Толымбек ӘБДІРАЙЫМ

---

КӨК ТАЙЫНША

Құрбан айтқа қой іздеп шық­қан Ержігіт «Қой сатылады» де­ген жарнама ілінген біраз үйді аралап шықты. Көрген қойлары қоңды, семіз болғанымен бағасы удай қымбат. Алайын десе қалта­сындағы ақшасы жетпейді. Сау­даласып көріп еді, ешқайсы­сы бағаны төмендетер емес. «Апы­рым-ай, ақша соңына түскен, дүние қуған бұл адамдар Құдай­дан қорықпай ма?! Құрбандық малын соншама аспандатып жібергендері қалай?!» деп кейіді.
Қой сатушылардың нарқына қараса, қалтадағы қаражаты тоқ­ты алуға ғана жетеді. Жә, бұйыр­ға­ны сол шығар, бір тоқты алайын. Бір жастан асса болғаны.
Ол қала ортасындағы қой ба­зарына келді. Күн тұсау бойы көтерілсе де сауда қыза қоймаған болуы керек, адам қарасы аздау екен. Нарқын білейін деп сатыла­тын қойлардың құнын сұрады. Өзі көрген бағанағы малдардай емес, мұндағы баға қолжетімді көрінеді. Бәсе, деп ойлады Ер­жігіт, қалай дегенмен базар емес пе?! Үйге енді бос қайтпаспын.
Басына құндыз бөрік киген, шоқша сақалды, иман жүзді жігіт ағасы шағын жүк көлігіне тиеп әкелген қойларын сатып тұр. Амандық біліскен соң бағасын сұраған.
– Таңдағаныңызды алыңыз, – деді ол жылы шырай танытып.
– Қаншадан бересіз?
– Өзіңіз қойыңыз бағаны… Мен малымды пайда табайын деп әкелгенім жоқ. Алла ризалы­ғы үшін, сауап алайын деп әкел­дім.
– Ой, айналайын, рахмет!
– Екі айдай қорада жемдедім. Қаланың шетіндегі «Қоянды» ауылын білетін шығарсыз, сонда тұрамын.
Ержігіттің көзі келген бетте жо­ны астаудай, семіз көк қойға түскен. Соны нұсқап еді, сатушы жігіт саудаласпай-ақ, бұл айтқан бағаға келісе кеткені. Алғыс-рах­ме­тін жаудырып, көк қойды же­телеп үйге тартты.
Көңілі көтерілген Ержігіт өз­дері тұратын Ошақты көшесіне бұрылған кезде, анандай жерде құлап жатқан кісіні көзі шалды. Тақап келіп қараса, үлкен адам. Кеуде тұсын қос қолымен ұстап алған. Қасына келген кісіні біліп, сыбырлап, былай деді:
– Айналайын, қол ұшыңды бере гөр!.. Жүрек қой, жүрек!.. Өстіп кейде сыр беретіні бар… Орнымнан тұра алар емеспін.
– Ол не дегеніңіз, көре тұра қалай тастап кетемін.
– Арқаламасаң, қалай апара­сың?
– Үйіңіздің қай жерде екенін айтыңыз?
– Айтайын, қарағым.
Ержігіт дағдарды. Жетегіндегі қойды не істесе екен?
Дәл осы кезде қасынан шап­шаң басып бір жас жігіт өтіп бара жатқан.
– Інішек, асығыс емессің бе? – деді тоқтатып.
– Жұмысқа бара жатырмын.
– Бір қолқа салайын деп тұр­мын.
– Қолымнан келсе орында­й­ын.
– Мына қойды жетектеп, осы көшенің аяғындағы көк қақпалы үйге апарып берсең. Құрбан айт­қа шалуға сатып алған қойым еді.
– Алаңдамаңыз, өзіңіз айтқан үйге жеткіземін.
Ержігіт ақсақалды арқалап үйіне алып келді.

