Мерейлі 85 жасқа келген ұстаз, педагогика ғылым­дары­ның докторы, профессор Серғазы Қалиұлы 25 жыл Ыбырай Алтынсарин атындағы Қазақтың ғылыми-зерттеу Академиясында, соңғы уақытта Қазақ мемлекеттік Қыздар педагогикалық университетінде профессорлық қызметті атқарып, студенттерге дәріс беріп келеді.

---

Осы жылдар ішінде 40-тан астам кі­тап (оның 5-і оқулық), 400-дей ғы­лыми мақала жазды. Бұл – күндіз күл­кі, түнде ұйқыдан ты­­йы­лып, ақ қағазға тәулік бойы те­­сіле қараған толассыз ми жұмы­сы­ның жемісі. Оның жалпы көлемі – 1200 баспа табақ екен, бейнелеп айтсақ – 50 том еңбек.

Профессор С.Қалиұлының осы еңбектерінің  тақырыптық ауқы­мына көз жіберсек, ұлттық тәлім-тәрбие та­ри­хы, мемлекеттік тіл мә­селесі, әде­биет пен тарихтың бай­­ланысы, сан ғасырға созылған халықтың  эт­нологиялық тұрмыстық ахуалы, т.б. олардың зерт­теуші қай­раткер-ға­лым­дар еңбекте­рі­нен орын алуы, яғ­ни сан салалы рухани мәде­ниеттің көкжиегі қомақты түрде көрініс тап­қан. Сайып келгенде, бұл тарих, эт­нология, фольклортану, этно­пе­да­гогика, этнопсихология, мә­де­ниет­тану ғылымдарынан мол білімді қа­жет ететін жан-жақты феномен ға­лым­ның ғана қолынан келетін іс. Яғни, Серғазы Қалиұлы еңбегінің са­ны мен сапасы бірдей көз тоқтатып, көңіл то­лар­лық дәре­жеде деуге бола­ды. Осы қы­руар еңбектің түп қазығы жинала келіп, 30 ғасырлық қазақ тә­лі­мінің он том­дығымен көмкерілетін көрінеді.

80 жылдардың орта кезінде профессор Қ.Жарықбаев екеуі бірлесе отырып, Қазақ тәлімінің 14 ғасырын қам­титын Антологиясының қазақ­ша екі томын (І томы – 1994 ж., ІІ то­мы – 1996 ж.), орысша І томын (1998 ж.) «Рауан» баспасынан шы­ғар­ды. Бұл жұмыс КОКП Орталық Ко­ми­тетінің 1985 жылғы Тәлімдік мә­дени мұра­ның 20 томдығын шы­ғару жө­ніндегі қаулысынан бастау алған еді.

Кейін Одақтың  ыдырауымен  бай­­ланысты дайындалған Қазақ тә­лі­мі Антологиясының  орысша, қа­зақ­­ша том­дарының шықпай қалу қау­пі  туған  кездегі ҚР Білім ми­нистрі Ш.­Шая­х­метовпен Мәдениет және ақ­п­арат министрі Ш.Елеукеновтерге әлденеше рет кіріп, табан­ды­лық көр­сеткен де С.Қалиұлы болатын.

Еліміз  егемендік  алған уақытта про­фессор С.Қалиұлы Қазақ тәлімі­нің он томдығын шығаруды жоспарлап, көп еңбек сіңірді. Елбасы Н.Ә.Назарбаевқа, ҚР Ми­нистрлер Ка­би­не­тінің бұрынғы пре­мьер-министр­лері: Қ.Тоқаевқа, И.Тас­ма­ған­бетовке, Д.Ахметовтерге, сол кездегі Мәде­ниет  және  ақпарат ми­нистр­­лері: Е.Қосубаев, Е.Ертісбаев­тарға әлде­не­ше рет педагог-ғалымдар аты­нан хат­тар жазып, мәдени мұра бағ­дар­ламасы есебінен қаржы бөлу­ді, бас­паның жоспарына енгізуді үз­дік­сіз та­лап етіп келді. Ақыры С.Қа­ли­­ұ­­лы­ның табандылығы арқа­сын­да мә­де­ни мұраның есебінен 2006 жылы Тә­лімдік ойлар Анто­ло­гия­сының І томы «Сөздік-Словарь» баспасынан жарық көрді. 2007-2010 жылдары көп­томдықтың 2-10 томдары осы бас­падан шықты. 2012 жылы орысша қыс­­қарған нұсқа­сымен І томы, 2014 жы­лы ІІ томы жарыққа шықты.

