(белгілі тарихи романды қайталап оқығаннан кейін)

Нұрлан ҚАМИ

Халің нешік, Жазушым? Еліңнің, хал­қың­ның жағдайы қалай? Ішкі-сырт­­қы, жария-құпия жаулармен жа­ға­ласып жүріп жаңа қоғам құрып жа­тыр­сыңдар, экономикаларың көтеріліп ке­леді, бірақ еліңнің рухани дүниесі жұтап бара жатқан жоқ па? Тұрмысты күйттеймін деп жүріп жан азығын ұмыт­қаннан саумысыңдар, бір кезде «малым – жанымның садақасы, жаным – арымның садақасы» деп жалған дү­ние­нің өткінші қызығын тәрк еткен ха­лық азғындап кеткен сияқты ғой? Әлде байқамайсыңдар ма?

Халықтың қарнын тойғыздыңдар, бірақ сонымен барлық шаруа бітіп, бар мәселе шешіле қалмайтын шығар? Ел­дің рухы, ұлттық намыс қайда? Рухы түсіп, әлсіреп, азғындық дендеген адам­ды алтынмен аптап, күміспен күп­те­­сең де оңбайды. Сен – жазушысың, бөтеннің көрмегенін көріп, сезбегенін сезесің, адам психологиясын, жан-дүниесінің қалтарыс-бұлтарыстарын тү­сінесің. Ішкі-сыртқы талаптар бәсең­деп, қоғамдағы тәртіп қожыраған кезде адамның пенделік сипаты басымдық алып, жеңіл жолмен жүруге, арамнан жеу­ге, азғындыққа салынуға бейім тұратынын білесің ғой?

Білесің. Бірақ айта алмайсың. Шын­­­дыққа тура қарауға дәтің бармайды, жігерің жетпейді. Ал халқың азып бара жатыр! Бүйтіп жүре берсең енді бірер ұрпақтан кейін қазір ауыздарың­ның суы құрығанша мақтап, көздерің талғанша телміріп жүрген батыс әле­мін­дегі адамның жанын аздырып, рухын тоздырған тозақылық сендерге де келеді!

Сырты жылтыр, іші тұлдыр, адам­ның қамын ойлаймыз деп Алла-Тағала­ның сан мың жылдардан бері бұлжыт­пай сақталып келген қағидаларын аяққа таптаған, адамгершілікті нәп­сі­құ­мар­лыққа жығып берген, ізгілік атаулыны мүләйімсіп, монтаны көріне­тін зұлымдыққа итше талатып, адамзатты құрдымға кетірмей тынбауға бекінген Батысқа не үшін табынбақ­сың?! Келмей жатып алыстан жеткен лебінің өзі аждаханың деміндей күйді­ріп, өртеп бара жатыр; ғасырлар бойы тірнектеп жинаған асылыңды, рухани мұраңды, жаныңның байлығын бір-ақ бүктеп қылғыта салады, болашақтан не күтесің сонда?!

Жазушы – халықтың жоғын жоқ­тай­тын, халықтың ұранын көтеріп, туын ұстайтын дауылпаз емес пе? Қай­да сол дауылпаздар? Неге үні шықпай­ды? «Өн­ер алды – қызыл тіл» деп сөз құ­діре­тін бәрінен жоғары қоятын халық едің, әдебиетің қайда? Қазіргі ұр­пақ оқи ма кітап­ты? Сол баяғы кеңестік дәуірде көз­ге көрініп қалған бірен-саран жазарманды қоспағанда кімді біледі қа­лың жұрт? Жазушының беделін төмен­детіп, халықпен байланысын үзіп, ара­сын ажыратқан кім?