***

Ержігіттің іргелес көршісі – Беркін есімді адам топты бала-шағалы жігіт еді. Үйдің асырау­шысы бір өзі. Алатын айлығы аз. Жастары бір-біріне тете балалары киімдерін алмастырып киіп, кезек-кезек мектепке барады.
Беркін отағасының үйі түскі ас­тарын ішуге, үстел айналасына отырып жатқан кезде сыртқы қақ­­падан қой жетелеген жігіт кірді.
Бөтен адамның аулаға енгенін байқаған Беркіннің әйелі тысқа шықты.
– Амансыз ба, жеңеше? – деді бейтаныс жігіт.
– Шүкір, аман-есенбіз.
– Атын сұрамаппын, бір адам сіздердің үйлеріңізді нұсқап мына қойды жетектетіп жіберді.
– Шын ба айтып тұрғаның?!
– Рас, жеңеше?..
Беркіннің үйі аяқ астынан қуанышқа кенелді.
– Ей, Алла, – деді отағасы қуанғаннан көзіне жас алып. – Мейірімі шексіз Раббым біздің жағдайымызды біліп, құрбан шалсын деп, қайырымды бір құлы арқылы осы малды нәсіп еткен ғой!
– Әке, ертең ел қатарлы біз де құрбандық шаламыз!
– Алақай, ертең біз құрбан­дық қойдың етін жейміз! – деген балалардың шаттығында шек жоқ.
…Сырқат кәрияны үйіне жет­кізіп, кері қайтқан Ержігіт ой­ланып келеді. «Әлгі жігіт қой­ды жеткізген шығар, қуанып жа­тыр-ау!..».
Үйге келсе тым-тырыс. Мі­незі шайпау әйелі күйеуін көр­ген­нен айқайға басты.
– Соқа басың келгені қалай? Қой қайда? Неге сонша кешіктің?
Ержігіт не жауап берерін біл­мей тұрып қалды. Бейтаныс жігіт басқа біреудің үйіне апарды ма, әлде өзі алып кетті ме? Түріне қара­ғанда, жібі түзу жігіт сияқты көрінген. Жо-жоқ, олай етуі мүм­кін емес.
Ашуға мінген әйел тоқтар емес, тұтанып, екпіндей жөнелді.
– Тіліңді жұтып қойғансың ба? Неге үндемейсің? Ақшаны ұрлатып алдың ба?! Ой, Алла-ай!.. Әлгінде мына көршінің үйіне кірсем, мәз-мейрам. Құр­бан­дық шалсын деп бір қайы­рым­ды жан семіз қой беріп жі­бе­ріпті… Тақыр кедей құрлы бол­мадық-ау!..
Ержігіттің іші қылп ете түсті. «Бағанағы жігіт… қойды көр­ші­нің үйіне апарып берген ғой… Өзім де қызықпын. Көк қақпа мен­де ғана бардай «көк қақпалы үйге апар» дей салыппын. Қар­ба­ласта аты-жөнімді де айтпаппын. Қой, болған жағдайды айтып түсіндірейін» деп ойлады.
Көршісі алдан шықты.
– Алланың берері мол ғой!.. Аяқ астынан олжаға кенеліп жатырмыз, – деп, көк қой хикая­сын жеделдете баяндап берді.
Жүзі бал-бұл жанып, шат-шадыман болған көршісіне көк қойдың өзінің құрбандыққа са­тып алған малы екенін айта ал­мады Ержігіт. Құтты болсын ай­тып, ауладан шыға берді. Ой үс­тін­де беті ауған жаққа жүре бе­ріпті. Бір қараса, манағы кә­рия­­ның үйіне келіп қалған екен. «Қой, тым болмаса, хал-жағ­да­йын сұрап шығайын» деп ойлады.
Ауладан ене бергенде ұзын бой­лы, жылы жүзді жігіт жо­лық­ты.
– Әкемді үйге жеткізген сіз бе? – деді жігіт бірден.
