Қазақ хандығының біз межелеп жүрген жылдардан да көп бұ­рын құрылғанын атақты ғалымдар айт­са да, әзірше осы 550 жылға тоқ­тал­ған. Келешекте оның 1000 жыл­ды­ғын, я 4000 жыл бұрын бол­ған­ды­ғын дәлелдеуіміз де мүмкін. Ол үшін ескі парсы тіліндегі мұра­ғат­тың ба­ға жетпес деректеріне үңіл­ген лә­зім.
А.Левшин жинағының «О на­чале киргиз казаков…» атты үшін­ші бөлі­мінде мынадай сөздер бар:

Левшин қалай болса солай жа­за салатын ға­лым емес. Онда негіз болған. Соны біздің ес­кі пар­­сы тілін білетін ғалымдарымыз зерт­теулері қа­­жет. Иранға барған мұрағат құ­жат­тарын әкел­ген ғалымдар сол тілді білмегенге ұқсайды. Оған арланудың не қажеті бар. Ескі парсы тілін мыңдаған жылдар оқи алмай, оны 200 жыл зерттеп, әлемнің әр түкпірінде оқи алатын дәрежеге жеткен ға­лым­дар бар екен. Солардан үйренуге жас мамандарды бір-екі жылға неге жібермеске!..
Левшин шығыс жазушылары қазақтар ту­ра­лы не айтқанына да терең үңілуге тырыс­қан.
Бұл халық Азияда ертеден бел­гілі болған. Түрік ұр­пағының көп­те­ген тармағының бірі. Бұл Най­ман­дар­дан да, қырғыздардан да бұ­рын өмір сүрген. Шың­ғыстың қол астына түс­кен­нен кейін, ол өлген соң Алтын Ордаға ба­ғы­на тұрса да оның ұлы Жо­шы­ға тәуелді бол­­­ды. Өзінің ханы болды. Ол бірде өзі­нің бас­ты ие­ге­ріне бағынса, бірде Шағатай Ор­да­сы­на, енді бірде Алмалық, бірде Таш­кент (кейін­нен Могул ұлысы деп атал­ған) Ордаларына ба­ғы­ныш­ты бол­ды.
Жошы және Шағатайдың ұлыс­та­рында олардың ұрпақтарының басқару жүйелері әлсіреген тұста әр ұлт пен рулардың арасында өза­ра келіспеушілік, бірімен-бірінің қақ­ты­ғысулары жиілеп өршісе, өз­бек ағайындардың арасында ала­уыздық күшейді. Олар Мавераннахр мен Хорезмді иеленді.
Бұл кез XV-XVI ғасырлары «көш­пе­лі өз­бек­тер­дің» басқарушысы (правитель) Әбіл­хайыр ханның (1428-1468 ж.ж.) немересі Мұ­хаммед Шайбани хан ти­муридтерден Орта Азияны тартып алды. Тарихи деректерде «Өз­бек» аты XIV ғасыр­дың екінші жартысында, XV ғасырда жинақталған саяси термин. Ол этноним емес. Шайбани мен Орда Ежен­нің қол ас­тына кірген тайпаға жат­пайды.
Ал халықтардың біразы қырым татарлары­мен бі­рікті, екіншісі Могул ұлысына, үшін­ші­сі қа­зан та­тар­ларымен тіл табысып, ең соңын­да төртіншісі қа­зақ ордасымен бірікті.
Бұл Алтын Орданың тараған кезі еді. Соңын­да өз­бек ордасы да ыдырап, көпшілігі қа­зақ ордасына косылды.
Осылайша XVI ғасырда кыпшақ пен шет (че­те) ай­мағында екі күшті мемлекет пайда бол­ды. Бірі Могул ұлысы. Оны Дадан хан бас­қарды. Ол Мо­­гу­лс­танның ханы сұлтан Саидхан болар. Ша­ға­тай­лық, сұлтан Ахмад ханның ұлы, Жүніс хан­ның не­ме­ресі, «Тарих және Ра­шиди» кіта­бының авторы, Мұ­хаммед Хайдар Мырзаның екі атадан қосылатын ағасы, әрі Захир ад-дин Мұ­хам­мед Бабурдың інісі. 1514 жылы қазақ хан­дығы Жетісудан ығыс­ты­рыл­ған­да өзінің қо­жа­лы­ғын Шығыс Түркістанға бе­кітіп, «Могулия» атты жаңа хандық құрды.
