Ермек Қаныкейұлы

(Әңгіме)

«Балаларымды қарға-құзғынға шоқыта алмаймын!..»

Апақ-сапақ. Халық «креслода» шіреніп жатқан еді, бір кезде қызметтік телефон бе­зілдеп қоя берді. Дәу де болса «тек­сер­гіш» кемпірлер шығар деп ойлап, оны бі­раз шырылдатып барып алса, келіншегі екен.

– Не боп қалды?.. Сосын?.. Есік жабық дей­сің бе?.. Сонда қалай?.. Біреу жүргені не­сі?.. Қан дейді?!.. Қайдағы қан!.. Жә, жа­ным, ентікпей, асықпай, рет-ретімен айт­шы?!

Ол телефонмен пәтерде болған адам сенгісіз оқиғаны айтып жатқан жұбайы­ның сөздерінен түк түсіне алмаған соң, оны әрең тоқтатты. Сосын, балаларды алып, таксимен маған келіңдер деп кеңес бер­ді. Ал өзі бұл жерді тастап шығуға тәуе­кел ете алмады: жеп отырған наны, қа­лай деп болады. Жау жағадан алғанда, бөрі етектен тартатын әдеті емес пе?! Ең бастысы, өздері аман көрінеді.

Мазасы кеткен Халық Қонаев пен Қа­банбай батыр көшесінің қилысында әйе­лін күтіп тұрды. Енді ой ойлаудан бас­қа не істесін.

Ол жұбайы үшінші балаға аяғы ауырлап қалған соң, шалғай саяжайдағы вре­мян­касында су мен жол қатынасының қыс­тағы қиындығын ойлап қатты сасқан еді. Бірақ бәрі сәтімен бола кетті. Бұған өте қамқор қызметтес бір апайы «Таулы қы­раттағы» қазір өмірде жоқ, бұрыңғы ІІҚ генералының үш қабатты коттеджіне топ еткізді. Генералдың мұрагерлері, қанша дегенмен генералдың балалары ғой, бір ақ­пейіл жандар екен. Олар Халыққа «пә­те­рақы деген нәрсені сөздік қорыңнан алып таста, тек үйді қарап отырсаң болды» деді. Мұндай сөздерді мына заманда естудің өте ғажап екенін ойлаған ол қо­жайынмен айтысып жатпады. Ал «үйді кү­зету» деген бұның мамандығы емес пе? Әл­бетте, үй иелеріне қарыздар болып қал­майын деп, оның көп жылдан бері та­заланбаған ауласын, қаулап кеткен шө­бін, ұзарып өскен ағаштарын оншақты күн­де қыздың жиған жүгіндей ғып қой­ды.

Манағы әйелі айтқан оқиға осы үйде бо­лып отыр.

– Түсінсем бұйырмасын! Есік жабық, бі­рақ іште біреу жүр дейді? Қайдан кірген сонда?.. Шайтан шығар?.. – деп ойлаған ол бұл сөзінен өзі түршігіп кетті. Ойлаудың өзі сұмдық қой!

Араға жарты сағат салмай, балаларды сүйреп жеткен келіншегінің түрін кө­ріп Халық тіпті шошып отыр. Қарны үшкі­рейіп, көзі ісіп, қимылы әбігер боп қалған әйелі, әуелі айы күні болмай… иә, бәрі де мүм­кін еді ғой.

Содан балалары мен әйелін жұмы­сы­на алып кеп, тар бөлмеде тамаша болды да қалды. Фоедегі былғары диван екі ұлға төсек болуға жарайды екен. Ал Айша кү­зет­шілер қисаятын қысқа төсекке аяғын бүгіп жатса, сиятын болып шықты. Халық күзетші болғандықтан, «қалшиып тұрам» деді. Бұдан кейін қалай жатады.