– Иә, мен едім…
– Сізді іздеп шығайын деп жа­тыр едім, жақсы болды кел­ге­ніңіз.
– Әкейдің қалы қалай? Сауық­­ты ма?
– Жедел жәрдем шақырттық, қазір тәуір.
– Ә-әәә, жақсы болған екен. Сауығып кетсін!
– Рахмет, айтқаныңыз келсін!
– Қой, мен кетейін…
– Жоқ, кетпеңіз. Құрғақ қа­сық ауыз жыртады. Бері жүріңіз, бері,- деп, қояр да қоймай, үймен жапсарлас салынған мал қорасы­на ертіп апарды. – Ертең, құрбан айт қой! Мен сізге сыйлық жаса­йын! Мына бір көк тайыншаны құрбандыққа шалыңыз!..
– Сүбіһан Алла! – деді Ер­жі­гіт. – Сүбіһан Алла!..

---

ТҮЛКІ ҚУҒАН

Қалаға баратын тасжол бойындағы Көксу ауылының Қарабұлаққа шығар шетінде Жолдыбай деген жігіт тұрады. Келіншегінің есімі – Майра. Жолдыбайдың әкесі Бекболат ақсақал жирен биесінен түс­пей­тін, жасы сексеннің үшеуіне келген, дауысы шіңкілдеп шы­ғатын кісі. Бәйбішесі Бәтима өмірі асықпайтын адам, көп үндемейді, жуас кісі. Бекболат жалаң аяқ жүрген қыз-келін­шек­терді көрсе, «бұлай жүрме, шөлки ки бұтыңа» деп қолын­дағы таяғымен салып қалады. Жеңіл-желпі киінген әйелдер Бекеңнің көзіне түсуден ұялып, қашқақтап жүретін.
Тұрсынның атасы Боқаш пірәдәр, тақуа, ауыл молдасы. Сол атасы Түкеңді Бекболаттан біз алып кел деп жұмсайды.
Қараша айы, жақында қар жауған. Нағыз қансонар. Түкең атына мініп, аң қарайды. Түлкі, қарсаққа тұзақ құрады, реті келсе атып алады. Осындай аңкөстігін Бекболат ақсақал жақсы біледі. Басында шыттай жаңа түлкі тымақ, астында қаракер ат, иығында мылтығы бар Тұрсынды көргенде дәйім:
– Әй ұл, қайда кеттің? – дейді айқайлап.
– Аңға, – дейді Түкең ат үстінде қопаңдап.
Бір күні Бекболат ақсақал Тұрсынға:
– Әй, маған бір түлкі соғып әкеп берші? – дейді өтініш айтып.
– Жарайды, бір ретін келті­рем, – дейді Түкеңнің танауы желпілдеп.
Бір күні Түкең Бекболаттың үйіне келді. Кәрияның келіні Майра көрген бетте:
– Мына жындыбас, неғып жүр? – дейді сәлемдескен соң.
– Атама келдім, – деді Тұрсын.
Бекболат төбедей болып төрде отыр.
– Ассалаумағалейкум? – дей­ді Түкең кішіпейілділік та­ныта.
– Уағалейкумассалам, молданың баласы, төрге шық, – дейді ақкөңіл кәрия елпіл­деп. – Ал, әңгіме айт.
– Бағана Төлеужанға барып едім, үлпек құйрығы ұзы-ы-ы-н бір аң қаша жөнелгені, – деп бастайды хикаясын Түкең. (Төлеужан – Бекболат кәрия­ның атақонысы. Оның әр түп шиіне, төбесіне, пәйегіне, аға­шы­на дейін жатқа біледі)
– Е-е, дейді, – қызба мінез­ді ақсақал елеңдеп.
– Дігідік-дігідік, дігідік-ді­гі­дік!… Қара атпен қуып келем, қуып келем…
– Нені?!
– Түлкіні, – дейді Түкең.