Екіншісі, қазақ ханы Арслан. Ол өте мықты, күш­­ті, аса қуатты болып, 400 мың жауынгерді со­­­­­­ғыс­қа шығара алатындай бедел арқалады. Мұ­ны Ин­диядағы ұлы Могул империясының не­гі­зін қала­ған Бабур патша жазып қал­дыр­ған.
Хан Арслан деп Қасым ханды атаған. Ол Жә­ні­­бек ханның ұлы. 1512 жылдан қазақтың ең даңқ­ты ханы. Ол кезінде сұлтан болған Саид хан­мен кез­дес­кен. Жүніс ханның төр­тін­ші қызы сұлтан Нигар ха­нымға үйленген. Захир ад-дин – Бабурдың апайы.
Қазақ ордасына өз еріктерімен де, күш­теу­мен де бірнеше тайпалар қосылған. Алтын Орда­дан ке­тіп қыпшақтар, наймандар, қоңырат­тар, жа­лайыр­лар, қаңлылар және басқа да рулар қа­зақ ордасына қосылды.
Ал Арғындар мен Қоңыраттардың басым көп­­шілігі қазақ ханын қолдады.
Қыпшақтар. Бұл түрік тайпасының Дешті-Қып­­шақтың ХІ-ХІІІ ғасырдағы негізі – аса ірі ру­ла­рының бірік­кен одағы.
Қыпшақтар екі жерге бөлінген этно-бірік­кен қо­­ғамы (объединении) Батыс қыпшақтар – поло­вец деп аталған бөлігі және Шығыс қып­шақтары не­­месе Қазақстандағы орта-азиялықтар. Қып­шақ­­тардың ішінде оннан астам ру болған. Қып­шақ ру­ларының одақ­тасуы оның жеке мем­ле­кет­тік дә­режеге бі­рігуіне әкелді. Ол жеке халық болып қа­лып­тасты. Соңынан қыпшақтар қазақ, өзбек, қыр­ғыз, қарақалпақ, алтай, башқұрт, түркмен ха­лықтарының құрамдарына кірді.
Қоңыраттар (қоңырат, уйгират, хункират – дей­­ді). Рашид ад-Дин – Кунгират, конгурат – деп­ті). Ер­те­ректегі моңғол тайпасы. Моңғол шап­қын­шы­лы­ғы кезінде Батысқа тарады. Кейіннен өз­бек, қа­зақ, қарақалпақ, түркмен, қырғыз бас­қа да түрік тіл­дес халықтарының құрамына кір­ді.
Жалайырлар. ХІІІ-XIV ғасырдың құжатта­рын­да кез­деседі. Олар шағатайлық ірі төрт ұлыстың бірі бол­ды. Оларды В.В.Бартольд моң­ғол тілдіге, ал Н.А.Аристов түрік тілді тай­паларға жатқызады. Рашид ад-Диннің де­ректері бойынша олар ХІІІ-XIV ғасырларда Жетісу, Орта Азия, Қаратау өңір­леріне тараған. Жалайырдың құрамына Сырдария және Шу бойында ертедегі түріктер за­ма­нынан бері тұр­ған (Сырманак, Шуманақ) жер­гілікті көп­теген түрік тұқымды рулар кір­ген.
Қазақтарда Жалайыр Үйсіннің басты тар­ма­ғына жатады.