Әуелі аз-мұз жүрек жалғап алу керек екен. Жұмыстан шығып, балаларды ба­ла­бақшадан алған әйелі тамақтанбақ тұр­сын, қашып келді. Бірақ екі ұлдың ой­ларында түк жоқ. Бала емес пе, мек­теп­тің ішін азан-қазан қылды. Әкесін осын­дай үлкен жерге бастық екен деп ой­лаған болулары керек, жүгіріп-жүгіріп әб­ден шаршаған соң пысылдап ұйықтап қал­ды.

Оңашада Халыққа келіншегі үйде бол­ған жайтты қарынын құшақтап отырып, бы­лайша мәлім етті.

– Күндегіше қақпаның құлпын ашып, үй­ге келдік. Сыртқы есікті аштық, ішкісі де жабық қой, оны да аштым. Содан залға кірдім, ойымда түк жоқ.

– Содан?

– Содан, қарасам қақпаға қараған те­ре­зенің пердесі біртүрлі боп тұр.

– Қалай?

– Қалай десем екен, біреу тартқыла­ған­дай. Байқаймын терезе саталақ-са­талақ. Айнаның алдындағы шкатулкам ша­шылып жатыр.

– Қайда?

– Қайда болушы еді, жерде, бір жар­ты­сы айнаның алдында. Ал айнаның беті қан-жоса!..

– Астапыралла! Ол не қылған қан екен, ә?! Жә, оның қан екенін сен қалай білдің?

– Қанды білмей не бопты, қан қып-қызыл болады емес пе?

– Рас-ақ!

– Сосын жан-жағыма қарадым. Ка­мин­нің жанындағы үстелдің үстіндегі қа­ғаздар шашылып жатыр. Және қабыр­ға­да ілулі тұрған генералдың суреті қи­сайып қапты.

– Мәссаған, генералды қисайтыпты дейсің бе? Апырай, ә! Ол өзі дандайсыған екен… Көреміз ертең… Кіммен ойнап жүргенін…

– Айтпақшы, сен кеше бір кітап оқып жатыр едің ғой? Соны қайда қойып ең? – деп сұрады Айша.

– Диванның қырына қойғам.

– Ендеше, ол да жерде жатыр.

– Қой, мүмкін емес, Достоевский жер­де жатпайды.

– Аты қандай еді?

– «Қылмыс пен жаза» ғой.

– Иә, сол… мұқабасында сондай жазу болған сияқты.

– Нақұрыс екен, ә?!

– Содан алды-артымызға қарамай қаш­тық, – деді келіншегі бұған болған жай осымен бітті дегендей. – Бірақ есік­терді жауып кеттік.

– Анаң қара! Есікті жауып кеттің бе? Де­мек, анау үйде қамалып отыр десеңші? Жә­рәйсің!..

Ертеңінде Айша жұмысқа кетті. Балаларды балабақшаға апарып сап, Халық «Таулы қыратқа» аттанды. Енді, әйелі құ­сап бұл да есіктерді ашуы керек. Қақ­па­ның алдына кеп қараса, екінші қабаттың терезесі сынған екен. Бұрын соған назар аудармапты. Тіпті, есінде жоқ. Ал асүйдің ас­тындағы гараждың есігі де ашық сияқ­ты. «Қорыққанға қос көрінеді» дегендей өзінің үрейленіп тұрғанын, ұят та болса сезді. Амал қанша, кіру керек. Айшаның айтқаны рас екен. Сарайдан балтаны ал­ды. Сақтықта қорлық жоқ. Асүй жақтан бір әлсіздеу тықыр естіледі. – Ай, жек­сұрын, саған ещө, банкет керек екен ғой. Қазір басыңды қырқам – деп күбірледі ол балтасын сығымдай ұстап, асүйге жа­қындап кеп.

Біреу «қарқ» еткендей болды. Бұл ды­быс оған адамның кекіргені сияқты ес­тілді. Халықтың қаны қайнап кетті. – Ещө, есікті ашып қойыпты. Кекіртем мен сені… кеңірдегіңді жұлып алам… басынған екен­сің… өлтірем!..