– Ә-ә, – дейді ақсақалдың де­ле­бесі қозып.
– Ана зәлім Төлеужанға қарай ту­ра салды… Тұп-тура тартып ба­ра­ды…
– Е-е, – дейді әңгімеге әбден еліт­кен ақсақал.
Көз алдында түлкі қуған Тұр­сын. Кәрия оны көріп отыр, басқа еш­теңені елер емес, ештеңені бай­қар емес.
– Оу, ол жақтан қайыр, – дейді кәрия дауыстап.
– Е-е, не-ге-е?!
– Ар жағы жар ғой!..
– Асықтырмаңызшы?!
– Ойбай-ау, айырылып қала­сың, айырылып…
– Неге айырылам?!
– Болсаңшы, шыдам тауыспай!
– Сабыр сақтаңызшы ата, сәл-пәл!..
– Не деген жайбасарсың, ә?!.
– Қазір-қазір!..
– Ызама тиді-ау, мына молда­ның баласы…
– Қайырдым-ау, ақыры!..
– Бәрекелде-е-е!..
– Бірақ былай бұлтарады, былай бұлтарады… Қызыл көз қудың өзі екен!..
– Е-е, – дейді кәрия анандай жер­де жатқан таяғын қолына алып.
Тұрып кетердей қопаң-қопаң етеді. Таяғын көтеріп алған. Тү­кең­нің көзі шарасынан шықты. «Түл­кіні ұстай алмасам, ана таяқ ба­сыма тиеді-ау!», – деп қорқып отыр.
– Содан, – дейді кәрия.
– Қуып келем, қуып келем…
– Неге қуа бересің ол байғұс­ты?
– Не істеймін қумағанда!
– Ұстамайсың ба?!. Ұста-а!.. Бас сал!..
– Бір кезде қалың қараған ке­зікті…
– Өй, былай қайыр!.. Былай қайыр деймін-н…
– Қайда қайырам?
– Көзіңе қарамайсың ба?!. Мына сығырдың істегені-ай, ә?!.
– Қалай қайырсам да болар емес, – дейді ойдан шығарған өті­рі­гіне өзі де иланған Тұрсын.
– Өй, жынды неме? – дейді Түкеңнің мінезін білетін Майра құрдасы ақырын ғана. Күлкісі келіп әзер шыдап отыр.
– Қуып келем, қуып келем…
– Қуа бересің бе кешке шейін.
– Қуып келем, қуып келем…
– Өйдөйт деген!..
– Бір кезде енді.
– Қайда? – дейді таяғын одан сайын жоғары көтерген кәрия.
– Інге!
– Әй, енеңді ұрайын!.. Қа-а-а-п?!.
Кәрия шоқ үстіндегі шәйнекті тая­ғымен бір салды. Бірдеңе пыс-с етті. Шәй суы шоққа төгіліп жатыр. Кәрияның таяғы шәйнек­тің шүмегіне дөп тиіпті.
– Көтек!.. – деді бәйбіше шар етіп. – Не бұл?
– Бомбы! – деді Тұрсын бай­сал­­ды адам кейпіне еніп. Аңқау, мо­мақан кісідей құдды.
Бағанадан әрең шыдап отыр­ған Майра орнынан атып тұрып, төргі үйдегі диванға барып құлай кетті. Иегі селкілдеп күліп жатыр. Дыбысын естіртпеу үшін оң қолы­мен ауызын басып алған.
Кәрияның бәйбішесі шалына қарап:
– Құдай атқыр, – деді бетін шымшып. – Құдай атқыр, бала­мен бала болып…
Сонда отағасы жұлып алған­дай:
– Күні бойы соншама қуып… Түлкімен бірге сол інге неге кіріп кет­пейсің, сен сығыр-ау?!.
– Тапа тал түсте шәйнегімді шағып, – дейді бәйбішесі кейіп.
