі ауа қорқады.

ТАРАЗ.