Рас айқайлады ма, жоқ па, Халық оны біл­ген жоқ, асүйге кіріп келді. «Қолында қан тілеген қара балта!». Анау отыр екен. Аштық пен қорқыныштан дір-дір қағып, не болса соған соғылғандықтан, қанат құй­рығы сынып, әбден әлсіреген ұрлықшы газ балонының үстіне қонақтап апты. Ол арғы тегі мақтаншақтығымен әйгілі бол­ған баяғы ақымақ қарғаның әлде шө­бе­ре­сі, әлде шөпшегі болуы керек, енді мі­не, ұры сықпытын да әшкерелеп қойды. Сумақай неме, өре тұрмақ төренің табағынан әсем кесіліп, үлбіреп қана орын алатын ірімшікті іздейтін жерді тап­қан екен. Әлімсақтан, көрінгенге күлкі боп жүретін құс баласының судан шыққан ат­жалман құсап, қушия қуыстанып отыр­ған мына түрі тек жарқанаттан сәл ілгері демесең, ойын балаларының ләңгісі құр­лы құны қалмапты. «Ұрыдан – қары, қа­ры­дан – бәрі туады» дейді. Кімнен туғанын өзі де білмейтіні сияқты, тұрпаты тек­сіз­денген күйкі денесі оның қалайда біздің жақ­қа кірме екенін әйгілеп тұр. Бәрі құ­ры­сын деп, балтадан ұялып Халық отыр.

Мәлім болды: асүйдің форточкасынан та­мақ іздеп кіріп кеткен ол бейшара қай­та шыға алмай қалған екен. Құдай берем десе, форточкадан да береді, бірақ бұл құс­тарға емес, оны ақымақ қарға қайдан біл­сін. Кірмейтін жерден кіріп, адам өл­тіре жаздаған жоқ па? Бір отбасын бір түн әуреге салған сымпыс қарға бостан­дық­қа шықты. Қарғаны қалай қаралай­сың, өзі қара ғой. Бірақ бойды алған үрей бәрібір кісіні буып тұрады екен. Не болса содан шошып мазасы кеткен Айша: – Бұл үйде тұрмаймын! – деп кесіп айт­ты сол күні күйеуіне. Халықтың да жайы белгілі. Олар классикалық әлем әде­биетінің жүз томдығы, қазақ-орыс жазу­шыларының ең таңдаулы шығар­ма­лары, әр саладағы танымдық кітаптар, ғы­лыми еңбектер мен энциклопедиялар, анықтамалықтар, ішкі істер органының қы­зыл мұқабалы генералды құттықтаған бу­малары… қабырға тіреп, бейне бір мұ­рағат сияқты болып тұрған көрікті мекеннен көшуге тура келді. Халық сол сәтте жұрттың байлықты күндейтінін құп көр­меді. Байлықты жек көретін адам бар ма, өзі?! Оны қолы жетпегендер ғана ағаш атқа мінгізеді. Осынау іші де, сырты да бай­лыққа малынған мұражай үйді енді кез­дестіру әсте мүмкін емес екенін біле тұр­са да, олар басқа пәтерге көшті. Жасасын, көшпенді қазақ! Саған қандай мақ­тау айтсақ та артық етпейді, өйткені кө­шіп жүріп көп қазынадан айырылдық, көп нәрсені сақтай алмадық, жоғалт­қа­нымыз да ұшан-теңіз…

Ойға шомып тұрған күйеуіне: «Балала­рымды қарға-құзғынға шоқыта алмаймын!» – деп Айша өз тарапынан біраз құр­бандық жасады. Іштегі нәресте жеті ай­дан асқандықтан, жұмысынан декрет ал­мақ. Екі ұлды балабақшадан шығармақ. Нә­тижесінде, осыларға кететін ақшаны пә­терге төлемек.