Құрастырушылар отызға жуық ав­торды тартып, олар берген материалдарды  архивтік  дереккөздерімен мұқият салыстыра қарап, әлденеше рет оқып, түзетулер енгізіп, жинақ­тар­дың сапалы болып шығуына зер салғандығы  байқалды. Бұл ерінбеген ұзақ жылдық еңбектің нәтижесі деу­ге болады.

Көптомдық тәлім Антоло­гия­сы­ның екінші бір құндылығы – бұрын бас­палардан шыққан жүздеген кі­тап­тарды оқып салыстыра қарас­ты­рып, соның тәлім тағылымдарына керекті деген жерлерінен үзінділерді ерінбей отырып теріп, таңдап ала білуі демек­піз.

Соның нәтижесінде Антология томдары аса құнды  дереккөздері бо­лып шыққан.

Бұл еңбектердің тағы бір құнды­лы­ғы – біріншіден, әлденеше  ғасырды қам­туы болса, екіншіден араб, парсы, қы­тай, моңғол, орыс тіл­дерін­дегі ба­сылымдардан қазақ­шаға аударып беруі арқылы құнды. Үшіншіден, тә­лім тарихымен айналысушы ғы­лыми  іздену­шілердің бәрінің қолы­на көне дерек­көз­дері түсе бермейді. Бұдан әлденеше жылдар бұрын бас­па бетін көрген, оның үстіне бүгінде оқырман қауымның қолына түсе бермейтін ескі әдебиет­тердің тап­тыр­майтын көне дүниелер екенін ес­керсек, құрастыру­шылардың жүз­деген еңбектерден теріп, сүзіп алған тәлімдік ойлар тұжырымдамаларын дайын дереккөздеріне айналдыруы – аса қуанарлық іс. Осы тұрғыдан ал­ғанда, құрастырушылардың қы­руар еңбектерін мұхиттың түбінде жатқан інжу-маржанды бір-бірлеп те­ріп алып, құрастырушы сүңгуір ма­мандар мен зергерлерге теңеуге бо­лар еді. Қазақ «Зер қадірін зергер бі­леді» деп текке айтпаса керек.

Профессор С.Қалиұлының елі­міз­де кадр даярлау ісіне сіңірген ең­бегі де орасан зор. Ол соңғы 35 жыл ішінде 26 ғылым кандидаты, 2 ғы­лым докторын даяр­лап шығарды. Олардың ішінде Қ.Қабды­ра­зақ­ұлы, Ә.Ашайұлы, С.Беріков сияқты Қыр­ғыз және Моңғол Республи­ка­ла­рының азаматтары да бар.

Профессор С.Қалиұлы «Қазақ ССР  және КСРО Білім министрлік­терінің оқу-ағарту ісінің озаты» белгілерімен, Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің және КСРО Қатынас Жолдары министр­лі­гінің құрмет грамоталарымен, сондай-ақ, Жоғарғы Үкіметтің жеті медалімен марапатталған. Мағжан Жұмабаев атындағы сыйлық иегері.

Тәлім ан­тологиясының көп­том­дығы көне мә­дени мұраларды бүгінгі күн тұр­ғысынан қарастыра зерделеп, қо­рытып шығарған аса құнды еңбек.

С.ҚОҢЫРБАЕВА,
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық
университетінің доценті, педагогика
ғылымдарының кандидаты.

Ә.ТОЛҚЫНБАЕВА,
Қазақ мемлекеттік қыздар
педагогикалық университеті
Педагогика және психология
мамандығының магистранты.