– Ой, шәйнек табылады!.. Шәйнекті айтады ғой!.. Әй, ана ба­ла неге шәй ішпей тұрып кетті, – дейді төргі үйге кіріп кеткен келінін сұрап.
– Ата, – дейді сонда Тұрсын қуақыланып. – Келініңіз, шәйне­гімді сындырды деп жылап жатыр.
Мұны естіген Майраның одан сайын шек-сілесі қатты.
– Әй, әкебас, – дейді Бекболат ақсақал төргі үйдегі келініне ес­тір­те айқайлап. – Жылама, шы­ра­ғым, екінші шәйнек бар ғой!.. Жы­лама!..
– Ибай, бетім-м!.. Осы үйдің қа­­­тыны сен бе, мен бе?! Екінші шәй­­нектің бар-жоғын қайдан біле­сің?!
– Өзің емес пе, күнара сан­ды­ғың­ды ақтарып… Ішіндегілерін бір алып, бір салмасаң көңілің көн­шімейтін… Сонда көргем шәй­некті…
Түкең бізін алып үйден шыға бергенде Бекболат ақсақал:
– Әлгі түлкің енді іннен шық­қан шығар, бар алып кел, – деді.
– Әкелем, әкеп берем, – деді Тұрсын салмақтана қалып.
Артынан ере шыққан Майра:
– Ұят емес пе, үлкен кісіге өті­рік әңгіме айтып, – десе Түкең түк болмағандай:
– Өзі емес пе, қайта-қайта түл­кі, түлкі деп болмаған… Содан соң айтқаным ғой, – деді беті бүлк етпестен.

---

КЕКШІЛ АЮ

– Онда кішкентай кезім, – деп бастады самайын ақ ден­деген, ақсары өңді апам. Ол кісі қандай әңгіме бастаса да, на­қыштап, болған-көрген оқиға­ларды әсерлеп, әдемілеп, там­сана жеткізетін. Содан да шы­ғар, Күнімхан әпкеміздің айт­қанын тым-тырыс, тап­жыл­май отырып тыңдаймыз.
– Өз басыңыздан өткен бе? – дейміз әуесқойлықпен.
– Әрине, – дейді апамыз одан сайын бізді ынтықтыра түсіп.
– Шамасы он жастағы ке­зім. Кішіжан ағам менен үш жас үлкен ғой. Үлкендердің сө­зімен айтқанда, он үштегі – отау иесі! Бойшаң әрі иықты, болғандықтан ба, өз жасынан ересектеу көрінеді. Күзде же­тін­ші сыныпқа баратын ағам кітапті көп оқиды.
– Адам әуелі туған өлкесі­нің, кең байтақ еліміздің арғы-бергі тарихын, мәдениеті мен салт-дәстүрін, аң-құстардың тыныс-тіршілігін жақсы білуі тиіс дейді. Және өзінің білген­дерін үнемі айтып жүреді.
Тарбағатай жеріндегі түз тағылары – қасқыр, аю, түлкі, қоян, қарсақ, борсық, жабайы шошқа жайлы әңгімелегенде құдды зоология пәнінен сабақ беретін Жәмила апай сияқты ежіктеп, тәптіштеп түсіндіреді. Кішіжан ағам әкем айтқан әң­гімелерді де құлағына құйып ала­ды. Есте сақтау қабілеті ға­жап! Қай кезде сұрай қалсаң, жат­тап алғандай сайрай жө­не­леді.
Екеуміз жаз бойы алыс жай­­лау­дағы әке-шешемізге қол ұшын береміз. Әкеміздің а­л­дын­да жеті жүз қаралы қоғам ма­лы, бірыңғай саулық қойлар. Күні бойы мал бағып, ымырт жабыла үйге бір-ақ оралады. Көк кілемдей жайнаған көк май­саға мейлінше тойған отар ағаш шарбақпен қоршалған қотанда тырп етпей жатады. Әкеміз аса сақ адам. Көзі ұй­қыда болғанымен, тырс еткен дыбысқа елең етіп, орнынан ұшып тұрады. Шапшаң киініп, таяғын ұстап қотанды бір ай­налып шығады.