– Қарсылық бар ма?!

– …

«Ит жейде»

Жылы да жайлы, ваннасы бар, от жақ­пайтын, ең бастысы дәретханасы ішінде ор­наласқан 5-ықшам аудандағы пәтерде үшінші баланың дүниеге келуін күтіп, олар тұрып жатты.

Бір күні Халыққа «Алматы қаласының жер қатынастары басқармасынан» ха­бар­лама хат келді. Алматы қаласының әкімі И.Тасмағамбетовтің қаулысы…

Халық осыдан жарты жыл бұрын бюд­жет­те істейтін, үй-жайы жоқ жас отба­сы­ларға, қалада тұрақты тіркеуі болса, жер беріледі деп құжат жинаған Астанадағы аса айқай-шулы оқиғаға байланысты бірнеше күн қырғын кезекке тұрып, әкім­нің атына өтініш бергенін есіне түсірді. Соған жауап келген тәрізді. Хатты ол Ме­деу ауданының почтасынан өте толқып ба­рып алды. Ашып оқыды. Алайда, көңіл су сепкендей басылды. Сосын оны жұ­байы­на берді, басқа не істейді енді? Ха­бар­ламаны Айшаның жүзіне қуанған, кү­дер үзген және күлген сияқты әр түрлі се­зімдерді ұялатып отырып, оқып шық­қа­нын өзі байқатпай бақылап отырды.

– Жарайды, жауап жазғанына да шү­кір! – деді келіншегі амалсыз, сосын оты­рып-отырып былай деп қосып қойды: – Мына хатты сақтап қой, анау-мынау емес әкімнен кепті, ол кім көрінгенге жа­уап жазбайды, оған дәлел осы құжат. Бі­рақ үмітсіз шайтан ғана, енді ипотекаға до­кумент өткізіп көрелік, болса болар, бол­маса оны да көреміз, – деп салихалы ақыл айтқан Айшаға бұл да өз тарапынан: – Ендеше, осы ойды (Алматыдан үй алу де­ген) сен де миыңның бір жеріне сақтап қой! Ал қиялдауға әбден болады… – деп кеңес берді.

Сөйтіп, сөз тамам болғанымен, жарық дү­ниеге шыққысы келген нәресте әлсін-әл­сін белгі бере бастады. Халық сол күні кү­зеттен шаршап келсе де, ұйықтап оянып, мазасы кетті. Өйткені, Айша түн ор­тасы болса да әлі көз ілмей, екі ұлдың ти­тімдей-титімдей ит жейделерін сақтап қой­ған жерінен шығарып, дүниеге келмек сәбиге арнап, үтіктеп жүргенін көріп жат­ты. Ол ойлап жатыр: сәбидің ит жей­де­лері ұлдыкі, қыздыкі деп бөліне ме, осы!? Айшадан сұрағысы келді, бірақ сұра­мады.

– Сағат қанша болды, жатсаңшы, – деді оның өзгеше күйбеңдеп кеткеніне ақыры шыдамай.

– Сен ұйықта, жұмыстан келдің ғой, са­ғат түнгі төрт… Мен бүгіннен қалмайтын сияқ­тымын, – деді Айша.

– Қой ей, дұрыстап айтсаңшы!

– А, иә, туатын секілдімін.

– Тусаң ту!

Таңғы жетілерде Айша күйеуін оятты.

– Жедел жәрдем… Шақырайық!

– Белгі берді ме?

– Иә, екі үш мәрте толғатқандай болдым.

– Ұйықтамадың-ау!

– Жоқ, қорқам!

– Сен қорықпа жаным, біз бармыз: ба­қандай үш еркек! Күйеуі күлді. Айша қи­нала езу тартты. Халық жедел жәрдем ша­қырып, мекен-жайды айтты да телефон тұтқасын іліп қойды. Сосын, балаларды тұрғызып, киіндіре бастады, ал олар ұйықтап отыр.

