Айбар қайтыс болыпты. Оның денесі қаладағы жалдамалы пәтерде жападан жалғыз жатқан жерінен табылған. Жүрегі жыртылып кеткен дейді.
Бір ай бұрын жаманаттың алғашқы хабары жеткен. Айбар инфаркт алып, ауруханада жатыр. Дәрігерлер дереу ота жасамақ болған екен, бас тартыпты. «Мені ешкім күтіп отырмайды, – депті. – Адамнан жәрдем жоқ, Алладан күтем, тезірек алса екен». Қажетті қағаздарға қол қойып, арбамен үйге қайт­қан. Ақыры осы.
Айбарды бала кезден білетін едім. Бізден он бес жас үлкендігі бар, орта бойлы, білекті, нығыз денелі, шабандоз маймақ жүрісті, жүзі күнге тотыққан қараторы жігіт болатын. Жанында сайдың тасындай үш-төрт жігіт. Тапа-тал түсте көшенің ортасында қолын қалтасына салып, езуде темекі, шырт-шырт түкіріп, шіреніп тұратын. Жоғарғы сынып оқушылары оларды көрсе, айналып қашып жүретін. Бізге, балаларға, жомарт болды. Арақпен араластырып ішіп отырған тәтті суларын бізге беріп, өздері басқасын алдырып ішіп отыратын. Бірақ бізге жағатыны – басқа ақымақтар сияқты бірімізге бірімізді қайрап, төбелестірмей, керісінше, «Тату болыңдар, төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деп отырушы еді.
Жаздың жаймашуақ бір күні, қалада болған төбелесте Айбардың басы жарылғаны, жанындағы кейбір серіктерінің оққа ұшып, ауруханаға жөнелтілгені, кейбірінің қамауда отырғаны жайлы хабар дүңк ете түсті. Ауылда көк мәшинелер қаптады. Ертеңінде, «Айбар комада жатыр» десті. Не болғанын, қалай болғанын соңыра білдік.
Қала шетінде жойқын төбелес болыпты. Не үшін екені өздеріне ғана аян, жан алып, жан бермек. Екі жақтан елу де елу, жиыны – жүз жігіт. Бәрі тегіс қарулы. Бейсбольная бита, темір арматура, бәкі, пышақ. Тіпті, қанжар да бар. Бірақ от қарудың күркіреген дауысы ерекше шығыпты. Ұзамай ол өшеді. Басқа қару ұстағандардың өкпесі өшіп, қолы қалтырап, жер құшады. Енді білегі мықтылар шығады. Ал жау аңдыған нашарға қолға түскеннің бәрі қару. Әлпетінен жан шошырлық Айбарды құлата алмаған қарсы топ жігіттерінің бірі ту сыртынан алақандай таспен аямай ұрып жіберіпті. Бата тигеннің орнына қата тиген, басы мен аузынан қатар қан бұрқ еткен Айбар орған шөптей сұлап түсіпті. Сол күйі есін жимаған.
Бір жарым-ай дегенде көзін ашыпты. Үш ай дегенде тілге келіпті. Тілге келгенде, сөзді буын-буынға бөліп сөйлепті. Қатты қорланғаны байқалады, дейді. Ешкімді көргісі келмейді. Ұйықтайды, дәрі мен тамақ ішеді, қайта ұйықтайды. Ұйқысы қанса, әлдеқайда қарап меңірейіп жатады. Тұрғысы, жүргісі келмейді, ыңырсып дәрет сындырады.
Тергеген менттерге де түк айтпапты. Шынымен, не айтады. Упал, очнулся – гипс. Не айғақ, не дәлел жоқ. Жолдастары да төбелесте бұның болғанын айтпаған көрінеді.
Жарты жылдан соң ауылға келді. Көшеде ойнап жүріп, көліктен түскенін көріп қалдық. Шулап жанына бардық. Жұнттай қара жігіт еді, көзі шүңірейіп, бозарып кетіпті. Жүдеу. Еңкіш. Салбырап тұрған еріннен ара-тұра сілекей ағып кетеді. «Ссс-ып». Тартып алады. Ыржыңдап күліп, арқамыздан қағып қояды. «Ө-ө-сіп қа-а-лып-сың-да-ар-ей». Дүкенге ертіп апарып, сағыз, шоколад алып берді. Мәз боп томпаңдап қайттық.
Келесі күні де, арғы күні де көрінбеді. Үйден шықпады. Көңіл сұрап барғандар, бұл біздің Айбар ма, қалқиған аруақ па, десіп қайтыпты. Шешесі Балайымға обал. Айбардың сөзге зауқы жоқ, келгендерге шырай бермепті. Шынымен, не дейді.
Бар пәле қар еріп, күн жылынғанда басталды. Айбар жоғалып кетті. Соңғы кездері көшеден көріп қалатынбыз. Қолымызды сүлесоқ алып, өте шығатын. Енді, міне. Көңілі қалаған жаққа тартып қоятын болыпты.
Түнде табылды. Ауыл сыртында қарауытып тұрған таудан асып кетіп барады екен. Қараң-қараң кетіп бара жатқан жерінен көрші ауылдың малшысы көріп қойып­ты. Мынау кім, қайда кетіп бара жатыр, ай жарығымен мал іздеп жүр ме деп қасына барса, бейтаныс жігіт әлгінің бетіне сүзіле қарап, үн-түнсіз кетіп барады, дейді. Көзінің сұғы қандай, әкеңді… зәрем зәр түбіне кетті, атымның басын қалай бұрып жібергенімді білмей қалдым, депті малшы. Қайтып келе жатқанда біздің іздеушілерге жолығып, жөн сұрасқанда айтыпты. Ауыш па, неме?
Көктем мен күзде осы. Үйден қашады. Туыстары еркіне қоймай, жетектеп, анда-мұнда сүйреді. Ем қонбады. Өзінен-өзі қашқан адамға не пана болмақ.
Жалғыз ұлдың әлегімен жүріп, шешесі қайтыс болды. Айбар қалаға көшті. Азын-аулақ төлемақыға жалғызілікті ғұмыр кешті. Екі тоқсан үйде, екі тоқсан ауруханада. Тыныш, қалыпты ғұмыр.
Соңғы рет үш жыл бұрын көрдім. Ашылыпты. Біраз әңгімелестік.
Ауылды сұрады. Аман-есен, дедім. Қайт­қандар қайтты, қалғандар жүр.
Соңғы төбелесін сұрадым. Несін айтасың, керемет болды, деді. Ондай төбелесті көргем жоқ, кеудесіне сыймай «мен» деп жүрген қаншама жігітті құлаттым, айызым қанды, деді.
Төбелестің себебін сұрадым. Оны қайтесің, деді қабағын түйіп. Намысты қолдан бермеу керек болды. Намыс дейсің бе, дедім. Қандай намыс, ел мен жерді қорғадың ба, біреудің ақшасы мен байлығын қорғадың ба? Үндеген жоқ.
Өкінбеймін, деп еді қош айтысқанда. Тек артымнан кеп кім соққанын білсем ғой.

Әділ ӘУЕЗХАН