Жазу – үлкен өнер. Ол әркімге беріле бермейді. Сондықтан да киелі осы өнерді өмірге серік еткен ақын, жазушылар аз. Біздің жастау, мектеп партасындағы кезімізде Жуалы ауданынан әйгілі болған қаламгерлер санаулы болатын. Соның көшбасында – Бауыржан Момышұлы мен Құрманбек Сағындықов, одан кейінгі білетініміз – Шерхан Мұртазаев еді. Ол кісілердің ізін баса Әміртай Бөриев таныла бастады.

Танылуы да тосын және әдебиет деген киелі әлемге менмін деген талайларды тамсантып, қайран қалдырып, өзгеше мінез, болмыспен ентелей, ек­пін­дей келіп енді. Өлең, әңгіме, ерте­гілермен емес, бірден роман жанрының жалына жармасып, онда да студент кезінде, небәрі жиыр­мадан асар-аспас шағында танылды. Бұл – 1968 жылдың қ­а­раша  айында, тура  өзінің туған кү­нінде, жүздеген мың таралыммен жарық көретін, қазақ оқырман­дарының сүйікті басылымына айналған «Лениншіл жас» жас жазушыға ақ жол тілеп, «Ақ бидай» романынан  үзінді  жариялады. Әрине, қаламгер қиялы да ай­рық­ша  роль ат­қа­ра­­ды десек те, ондағы баян­далатын оқи­ға­лар, араласатын адам тағдырларының дені шығарма иесінің өзі көзімен көрген, көк­е­йіне түйіп, ой тезінен өткізген сұра­пыл со­ғыстан соңғы ауыл өмі­рі, халқы­мыз­дың басынан  өткізген қиын-қыстау күндердегі тыныс-тіршілігі еді. Бір кездері аштықтың азабын тартқан ел  егіншілікпен айналысады. Роман аты­ның «Ақ бидай» аталуы да сондықтан. Ба­лаң қалам иесінің бұл кіта­бы араға жеті-сегіз жыл салып барып қана «Жазушы» баспасынан басылып шықты. Қол­дан қолға өтті. Әлбетте, әркімнің тал­ғамы әр­қалай ғой. Оның үстіне, «пе­ріш­тенің де бес міні бар» демекші, кезін­де мақталды да,  датталды да. Ә.Бөриев­тің өзі мұны болуға тиісті заңдылықтай көріп, қабыл­дады. Қа­ламына  күш салды. Сөйтіп, өзінің туып-өскен өңірі, кін­дік қаны там­ған қа­сиет­ті топырағы мен онда адал  еңбе­гін ар­дақтап, ұрпақ өсіріп-өрбітіп жатқан жа­ны ізгі адамдар өміріне арнап «Мейір гүлдеген жерде» де­ген, бір деммен оқып шығатын, тамаша повесін жазды. Ол шығармасы респу­б­ли­­калық жастар ұйымы мен «Жалын» баспасының жасөспірімдерге арнап, бір­лесіп өткізетін жабық бәйгесінде екінші жүлде алып, 1977 жылы «Жалын» жур­налында жарияланды. Араға уақыт салып, бүгінде мың жылдық тарихы бар деп жүрген, әсем қаламыз Алматының тұрғын­дарының тағдыры мен қала эко­ло­­гиясы­ның жайын әріден қозғап жаз­ған туындысы «Алматы әңгімелері» по­весін оқыр­­­ман­дарына тарту  етті. Артынша әй­гі­лі қылқалам шебері Әбілхан Қастеев ту­ралы «Арманына жолыққан адам» ғұ­мыр­намасы «Өнер» баспасынан жарық көрді.

Әміртай Бөріұлы драматургия жанрын­да да еңбектенді. «Кел біздің ауыл­ға», «Еш­тен кеш емес», «Кіндік шеше» пье­салары біздің осы ойымызға айқын дәлел бола алады.

Сол секілді, Әбекең ағамыз кинематография саласында да бір кісідей же­міс­ті еңбек етіп, із қалдырды. Жүзден астам көр­кем фильмдерді аударды. М.Әу­езов, Ж.Жабаев, С.Мұқанов, М.Жол­дасбеков және басқа да әдебиет пен өнеріміздің әй­гілі саңлақтары туралы деректі фильм­дер­дің сценарийін жазды. Бүлдіршіндерге арналған «Доңыз  деген не?» мульт­фильмінің сценарийі үшін республикалық жабық бәйгеде екінші жүлдеге ие болды. Осындай эк­ран­дық еңбектері ескеріліп, Қазақ­с­тан кинематографиясының үздігі атанды.