– Қажеті қанша, өзім бара берейін. Онда дәрігерлер бар ғой, – деді жұбайы ұлда­рын аяп кетіп.

– Жоқ, біз де барамыз. Чемпионат бо­лайын деп жатыр ғой? Барамыз, футбол жанкүйері құрлы жоқпыз ба? Ал сен өмірге адам әкелмексің!.. – деді Халық ле­піріп. «Футбол жанкүйері» деген сөзді тауып кеттім, ә, деп ішінен ойлап қойды.

– Жақсы! Сендерді мен де тастап кете алмаймын!

Атына сай жедел жәрдем жетіп келді. Дәрігер екі-үш сұрақ берген соң, баланың үнін естігендей болды. Айша оларды көп күттірген жоқ. Тек сол сәтте апасы телефонмен хабарласып, жүрегі дүрсілдеп отырғанын айтып… соған Айша жылап алды. «Ана деген, әне, осындай ғой!» деп.

Халық ұлдарды жетелеп ап, әйелінің соңынан ерді. Ол мына екеуі туғанда сон­ша­ма қорықпап еді. Неге екені белгісіз, осы жолы қатты қорқып жүр. Қанша де­ген­мен баланың жайын біліп қапты. Олар­дың күлкісі, былдырлап шығатын тілі, аяқтарын басқаны… көз алдына кел­ді, ал тұмауратып қалғанда туындайтын әбігершілікті, тіптен ұмыту мүмкін бе?!

Келіншегін кезекші дәрігер креслоға шы­ғарып тексерген соң, оны шұғыл жат­қызуды бұйырды. Жеңіл тәпішке мен ха­латты ғана алуға рұқсат еткен соң бар­лық мәселе белгілі болғанын ұққан күйеуі Айшаның қалтасына ақша сала бастады. – Көрімдік қой, бұл, – деп ақталды әйе­лі­не. Ол түсінді.

Енді өздерінің ешкімге керегі жоқ боп қалғандарын сезген әкелі-балалы үш «жі­гіт» перзентхананың ауласында
сер­уен­деуді ұйғарды. Балалар қуанып кетті. Халық ой ойлады. Ұлдарды ертіп асханадан «тамақтанып» алды. Адам сезімін сы­наққа салғандай сағат та секундтап, ми­нуттап өте ақырын алға қарай ауыр жыл­жиды… Әлден уақта қалта телефон шыр ете қалды. Мұндай кезде оның шы­рылдағаны жүрекке жайсыз естіледі екен. Акушерка «сүйіншілеп!» жатыр. Ха­лықтың көзінен ыстық жас ыршып-ыр­шып кетті.

– Рахмет тәте, сүйінші болады… – деді Халық қуаныштан саңқ-саңқ етіп. – Ал кім еке­нін сұрамайсың ба? – деді дәрігер бұны жорта кінәлап.

– Келіншегім қалай, жеңіл босанды ма? – деді ол оған жауап бермей.

– Бәрі жақсы, інім…

– Енді айтыңыз, кім ол!

– Қыз!

– Міне, сыйлық!

– Сыйлықты кімге беретініңізді ұмыт­паңыз, – деді акушерка Халыққа риясыз қал­жыңдап.

– Әрине, сізге… Сосын, әйеліме, бас­қадай қалай болушы еді?!

«Біздің Алматыда екі үйіміз бар…»

Халық мамыр айында времянкасына көшті. Алда жадыраған жаз келе жатыр ғой.

Қызылшақа қыз әжептәуір ширап қал­ды. Кісінің бетіне бажайлап тұрып қа­райды, тіптен күлетінін қайтерсің! Қыз­дар пысық болады екен.

– Иә, осылар үшін өмір сүру керек, – деп ойлады ол. – Енді ешқайда көшпеймін. Осы жерде өсіп-өнеміз. Алматы айдан алыс емес. Жетер енді…

Ал Айша: «…төртінші баламды өз үйім­де туам!» деп мәлімдеді.