Өнеріңнің жағдайын айтуға аузым бармайды. Киноң анау – кейіпкерлері ылғи рухани жарымжан, туған халқы­ның қадір-қасиетін басқа теуіп тәрк еткен безбүйректер мен адамшылықтан жұрдай кәззаптар. Ауыз әдебиетінің ар­қасында сан ғасырлар бойы халықтың санасына сіңіп, кескін-келбеті әр ұрпақ­тың көкірегінде хатталып қалған тарихи тұлғаларыңды қазаққа не түрі, не тұлғасы, не ділі ұқсамайтын қайдағы бір қиыққұлақ, қысықкөздер сомдайды. Бұл қалай? Өзіңнің талантты пер­зент­терің жоқ па? Одан қалды, экранға қарауға бетіңнен басып, тұра қашар­лық­тай ұятсыз, масқара көріністер үй­реншікті нәрсеге айналып барады… Бала-шағаңнан қысылмай, солармен бірге көретін, ұрпаққа үлгі, халыққа ме­рей, жалпақ жұртқа мақтаныш сыйлар мәнді де маңызды тақырыптар тау­сылған ба?!

Театрыңда дені дұрыс қойылым жоқ, бәрі арзанқол скетчтің деңгейіне түсіп кеткен. Сахнада опыр-топыр дүр­лі­гісіп, секіріп-секең қағып, бұлтың-бұлтың билеп, жүгіреді де жүреді; бел­ден төменгіні тілге тиек қылып, бә­­діктік­ке ұрынады немесе әйел жы­ныс­­тының тәнін жалаңаштап, нәпсіқұ­мар­лықты насихаттауға барып бір-ақ тіреледі… Елге керек, ұрпаққа үлгі берерлік, болашаққа бастар, армандарға шақырар жарқын да рухы биік шы­ғар­малар қалмаған ба бұл күнде? Әлде жаза­тын адам жоқ па?.. Бәлкім жазыл­ғанды көрмей, ұсынғанды алмай, болмашы тиын-тебенді қызғанып, өзгенің тұлпарынан өзімнің тұғырым артық деп көрдемшелікке салынып жүрген шығарсыңдар?..

Әншілерің анау, екі нотаның өзін көп­сініп, бір нотамен-ақ әуен жазып, атағы аспандап тұр. Теледидарың мынау – ылғи шоу, ылғи думан, есірік ән­ші­­лер мен ессіз қылжақбастар, мас­қара­паз­дар қаптап кеткен! Ырымға бір ойлы, өрелі хабар тапсаң кәнеки! Осыны қалай түсінуге болады – ендігі ұр­пақ­ты арзан күлкімен, әлжуаз әуенмен тәрбиелейсің бе?! Елсің бе өзің, несің?! Саналы халық бар ма мұнда, әлде ессіз тобыр ғана қалған ба?! Тәуелсіздікті не үшін алдың?! Осындай жынойнақты, әзәзілдің арсыз күлкісін ту етіп көтеру үшін бе?!

Кітабыңда мені шексіз билік иесі, ғашықтарды екі айырған қатыгез әмір­ші, махаббатты табанына салып тапта­ған жендет қылып көрсеттің. Соның бәрін орта ғасырлық жабайылық деп за­манға апарып жаба салдың. Ал қа­зіргі, жаңа замандағы махаббат қан­дай?.. Бүгінгі махаббаттың жендеті кім? Ғашықтарды кім айырып жүр? Ресми үйленген жастардың тең жартысы не үшін ажырасып кетеді? Некесін қидыр­мас­т­ан бірге тұрып жатқандарды кім деп атайсыңдар? Алла-Тағаланың адамзатқа тарту еткен ең асыл сыйы, әлем­дегі ең асқақ сезім – махаббаттың қадірін қашырып, аясын тарылтып, абыройын түсіріп, табан асты таптап жүрген кім?

Кейіпкерің ретінде бір кезде берісі бүкіл Кеңес Одағы, әрісі Батыс пен Шы­ғыстың бірқатар елдеріндегі оқыр­ман мені махаббаттың жендеті деп таныды. Біраз адамның махаббатқа көз­қарасы өзгеріп кетті. Сенің кесірің­нен!.. Ал менің қандай кінәм бар еді? Өнерін бұлдап, ақ некелі жарымды әзәзілдей арбаған әумесерді жазалағаным рас. Бұл үшін ешкім жазғыра алмайды мені. Сүйді ме? Біреудің некелі жарын сүюге қандай хақысы бар? Мейлі, сезіміне ерік беріп, сүйіп қалды делік. Соның өзінде нәпсісіне ие болып, адамгер­ші­лік­­тен аттамауға тиіс еді. Ал сендер, әзәзіл­дің өзі бастап, әлемдегі бүкіл жа­ман­­шылық атаулы жабылса да кіршік түсіре алмайтын, адам мен Алланың арасын мәңгі жалғастырып тұрған ең нәзік, ең берік арқау – шынайы махаббатты еркек пен әйелдің арасындағы сүйіспеншілікпен шатастырдыңдар. Сөйтіп, әулетімнің абыройын, өзімнің еркектік намысымды қорғағаным үшін, Құдайдың алдында куәлік беріл­ген неке тазалығын жақтағаным үшін айыпты қылып шыға келдіңдер…