Ә.Бөриев көркем аудармамен де шұ­ғыл­данды. Әрбір дүниесіне айрықша мән беріп, қатал сын көзімен қарайтын қалам­гер орыс жазушылары А.Чеховтың «Дұш­пандар», В.Бубнистің «Шалғы шыңылы» әңгімелерін және басқа ұлт қалам­герле­рінің шығармаларын қазақ ті­ліне төгілген тілімен мөлдіретіп аударды.

Әрине, бұл жерде біз Әбекең ағамыз­дың бүкіл шығармашылық еңбектерін қамтимыз деуден аулақпыз. Көп жылдар бойы балалардың «Қазақстан пионері», жастардың «Лениншіл жас» және Алматы облыстық «Жетісу» газеттері мен Қа­зақ телев­изиясы, Ш.Айманов атын­дағы «Қазақ­фильм» киностудиясында қызмет істеген ол кісінің еңбек адамдары, өнер мен ғылым, спорт саласының танымал тұлғалары туралы жазған жүз­деген очерк, мақалаларын, сондай-ақ, Қазақ радиосы­ның алтын қорында сақ­тал­ған материалдарын жіпке тізгендей санамалап шығу әсте мүмкін де емес. Бірақ сөз орайына қарай, солардың де­ні уақытпен үндесіп, қай кезде де оқыр­мандар кәдесіне жарайтын дүниелер екендігін тілге тиек ете кеткіміз келеді.

Ә.Бөриев  берері мол қалам қайраткері еді. Әттең-ай  дейтініміз, шығармашылық кемел шағында арамыздан мәңгілікке алыстады.

Биыл, егер тірі болса, жетпіске толар еді…

Міне, осындайда еріксіз бір жылдары аудан тізгінін қолына ұстаған азамат­тың алдына барған әңгімесі еске түседі. «Ердің жасы елуге келгенімде ілтипат білдірдіңіз­дер. Ауылымдағы орта мектепте кездесу өткізіп, үстіме шапан жап­тыңыз­дар. Рахмет деймін. Енді жыл жа­рым уақыттан кейін ата жасы алпысқа толамын. Кіндік қаным тамған, табан ізім қалған Қарабастауда қос үй тігіп, ту биені өзім сойып той жасағым келеді. Сөйтіп, ауылымның адамдары алдында есеп берейін. Ал сіздер маған Жуалы ау­данының «Құрметті азаматы» атағын берсеңіздер, жарайды», – депті аңқыл­да­ған қылаусыз көңілімен. Сөйтсе, би­лікте отыр­ған әлгі ағамыз: «Әміртай-ау, бұл мәселе бізде қиын ғой, өте қиын. Оны шешетін – мәслихат  депутаттары. Ал депутат  дегенде­рің оппозицияда жүрген­дерден де жаман…», – депті. Осылай деп айтқанын өз аузынан естіген едік…

Енді жетпіс жылдығының алдында тұрмыз. Ақиқатын айтқанда, Әбекеңе – жазушы Әміртай Бөриевке ештеңенің де керегі жоқ! Оны керексінетін – біз. Бір кездері қадір-құрметін лайықты дең­гейде көрсете алмасақ, өлгеннен соң ел алдын­дағы еткен еңбегін елеп, ескеру адами пары­зымыз ғой. Сол жағынан қа­рыз болып қалмайық. Өйткені, бұл біздің жеке мүддеміз үшін емес, өскелең ұрпақ тәрбиесі үшін де аса қажет шара емес пе?!

Батырлар мен ақын-жазушыларды, әйгілі өнер, спорт саңлақтарын ілуде бір әйел ғана табады. Олар бір ауылдың, я бір өңірдің ғана емес, елдің, тұтастай ұлт­пен ұлыстың мақтанышына айналады. Біз бүгін әңгімемізге ілік етіп отыр­ған Ә.Бө­риев те солардың санатынан. Есімін есте қалдыру үшін Жуалы ауда­ны­ның  орта­лығы Бауыржан Момышұлы ауылынан бір көшенің атын беріп, су­реті мен аты-жөнін «Жуалы жұлдыздары» аллеясындағы аудан ардақтыларының қатарына қойса реті ғой деп білеміз.

Осы ойымызды жерлестеріміз құп алар деген ізгі ниетпен:

Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК,
Халықаралық «Түркі әлемі» киностудиясының президенті, сатирик-жазушы.

Алпысбай ШЫМЫРБАЙ,
«Ғажайып Үндістан» журналының Бас редакторы, жазушы.

Толымбек ӘЛІМБЕК,
Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, жазушы.

Талғат АЙТБАЙҰЛЫ,
«Жыл – он екі ай» журналының
Бас редакторы, публицист-жазушы.