– Тәнтімін! Бұл қазақ аспанына алтын әріп­пен жазып қоятын сөз. Сенің қайсар­лығың ұнайды маған. Барақ, тым ақылды сөз айту саған жараспайды, – деді Халық әйе­ліне.

– Неге?

– Ақылды болсаң… қиын. Қай-қай­да­ғыны ойлайсың. Жүрекке салмақ түседі. Ақыл­сыздау болған қорқынышты емес, ал ажарсыз болу – сол жаман, әсіресе, әйел­ге.

– Сен тегі, Достоевскийді оқып-оқып ап, әдеби сөйлейтін болыпсың ғой, жазушы боп кетіп жүрме? – деп Айша күліп қой­ды.

– Болсам болам, өмірді көріп қана қой­май, оны көңілге түйіп жүрсең, күн­дер­дің күнінде ол сені жазушы қылады. Мә­селенки, «Қылмыс пен жаза» жазу­шы­ның өзі көрген нәрсесі. Раскольников оның өзі, ал ана кемпір шын мәнінде Ре­сей, жазушы айтпақшы Ресеюшка. Ре­сей-ана балаларының мұқтаждығын шек­сіз пайдаланып отыр. Кемпір – Ре­сей-ана, Раскольников – халық. Раскольниковтер революцияны қалай жасады. Ресейді өлтірді.

Халық келіншегі тыңдап тұр ма, жоқ па, онда жұмысы жоқ, соғып отыр. Өзім ше­шен екенмін-ау деп ойлап қояды.

– Айша, байқайсың ба, мынадай та­қырыпқа майталман сияқтымын ғой. Бей­не аққан судай. Тс-с, тоқта, сөйлеме! Адам сөйлеп жатыр!.. Жалпы, осындай әң­гімені, бәйбіше, қалай болса солай айту­ға болмайды. Кофемен отырып айту ке­рек. Мен кофе ішіп отырып деп тұрғам жоқ, сезесің бе, бәйбіше? Кофемен отыру дегеніміз, былай – мен креслода ая­ғым­ды аяғымның үстіне қойып, сосын сәл артқа жатыңқырап, бір қолымды, оңы ма солы ма бәрібір, алдымды нұсқай ауада сілтеп, келесісін иекке ме, самайға ма ті­реп отырам. Ал кофенің жатағандау үстел­де жіп-жіңішке буы ауаға көтеріліп жатады. Есіңде болсын бәйбіше, кофе кішкене тостаққа құйылуы керек, қырлы с­та­қан немесе сыраның саптаяғы емес. Ол да коньяк сияқты. Мәдениетті адам ко­ньякті стаканның түбіне қасқалдақтың қа­нындай ғып қана құяды дейді. Орталау, тіпті қызыл икра сияқты боп тұрса да бо­лады. Және астында табақшасы, оның қасында кішкентай қасығы қыздай боп қисайып жатсын. Ондай кофені ішпей­д­і…

– Паһ, айттың-ау, шалеке, сен «бәйбі­ше» деген сөзді қашаннан бері қолда­на­тын болғансың және бір емес үш рет айт­тың. Ал анау «қыздай қисайып жатсын» дегенің не сөз? Онан да баққа бар, то­пырақты қопсыт, маңырама! – деді Ай­ша, – ал кофеңмен отырасың, оны дайын­дап қоямын! – деп шәйнекке су құя бас­тады.

– Рас айттың, бә… мынауың өмірге өте жақын сөз екен. Осы жексенбі кар­то­пияның ұрығын себе берем, өйткені мер­зімі дәл кеп тұр.