Алдымен ненің не екенін анықтап ал. Ең бірінші – он сегіз мың ғаламды, күл­лі болмыс пен құбылысты, ұғым мен түсінікті түгел жаратқан шексіз құді­ретті Алла-Тағала, содан кейін – адам. Періштелер де Алланың әмірімен адам­ға тағзым еткен. Демек, есімінің өзі үлкен әріппен жазылуға тиіс Адамның дәрежесі періштенің дәрежесінен биік… Біз соған – өзімізге лайықты, әрі тиесілі дәрежеге қайтадан ие болуымыз керек! Ал оған жетудің бір ғана жолы бар. Ол – Алла-Тағаланың ақ жолы – адамзатты Алладан адастырмайтын ізгілік пен адамгершілік. Адам баласы әзәзілдің аз­ғыруы мен перінің арбауына елікпей, қызыл-жасыл жылтырақ пен әлем-жәлем әшекейге алданбай, осы жолға адалдықтан айнымауға тиіс. Оның жал­ғыз-ақ амалы – әр адамның жүре­гіне Алла-Тағаланың берік орнығуы. Өзіңді де, саған өмір сыйлаған ата-анаңды да, ғұмырыңды жалғасты­ратын бала-шағаңды да Алла-Тағала жаратқан, сондықтан Аллаға деген махаббат бәрі­нен биік тұрады. Отанға, ата-анаңа, бауыр етің – балаңа, сүйген жарыңа деген сүйіспеншілік сол махаббаттан туындайды, содан бастау алады. Шынайы махаббат – осы! Әлмисақта бәрі­міз осылай деп ант бергенбіз. Діннің мін­деті де осыны ұғындыру, рәсімдер мен салт-жоралар арқылы ізгі қасиет­терді сүйекке сіңіру.

Халқымыздың адамгершілігі өл­шеу­сіз жоғары, түпсіз терең, саф таза, кіршіксіз мөлдір емес пе еді!.. Қайда сол тазалық?! Неге іздемейсіңдер?! Неге баяғы қалпына, мөлдіреген пәк күйіне қайта оралмайсыңдар?! Әлде тәуел­сіздік дегенді әркімнің ойына келгенін істеуі деп түсінесіңдер ме?!

Келеңсіздік атаулыны түгелімен жет­піс жыл кеңестік билікке, жүз елу жыл отаршылдық езгіге жапсыра сала­сың­дар. Тәуелсіздік алған осы жиырма бес жылдың ішінде-ақ халқымыздың ежелгі әз қалпын, ғазиз күйін қайта табуға болатын еді. Таппадыңдар. Таба алмадыңдар. Тапқыларың келмеді…

Көркем шығармадағы кейіпкерлер тұрағы – рухани әлем. Біз сол әлемді мекендейміз. Жыл сайын қатарымыз толығып тұратын еді, соңғы кездері сиреп барады. Адамзаттың мыңдаған жылдар бойы тірнектеп жинаған жан байлығы сақталатын сол әлем қаңырап бос қалып жүрмесін! Онда өздерің де ұзаққа бармайсыңдар… Халықтың рухы жұтаса, материалдық байлығының құны бес тиын! Осыны ұмытпа!..

Қош бол, Жазушым! Өзіңмен жүз­де­сіп, базынамды айтуға келіп едім, жүз шайыспай қоштасайық. Алла-Таға­ланың алдында жолығармыз…

                                                                          Наурыз, 2016.