Қанды (канглы, канклы). Олар Сырда­рия­ның тө­­менгі және орта тұсында, Қаратау тауының бауырына, Жетісудың батыс жағына ертеден қоныс­тан­ған. Олардың ата-тегі ер­те ­дәуірдегі қан­лы, канка одағынан бері келеді (ІІІ-І ғасыр­лар­да б.э.д.). Гундар мен Согдийлермен, түрктер жә­не араб­тармен, қыпшақтар және моңғол­дар­мен қа­рым-қатынаста болып, солардың ық­палына да ерген. Могулстандағы могулдардың, Ақ Ордада өз­бектердің және Әбілхайырдың құ­ра­мында да бол­ды. Қазақтар, өзбектер, сондай-ақ, қырғыз, баш­құрт, қара­қал­пақ және басқа да ха­лықтардың құра­мын­да үлкен этникалық бө­лімі болды.
Алексей Левшин очеркінің 106 бетінде былай деп­ті: «Описав причины, по которым должны были кир­гиз-кайсаки получить нынешнее название свое и показав различие их от подлинных или ди­­­ких киргизов, мы должны приступить к исто­ри­чес­кому их описанию».
Осыны айта келіп, қазақ деген аттың қай­дан шық­­қанын алты түрлі аңызбен жеткізіпті. Оның ішін­­де біреуі ғана сәл шындыққа саяды. Соны ға­на айта кетейін. Левшин былай дей­ді:
Пятое, киргиз-казаки говорят, что предки их с древ­нейших времен составляли один народ турецкого племени, раздробившийся на три от­де­льные ор­ды, только потому, что хан его Орус, или как некоторые называют его, Ак­нияз, разделил свои вла­дения между тремя сыновьями. Орус (видимо Б.Н.) или Акниаз сей был, по их мне­нию, с начала полководцем Но­гайского хана Улян­ты, жившего скоро пос­ле Тамерлана, в ок­рестностях Урала, Илека, Ори, но потом отказался от повиновения Улян­те, покорил несколько разных отраслей турков и монголов, сде­лался над ними самовластным государем и занял все, ныне принадлежащем потомкам его, земли. (Хан Орус, очевидно, имя этого правителя из пре­дания можно соотнести с джучидом Урус ха­ном, наиболее известным правителем Ак Орды – государства на территории Казахстана в XІV-XV в.в. К Урус хану (он проявил в 1368-1376/77 восходит родословная основателей Ка­захского ханства Гирея (Урус хан, Тохта – Кыйа, Пулы, Гирей) и Джаныбека.
Ақ Орданың хандары бірінен кейін бірі ауы­сып жатты.
1417 жылы Орыс ханның немересі Барақ құ­йыр­­­шық  ханның ұлы Ноғай ханының батыры Еді­­ге­нің інісі Мансурдың көмегімен Ақ Орда мен Үлкен Ор­даны біріктіріп оның ханы атағы­на ие бол­ды.
Олар келісімен көптеген көршілес елдердің ру­­лары Керей мен Жәнібектің қол астына ке­ле бас­тайды. Қанаты жайылған ел үлкен мем­лекет дә­режесіне көтерілді. Сөйтіп, Жәнібек сұлтанның ұсынысымен 1465 жылы Керей хан болып сайланады. Ол өлген соң оның ор­ны­на ұлын сайлайды. Бірақ Бұрындық (Мұ­рындық) жас болған­дық­тан хандықты Жәнібек өзі басқарды. Жәнібек өлер алдында хан та­ғы­на Мұрындықты отыр­ғы­зады. Өз ұлы Қа­сым сұлтанға: «Сен ешуақытта хандыққа таласпа. Адал қызмет ет. Қолбасшы бол», – деген екен. Қасым әкесінің өсиетін бұл­жыт­пай орындады. Оның даңқы қолбасшы ре­тінде күллі Азия хал­қының арасына тарады. Бұ­рындық 30 жылдай хан болып, енді өзінің әл­сіздігін сезіп өз еркі­мен Қа­сымды орнына хан етіп сайлады. Өзі өмі­рінің аяғына дейін Са­­мар­қан­дағы қызының қолына барып тұрды.
Міне, осы кезде Қасым ханның қасқа жолы де­­ген заң орнады.