Тамылжыған жаз. Биік тау­дан бастау алып сарқыраған арналы Аягөз өзені барып-барып, арнасы кеңейіп жуаси ағады. Күн қатты ысып кеткен кез­­де өзенге жетіп әй бір, ра­хат­­тана суға шомыламыз, қар­мақпен балық аулаймыз. Бізді ерекше қызықтыратын дүние – уылжи піскен жеміс-жидек, жай­лау­дың сұлу табиғаты! Тау­лы өлкенің ауасы қандай таза! Жеген ас та сіңім­ді! Тоймайсың, жей бергің келеді. Ұшар басына сүрі­қар бе­кіген Тарбағатай тауының сілемі – Барлықтың етегі сыңсы­ған орман. Қалың қарақат, қызыл­қат, бармақтай бүлдірген, мөл­діре­ген мойыл көз жауын алады. Үй іші­нің жұмыстарынан қолы­мыз бо­сай қалса, тау бөктеріне зы­тамыз. Жеміс-жидектерге келе сала бас қойып, қарнымыз сыз­да­ғанша асаймыз…
Көк майсада алаңсыз жайыл­­ған қоңыр кірекейдің жүрегі өр­ек­пи соқты. Апандағы қос қон­жы­ғына жетуге асығып, өрге қа­­­рай тоңқаң-тоңқаң жүгірді. Бұ­лай­ша алаңдамай­тын. Қара­құ­лақтанған немелер апаннан ұзап кетіп, бірдеңеге ұшы­рады ма? Әлі кішкентай ғой! Мұндай кезде екі аяқты­лардан сақ болған ләзім! Аяп-мүсіркеу жоқ оларда?! Ана бір жылы көздерін ашып үлгер­ме­ген қонжықтарын ұрлап, сан соқ­тыр­ған. Өзі болғанда қорқып, жо­лай алмас ешкім! Не деп бо­лады?!.
Жайшылықта недәуір жүретін апанға шапшаң жетті. Сезімі алда­маған екен?! Апан бос жатыр. Аласұрып маңайды тегіс шарлады. Жер жұтқандай қонжықтары ізім-қайым. Бар пәле екі аяқтылардан келді! Екі-үш күн бұрын мылтық асынған адамдарды көзі шалған! Кеше де көрді. Көрді де тіксінді. Соның ақыры – қос қонжығы қолды болды. «Бәлем, тұра тұрың­дар! Кеш батып, түн қоюлансын! Көрермін сендердің әуселелеріңді! Анау тау етегіндегі қойшылардан бастайын сойқанды!..» Қоңыр түнгі жорыққа тас-түйін бекінді.

***

Ақшам мезгілі. Маңай – мөл­дір, төңірек – тымық. Әдеттегідей тау-тасты аралап, қалаған жеміс-жидектерін теріп жеп, артылғанын қалайы кішкентай шелекке жинап жүрген екі бала биік тау сілемдері­нің басынан ақырған дауыс естіп, зәре-имандары ұшты. Көл-көсір қуаныш, лепірген көңілдеріне су сепкендей. Бір-біріне тығыла түсіп, дыбыс шыққан жаққа жал­тақ­тай қарайды. Дауыс тағы естіл­ді. Бұл жолғы үні тіпті зор! Діңі жуан қарағайдың түбіне келіп тығылды.
– Бұл не? – деді ағасын құ­шақ­тап жабыса түскен Күнімхан.
– Аю! – деді Кішіжан ағасы байсалдылық танытып.
– Қайттік енді?!
– Не істеуші едік, қорбаңбай көрінбей тұрғанда үйге қашайық!
– Онда тезірек кетейікші, аға? Бізді көріп қалып, қуса қайтеміз! Өлтіреді ғой?
