«…Қызылқұмның батыс беткейі бұрынғы теңіздің ұлтаны еді. Арал шалқыған кезде бұл жағалаудың бәрі сыңсыған қалың ел болған. Қазір «бастан бақ тайған заман» болып тұр».

Фотодағы ағаш кеме осы Ұялы ауылының орнынан 18 шақырым берірек жатыр. Ұялы – теңіз ортасындағы арал. Сонда осылай аталатын ауыл болды. Қазір су қайтқалы ашық дала болып жатыр. Демек, теңіз бар тұста сол маңдағы қазіргі Қазалы ауданының Кәукейі де, Ажар да – жағалауға жақын орналасқан ауылдар. Ағаш кеменің қазіргі тұрған жері «Зәруха жалы» деп те, «Заузан» деп те аталады. Қазақтың әр төбеге ат қойғышын ескерсек, бұл бізге таңсық дүние емес.
Барған адамға алдынан шөккен нардай болып кезігетін, оң жағына жамбастай қисайыңқыраған ағаш кеменің тарихын Қызылқұм ауылдық округінде тұратын Сәкен Қабылов аға былай тарқатып еді.
– Кеменің – аты «Сатурн». Те­ңіз табанында қалғанына да жарты ғасырдан астам уақыт бол­ған. Биіктігі 3 метр болса, ұзындығы 19, ал ені 6 метр шамасында.
Менің естуімше, «Сатурн» ке­ме­­сінің қызметі – «Ұялы» ауыл­дық кеңесіне қарасты он екі ауылды азық-түлік, тұрмыстық заттармен қам­та­масыз ету, яғни елдімекен­дердегі дү­кендерге азық-түлік, тұрмыстық зат­тар жет­кізіп берген, – деп шешіліп сыр шертті өлкетанушы ағамыз.
Теңіздің алай-дүлей құбылы­сын адам түсініп болған ба?! Бірде «Қос шегенді», «Ұзынқайыр», «Сан­дал», «Жалпақ», «Қарабура, «Айжарым-тасты» елді мекен­де­ріне қарай жүк артып шыққан кеме теңіздің кешкі асау тол­қынды дауылына кезігеді. «Са­турн» осы кезде «Қос шегенді» тұ­сын­дағы панасы молдау ұзын­ша келген қолтыққа келіп тұрақ­тауға мәжбүр болыпты. «Қауіп-қатерден құтылдық» деген кеме капитаны мен көмекшілері ау­ыр-ауыр якорьлерін терең суға тастап, дауыл басылғанша тоқтай тұруға шешім қабылдаса керек. Бірақ үйдей толқын қанша пана жер болса да, ағаштан соғылған кемені жағалауға қарай тықсыра береді. Таң атып, жан-жағы анық көріне бастаған уақытта теңіз де сабасына түскен. Дауыл тыншыған кезде капитан құрғақта қалғанын байқайды. Теңіз жағасы бұл кезде артқа шегініп кеткен еді.
Жағалаудың бірде тасып, бірде қайта орнына келетінін білетін сыр­мінез кеме командасы қорқынышқа бой алдырмайды. Шегінген жағалау қайта қалпына келер-ау деген сенім­мен, «сол кезде алып кетерміз» деген ойға үміт артқан күйі «Сатурнды» қал­дырып, өздері тарасқан көрінеді.
Енді қараңызшы, Аралдың апатқа ұшырар шағына дөп кел­гендей бәрі. Теңіз жағалауы сол шегінгеннен бірте-бірте кері қай­тып, бері оралмайды. Арал ай­дыны көзге көрінбейтін жағ­дайға жетеді. Ал «Сатурн» сол қал­ған­нан жағалауда қалып қойған.
Сол сапарда көргенім ғой. Күннің ыстығы мен қыстың қар аралас қара суығына төтеп берген «Сатурнның» әр жері шұрық-тесік бола бастапты. Қызылдың желі соққан сайын сықырлайды. Сықырмен қоса кеменің әр тесігінен уілдей дыбыс шығады. Жетім ұлдың тұншығып жылағанындай. Үзіліп естіледі. Сол сәт ағаш кеме жоғалтқан теңіз-анасын бір сәт жоқтағандай көрінді маған…

Ержан ҚОЖАС