Толыбай АБЫЛАЕВ

Мұқағали мен
Зейнолла

Бірі – Алатау,
телегей теңіз – бірі,
Екеуінің ел жайлы егіз жыры.
Бірде Сырға келіпті сырласуға
Мұқағали мақсатпен ең ізгі ұлы.

Танып-біліп өлеңнен талай атын,
Зекең жайлы білігі молаятын.
Ақмешітке түсіпті тұңғыш рет.
Атыраудан қайт­қанда жолай ақын.

Мезгіл болса шіліңгір шілде күні,
Жарық көрген Сыр жайлы бірде жыры.
Ілияс пен Сәкенге ілгеріде
Қоныс болған осынау Сыр жері ұлы.

Қыр асса да қырық жыл бері сонан,
Құлшындырды сол жылдар мені соған.
З.Шүкіров болатын он жетімде –
Өлеңіме ашқан ол өріс ағам.

Атағы жоқ ол кез­де жер жаратын,
Қыран әлі жаймаған кең қанатын.
Зейнолланың үйіне бірінші рет
Ат­тың басын бұрыпты сол жолы ақын…

Оралмайды ешқашан өткен шағым,
Жерге сыймай жүретін көкте арманым.
…Мұқағали ат­тады баспалдақпен,
Балағының бір сілкіп бөккен шаңын.

Жіберген жоқ уақыт ұмыт­тырып,
Кеудесінде ақынның үміт күліп,
«Антон Чехов, бірінші үй» есігінің
Қоңырауын басыпты тұрып-тұрып.

Ақмешіт­те жайраңдап жаз қабағы,
Жүрегіне жыр тұнып, саз қонады.
Есік ашқан баладан қалқан құлақ,
Зекең барын есітіп мәз болады.

Қалқан құлақ лезде танымаған,
Кіре беріс жарыққа жарымаған.
Жалт қараса, жай басып Алатаудай
Кіріп келе жат­ты үйге алып адам.

Ағасы ақын,
ақынның несі бөтен?!
Келеді Абай ізімен көші бекем.
Мұзарт шыңның сияқты мұзбалағы,
Мұқағали, мәссаған, осы ма екен?!

Күтеді адам үрзада үміт­ті алдан,
Апыл-ғұпыл сәтінде кіріп барған.
Зерек ойлы Зекеңнің мысы басып,
Мұқағали бір сәтке тұрып қалған.

Зекең айт­ты миықтан күліп алып:
– Теңіз толқын атады ыңыранып.
Сол теңіздің түбінде жатады алтын,
Балық көзге ілмейді мұны неғып?!

Терең бойлап қарасақ себебіне,
Ел бағасын береді өнеріңе.
Ең әуелі сондықтан ел-жұртыңның
Жарата біл жиғанын керегіңе.

Болады адам бағы мен бейнеті егіз,
Түбімізге жетеді кей қатеміз.
Сенің жырың – Алатау асқақтаған,
Менің жырым – тұңғиық бейне теңіз.

– Ақылына тамсанған талай текті,
Бәрі – өткінші…
Беймарал Абай да өт­ті.
Сол Абайды сабаған өзіміз ғой,
Өкпелеме өзіңе! –
…солай депті!

Солай депті ұстазым ұлы ақынға,
– Сыналады мықтылар сұрапылда.
Сол биікке шығады арып-ашып,
Болса кімнің адалдық мұратында.

Мұқағали сонан соң жайлап қана,
Депті:
– Арамшөп өседі қай бақта да,
Оны жұлып құртпаса, бұл – бағбанның
Осалдығы емес пе,
Ойлап қара!

Жалын болып лауласа жыр кеудемде,
Мен еркелеп жүремін бір көргенде.
Қара өлеңнің емес пе қасиеті –
Тереңдік пен биіктік білгендерге.

– Ой-танымың әлгі айт­қан дұрыс, Зеке,
Кейде алтыннан өтімді күміс, көке.
Таудай талант бұйырған таланына,
Тағдырыңыз ұқсайды құрышқа өте.

Осал емес!
Таныт­ты тектілігін,
Отырмастан төкті кеп от­ты жырын.
Сынық қанат қырандай сыршыл ақын
Құшағына көміліп кет­ті мұның…

Мұқағали мұзбалақ мәз болғасын,
Жақұт жырмен көмкерді сөз жалғасын.
Тілге оралды төкпе ақын Төлеген мен
От­ты жыры өзгеден озған Қасым…

…Атағы жоқ ол кез­де жер жаратын,
Қыран әлі жаймаған кең қанатын.
Шүкіровтің үйіне осылайша,
Ат­тың басын тірепті сол жолы ақын.

Тоғжан тағдыры

Кертаудың ат байладым аршасына,
Сәлем де Тобықтының баршасына…
Тоғжан сұлудың өлеңі.
Махаббат ол – ну орман, жыныс қалың,
Құдды жолы илеуі құмырсқаның.
Кірсең оған күмәнсіз адасасың,
Бір сәт дауа таппайды тыныш жаның.

Махаббат – жыр.
Мақамын үйрет­ті әр жан,
Құшағында өртеніп, күйрепті арман.
Бірін-бірі шын сүйген қос ғашықтың
Қосылуы тіпті де сирек болған.
Махаббат­ты аз ба адам еткен мұрат,
Өте алмайсың оп-оңай өткел сұрап.
Бұл сапарда адаспай мұратына
Бейне ертегі сияқты жеткен бірақ.