– Қорықпа!
– Қорқып тұрмын, аға!
– Аю адамға албаты шап­пай­ды. Өзің тиіспесең, жоламайды. Жыртқыш дегеніңмен, момын. Ал қонжығын алсаң, бітті дей бер! Ертеректе, Қытай елінде еріккен әскерлер, көзін енді ашқан екі қонжықты апаннан ұрлап алып, сойып жеп, онымен қоймай басын кесіп алып ағаш басына іліп кеткен ғой! Аналық аю аңдып жүріп әскерлердің бастығын өлтіріп, ертеңінде басын допша лақтырып кетіпті. Одан кейінгі күндерде де шабуыл жасап, бірнеше әскерді мерт қылған.
Кенет тау бөктерін жаңғырт­қан зор дауыс естілді де, артынша шомбал денелі, басы үлкен, құ­лақ­тары кішкентай, қалың жүні­нен қысқа құйрығы көрінбейтін қоңыр аюдың өзі де көрінді. Ба­ла­лар орындарынан ұшып тұрып, құйын-перен зыта жөнелді. Бір абыройы, аю қашып бара жатқан оларды көрсе де қуған жоқ. Аға­йын­ды екеу киіз үйге жеткенше соңдарына қарауға жүректері дауаламай, жүгіріп отырып, сиыр саууға шыққан аналарының қасына келіп бір-ақ тоқтады.
– Үйге қарай жүгіргені несі, жа­ман ырым бастап?! – Қ­о­рық­қаннан зәрелері ұшқан балала­ры­на қарап тұрып қалыпты. Қарына ілген шелегін жерге қойып:
– Не болды сендерге? – деді үрейі ұшыңқырап.
– Анда… тауда, аю! – деді
Күн­ім­хан ентігіп.
– Аюы несі? Адамның зәресін ұшырмай, рет-ретімен айтың­дар­шы?!
Кішіжан болған оқиғаны тәп­тіштеп түсіндіріп берді.
– Құдай сақтаған екен! Қашып құтылғандарың абырой болар ма?! Бүйтіп бүлінбеуші еді, жануар! Не болды екен?! Қой, мен сиырларды жыл­дамдата сауайын да, әкеле­ріңнің алдынан шығайық, – деді аналары қасқа сиырдың бауырына отырып жатып.
Бұл кезде отағасы отарды тау­дан құлатып, үйге тақап қалған. Төртеулеп жүріп, қойларды қо­тан­­ға қамады. Балаларының әң­гімесін естіген әке кешкі шәй үстінде:
– Біреулер қонжығын ұрлаған ғой! Әйтпесе, тапа тал түсте мо­мын жануар өйтіп шала бүлін­бей­ді! Босқадан-босқа ашуланбайды, – деді ойланып. – Бүгінгі түн сақ болайық! Қап, әттеген-ай! Қо­са­уыз мылтығымды Сейілхан қояр­да-қоймай сұрап алған болатын. Жайратып тастамасам да, үркі­туге, қорқытуға қажет еді! Болар іс болды! Өкінгенмен не пайда? – деді қасы қалың, қыр мұрынды бұжыр бет жігіт ағасы.
– Әке, – деді Күнімхан жай отыр­май, ана Қажымұрат ағадан мылтық сұрасаңыз болмай ма?
– Ой-бу, балам-ай! Ол сараң­нан қысты күні қар сұрап ала алмассың!
– Өзіңіз айтқандай, долы аю киіз үйді төңкеріп тастаса не бо­лады?!
– Төңкермейді!
– Оны қайдан білесіз?
– Аналық аю қонжығын ұрла­ған адамды анық білсе, мерт қыл­уы әбден мүмкін. Біздің жазы­ғы­мыз жоқ. Жыртқыш болғанымен, жөнді-жөнсіз келе сала бас сал­майтын шығар!