Сонымен бірге, Халықты мына мәселе де ойландырып жүрген. Үй ішіне дә­рет­хана орнату керек дейтін. Су ғой, жарайды, сыртта-ақ бола берсін, тек тоқтап қал­маса болды. Үлкен ұл есейіп қалды, оны сөзінен байқап жүр. Ол горшокқа оты­руға ұялатын бопты. Бір жаманы, әб­ден түн ортасында түзге шығам деп қи­ғылықты салады. Жазда ештеңе емес, қыс­та қиын ғой. Оның әжетханада отырып, қай-қайдағы сұрақты жаудыратыны Халыққа ұнамайды. Тоңып, күтіп тұрып, сұраққа жауап беру, құрысын тегі…

– Әке, самолеттер неге түнде ұшады? – дейді ұлы аспанда бағдаршамдарын жалт-жалт жағып ұшып бара жатқан олар­ды көрсетіп.

– Балам, олар күндіз де ұшады, бірақ түндегідей жарығы көрінбейді.

– Ал олардың туалеті бола ма?

– Әрине, болады.

– Далада ма?

– Жоғ-а, ішінде.

– Қалай?

– Солай балам, арнайы кабинасы бар. Біз тұрған пәтердегі сияқты.

– Әке, сіз оған отырып көріп пе еді­ңіз?

– Самолетке ме, отырып көргем: бір рет, онда да бала кезімде.

– Қандай болады?

– Онша емес… Қорқасың… Құса­сың…

– Әке, біздің үй неге кішкентай?

– Балам, ол алыстан солай көрінеді.

– Әке, біздің қалада екі үйіміз бар ғой, ә?

– Һм… иә!..

– Оған қашан көшеміз?

– Кейі-і-н, сен жігіт болғанда барамыз, өйткені олар сондай үлкен. Ал бізге мы­на үй ыңғайлы…

– Әке…

– Балам, әжетханада не болса соны айта берме? Болдың ба, тұр енді!

– Әке…

– Балам, мен де саған бір сұрақ қоя­йын­­шы, сен неге қараңғы түскенде және әб­ден кешке, қалай десем екен, а, иә… кіш еткің келеді, ылғи?

– Әке, мен бұрын да түнде баратынмын, өйткені біздің Алматыдағы үйімізде туалет ішінде еді ғой…

– Е-е-е…

Халық «біздің үйіміз» деп отырған ба­ла­сының балалық сеніміне селкеу түсір­меу керек екен деп ойлады. Сенім және үмітпен де өмір сүруге болады.

«Ібіліс қой, мынау!»

Бір күні апақ-сапақта «баланың бауы бе­рік болсын» айтып, бұларға Артем досы келді. Аты сондай болғанымен өзі қазақ. Оған шын атын айтсаң, жатып кеп рен­жи­ді. Сондықтан достары оны Артықбай де­мейді, Артем атайды. Ол өте іскер жігіт. Қо­лынан келмейтін іс жоқ және істемейтін кә­сібі де аз, нағыз уақытында туған, ал ой-пікірлері тіпті ғажап. «Кісі өлтіретін» сөз­дері де бар. Бәрін бетке және жылатып айтады. Ең бастысы – Артықбайдың асқазаны ауырмайды.

Ол ішті-жеді. Содан, әдеттегідей қызу әң­гіме басталды. Көп нәрсе айтылып жат­қан. Әлден уақта Халық онымен қы­зыл танау боп айтысып қалды. Көңілсіз оты­рыстағы үміт пен сенімнің тас-тал­қа­нын шығарған ол сөздердің Артемдікі де­гендерін оқырманға сол күйінде жет­кізсек.