Мұңын, зарын біле ме, мына текті ел?!
Ғашық жайы ертегі, сірә, көпке ол.
Сүйгендерді әрдайым сүріндіріп,
Алдарында тайғанақ тұрады өткел…

* * *
Көңіл, шіркін, соны ойлап ортаяды,
Жастық өтіп жан біткен қартаяды.
Баяғыда сүрді өмір Тоғжан кемпір –
Сәмбі талдан қолында бар таяғы.

Хан қызындай өсірген пүлішке орап,
Құс болыпты кезінде күміс қанат.
Тоқсан жасқа таяпты Тоғжан ана,
Қуғын-сүргін жылдары қырыс-қабақ.

Тосқан өмір арқасын азабына,
Тоғжан аты танымал қазағыма.
Қыз кезінде көз сүзген Абай түгіл,
Қызыққандай Ай мен Күн ажарына.

Өткен күннің баршасы бұл күні елес,
Өшірмепті жадынан жұртын ол еш.
Тоқсандағы сол әжей Абай сүйген –
Тоғжан еді дейді жұрт.
Мүмкін емес?!

Құлақ түрмей қалайша жұрт тұра алар,
Көке­йіне емес бұл тіпті қонар.
«Абай сүйген сол Тоғжан осы…» деген,
Газетке де кезінде шықты хабар.

Бәрі мүмкін болатын бұл өмірде,
Әжім ізі әдемі тұр өңінде.
Абай атын сақтапты сары майдай,
Тоқсан асқан сол Тоғжан жүрегінде.
…Өмір қақты ілгері өр қанатын,
Абай аты бұл шақта жер жаратын.
Осы кез­де жар болған өзге жанға,
Тоғжан сұлу кәдімгі сол болатын.

Дүние сонан қанша рет дүркіреді,
Ұмыт­тырды уақыт мүмкін оны.
Жүз жасаған кейуана жүрегінің
Түкпірінде өйткені Абай жазған –
От­тай маздап сонау бір жыр тұр еді…

Тағдыры да болыпты талайлы оның,
Талдырыпты сұм өмір талай белін.
Өкісіп-өксіп жылапты Әуезовтің
Баласы оқып бергенде «Абай жолын».

Сонан біраз келген соң өзді-өзіне
Бір сәт ұшқын ұялап көздеріне,
Отырыпты оңаша ой жіберіп,
Жас Абаймен танысқан кез­деріне…

…Жұпар шашқан Жидебай жидесі гүл,
Екеуіне жұмақтай бейне осы бір.
Толқып тұрды Тоғжан қыз құшағында…
Бозбала Абай…
Танғанша сүйді есі бұл…

Абай, Тоғжан татқандай балдан шырын,
Ағытыпты армансыз алуан сырын.
…Сайрап жатыр алдымда Абай ақын,
Сара жолы әнекей, салған бүгін.

Келмейді енді уақыт көшіп кері,
Атастырып кезінен бесіктегі,
Қыз әкесі Сүйіндік құда түскен,
Баласына бір байдың қосыпты оны…

Өле-өлгенше көзіне қоныпты мұң,
Тағдырына талайлы жолықты күн.
Әлгі өлеңді торыққан Тоғжан кемпір
Ел-жұртына жолдапты Тобықтының.

Қалың еді қазақтың соры неткен,
Ғашықтарын жылатқан… еңіреткен…
Қыз Жібектей…
Баяндай…
Еңліктей…
Тоғжан қыз да ішқұса болып өткен.

Тоғжан сұлу… Несі айып еңіресе,
Абай ақын болатын теңі кеше.
Сүйгеніне мүлдем аз қосылғандар,
Ойлағаның болмайды көбінесе.

Ғашықтар аз далада тапқан теңін,
Дала заңы айырған, әт­тең, көбін.
Бесігінен қоспаса,
Беу, махаббат,
Абай,Тоғжан сезімін сақтар ма едің?!

Тағдырына тұрғанмен қасқая тым,
Махаббат­тың өшірген жастай отын.
Бұған мысал болады – Қозы-Баян,
Қосылмаған Қорланға Естай ақын.

Ойға түсе ол жайлы береді енді,
Ақан сері жылатқан өлеңі елді.
Ақтоты мен Қыз Жібек тағдыры ше,
Қодар неге өлтірді Төлегенді?!

…Ой жібердім осылай тым әріге,
Махаббат­тың жетеді мұңы әлі де.
Зар жылатқан Кебек пен Еңлікті,
Замананың заңы сол кінәлі ме?!

«Махаббат жоқ» дегенге досым алаң,
Мұратына жетеді жасымаған.
Ұлы Абай да ішқұса болған болса,
Сүйгеніме мен қайтіп қосыла алам?!

Махаббатсыз дүние бөтен маған,
Өткелінен ендеше өтем бе аман?!
Арманда өткен ғашықтар аз емес қой,
Арманына Абай да жете алмаған…

…Өткен өмір.
Бүгінде ол да бөтен.
Өлең ат­ты түсті Абай жолға бекем.
… Абай сүйген бірақ та Тоғжан қыздың,
Міне, осындай тағдыры болған екен.