– Қызым-ау, жатар алдында қорқынышты әңгімеге үйір бол­ма, – деді анасы сабырлық таны­тып. – Әкең мен ағаң, ана екі дәу ит тұрғанда қорбаңбайға да жан керек шығар! Ұйықта!
Шешелері төсек салып, ағасы үшеуі жатып қалды. Отағасы қо­лына таяғын алып, отар жаққа кетті де көп уақыт кешікті. Көзі бақырайып, көпке дейін қорқып жатқан қыздың кірпіктері айқа­сып, ұйықтап кетті.
Түсі ме, өңі ме белгісіз, құлақ жарған даңғыр-дұңғырдан оянса, әке-шешесімен Кішіжан ағасы киініп алыпты. Ондық шамның болымсыз жарығы себездейді. Әкесі киіз үйдің табалдырығы ал­дын­да тізерлей отырып алып, темір тегенені қысқа сапты оқтау­мен тарсылдата ұрып отыр. Жүз метрдей жердегі қотан іші азан-қазан! Маңыраған қойлардың үні тымық түнді тітіркендіргендей. «Жеткен екен ғой?! «Әкем білген­дей айтыпты, деп ойлады кішкен­тай Күнімхан қорбаң-қорбаң ете жүгірген қоңыр аюды көз алдына елестетіп. Долы неме киіз үйге кі­ріп келсе қайтеміз?! Осы ой басына келуі мұң екен, үрейі тіпті ұшты.
– Тиісе қоймас! Оған керегі қой шығар! Нешеуін жейді дей­сің?! Ашуы да қайтар, аптығы да басылар! – Анасының даусынан байсалдылық аңғарып, тыныш­та­ла­йын деді.
Шаршады ма екен, әкелері те­мір тегенені тарсылдата соғуын тоқтатып, бас бағып есік алдына шықты да, жылдам ішке енді.
Осы сәтті күткендей, ешкінің бақырған жан дауысы шықты. Апырым-ай, даусы мұндай ащы болар ма?! Көпке дейін жағы семген жоқ байғұстың. Бір кезде бақырған ешкі даусы сап тиылды. Кірекей кеткен сияқты. Төңірек құлаққа ұрған танадай тым-тырыс бола қалды. Одан арғысы есінде жоқ. Оянса, киіз үй іші са­маладай жарық. Жалғыз жатыр. Кішіжан ағасы да тұрып кеткен бе? Шапшаң киініп, есік алдына шықса әке-шешесі қотан жақта жүр. Жүгіріп жетті. Мына ғажапты қараңыз! Қоңыр аю бір ешкіні ұстап, құйрығын дөңгеленте жұлып алып, басын қылтитып тірідей көміп тастапты. Байқұс ешкі бақырып-бақырып, сілесі қатып, қатты шошынғаннан жан тәсілім еткен сияқты. Анандай жерде екі тоқты теңкиіп жатыр.
– Ашынған аю енді маза бермейді, көшпесек болмас, – деді әкелері.
Сол күні олар бес-алты шақы­рымдай жерге барып қостарын тікті. Ол жер де тау етегі. Белуар­дан келген шөп. Сыңсыған орман. Бұл жерде де қарақат, қызылқат, қой бүлдірген көп екен.
Арада үш күн өткен. Тас қа­раң­ғы түн ортасы. Үй іші шырт ұй­қы­да жатқан. Қатты гүрсілден оянды.
– Қоңыр аю ғой тау басынан тас домалатып жатқан. Не деген кекшіл?! – деді әкелері.
Домалаған тастар киіз үйге жеткен жоқ. Есесіне қотандағы қойлар лап қойып, есікті жапыра далаға шығып, өріп кетті. Шопан үйі тайлы-таяғымен жабылып, үріккен отарды әрең қамады.
Ертеңіне тағы көшуілеріне тура келді. Бұл жолы алысырақ кетті. Сөйтіп қоңыр аюдан құтылды.