«…біздің қазақтар басында баспанасы жоқ, тіпті балаларына спальный ма­неж­ді қойып, коляска да алмаған, сөйте тұра тудыруларын қоймайды. Түсін­бей­мін… Өздері тақыр кедей, онымен қоймай туа­ды. Демография дейді! Ол кімге керек? Мемлекетке дейсің бе? Бос сөз. А-а, ұрпақ деңіз, түсінікті, қартайғанда оларға ақыл айту ғой? Жоқ досым, сен әлі бабаларша өмір сүреді екенсің! Құрметке бө­ленгің келеді. Өзің оларды пәтерде жү­ріп тудырасың. Сосын, өзіңнен өткен ке­дейшілікке қалдырасың. Сөйте тұрып, бар­лық ақсақалдарша, оларға: «біз пә­терде жүргенбіз, жетімбұрышты жа­ға­лағанбыз, аз ақшаға өмір сүргенбіз, ал сендер не көріп жүрсіңдер, түк те. Тө­зің­дер, шыдаңдар, бас көтермеңдер» деп өсиет айтуды жалғастыру ма? Оны олар айтпаса да қазақ жастарының кешегілері де, бүгінгілері де көріп отыр. Әлі де көре бермек. Қашанғы соны бетке басамыз. Айт­ты-айтпады, өзінің өткен өмір жолын ба­лаларына мұраға қалдыруға тырысатын тиран әкелерге қашан шектеу қойы­лады? Өзара қарыздар сезім жойылса деймін. Осыған қарсы болатын нақұрыс­тар бар, мысалы мына сен секілді. Кешір, кешір… Ал ұрсаң – арыз жазып жіберемін. Сотталасың… Ойлашы өзің, әкелер деген мы­на сен сияқты, түптеп келгенде балаларына жағдай жасауға мүлдем қау­қар­сыз. Бәрі тек сөз жүзінде. Сосын, бізде кредитпен қанайтын банктер, полиция мен жедел жәрдем, жерлеу бюросы… жеткілікті және осылардың жұмыстары жолға қойылған. Халық аман болса, нотариустер мен жол полициясының жұ­мыс­тары ешқашан тоқтамайды. Мен са­ған ащы бір ақиқатты айтайын, қазірден бас­тап қарттар үйіне жазылып қоюдың артықтығы жоқ. Бізде бәрі ұзақ мерзімге жоспарланған ғой. Қалай деп болады. Оған кезегің жеткенше өліп те кетуің мүм­кін. Қартайғанда жалғыз күн қараусыз қалу – көр деп аталады. Ал қыста туалет сырт­та болса, өйткен «өз үйің» құрысын, он­дай үйден пансионат жақсы, ал онда бә­рі бар… Мына заманда… Ал сен бұның мүл­де шындық емес екеніне күмәнің бар ма? Қандай дәлелің бар, т.т.с.с…».

– Ібіліс қой мынау! Екі кештің арасында солар ғана жүреді дейтін…– деп ойлады Халық оған жауап бермей. Басы ай­на­лып барады. Ол жан-жағынан бірдеңе із­деді.

Халық наразы боп жатыр. – Бәрін кө­ріп-біліп отырған енем де мұндай сөз­дерді айтқан емес. Не пәле бұл? Мен бә­ріне шыдаймын, бірақ мынадай сөзге емес! Сұмдық сөз ғой мынау?! Кең дү­ниені тарылтып жүрген мына адам – бас-сирағын бүктеп-бүктеп өз қарнына сала салса, сыйып кететінін білмей ме? Ал мен бай бола алмадым, сондықтан қарыным қабысып қалған, бірақ бұл ішіме ештеңе сыймайды деген сөз емес қой?! Мынау маған не қылмадың дейді? Айша деймін, Ай-ша-а, мен сенен сұрап тұрмын. Мы­на­ған жауап беріңдерші?! Үйден қусаңдаршы мынаны!? – деп.

Халық жалғыз қалды. Ол күбірлеп отыр. – Жаратқан Алла, жабырқау жаныма жылу бер, мың бір пәле, жүз бір қа­тер­ден сақта, сенің шапағатың шексіз ғой! Бұлар біз емеспіз! Мына сөздер де!

Бисми-илаһи-ар-рахмани-ар рахим! Лә-иләһә-иллә-Аллаһ. Мұхаммад-расул-Аллаһ!