Қуаныш ЖИЕНБАЙ

Әзәзіл күлкі иектегелі қаш-шан! Асханаға бара жатып та, келе жатып та миығынан күледі. Мәз-мәйрам. Өз-өзіне риза. Мынадай құрмет-қо­ше­метті көрген де арманда, көрмеген де арманда. Тап-таза төсектен кері­ліп-созылып, әзер тұратын Сейілбек жуы­нып-шайынып, тұла бойын ақ сүл­гімен әбден сүртінген соң айна­дай жалтыраған тас еденді тық-тық басып, үлкен ғимараттың оң жақ бүйіріндегі есігі үнемі ашық тұратын бөлмеге бұрылады. Тәтті тағам иісі танау қытықтайды. Үсті-басын жи­нақы ұстайтын еліктің лағындай қыз мұның табалдырықтан бері аттауын күтіп тұрғандай, орнынан ұшып тү­ре­геледі де әжімсіз жүзі одан сайын нұрланып, иіліп-бүгіліп, Сейіл­бек­тің жалғыз өзін шеттегі үстелге әкеп жайғастырады. Сол, сол-ақ екен, «не ішесіз, қандай тағамға тәбетіңіз ша­бады?» – деп тұс-тұстан қаумалаған ас­пазшылар енді болмағанда «қа­дірлі қонақты» жерден тік көтеріп әке­туге әзір-ді. Бір жетінің ішінде адам біраз нәрсені үйренеді ғой, ми­ғұла, мылқау емессің. Осынша шын пейіл­ді ілтипатқа сен де жауап ре­тін­де «бәріне ризамын» дегендей бір ишара жасауға міндеттісің. Кеуде­сі­не қолын қойып, дәл солар секілді ал­ға қарай сәл еңкейсе, немене Сейіл­бектің бел-омыртқасы үзіліп түсе ме?! Темекі түтініне ысталған сар­ғыш тістерін көрсетуге қысылса езу тартсын да қойсын; қыртыс-қыр­тыс мойнын жейдесінің жаға­сына жасырсын; қасқалана бастаған маңдайын қос алақанымен қашанғы көлегейлейді.
Кетсінші әрі, Дегерес жылқы зауы­тының қатардағы қара жұмыс­шы­сы Сейілбек Дәулетбековті «Жі­гіт сұлтанына» қатыстырғалы жат­қан кім бар, кім бар-ау?! Еріксіз күл­кі қыстайтыны осы тұс. Ізінше жон арқасын жеп-жеңіл мұң ара­лас­қан өкініш табы тіліп өтеді. Сұлулық, әде­мілік әлемі қарабайырлықты құ­ша­ғына қанша қысқанымен оған бір­жола сіңісіп кетуге біраз уақыт қа­жет-ау! Ай, Сейілбек, Сейілбек! Өз-өзін тығырыққа тірегеннен не өнеді. Болары болып, бояуы сіңген. Жастайынан жалына қол тигізбейтін тұлпар тақілеттес төңірегіндегі көз үйренген кәкір-шүкірді місе тұтпай жұлдыздай жарқырап, алқалы топқа түспеген соң; ауылдан ұзап, дөңге­ленген дүниеге ерте бастан бауыр бас­паған соң; қысқасы осы күнгі оқы­мыстылар айтатын өркениет көшіне ілесе алмаған соң, бармақ тістегеннен не пайда?! Кімді кін­ә­лай­сыз? Әсілі, ол кемшілікті өз бойы­нан іздегені абзал. Осы тұстан тоқ­тайды. Жүзіктің көзінен өтетін қау­малаған сұлу бикештердің тұлға бі­тіміне сұқтанып қарағысы келмей­ді. Ұят тіпті, керек десеңіз, күс-күс добалдай қолдарын арлы-берлі созғылаудан да іштей қысылады. Бір сөзбен айтқанда, Сейілбектің дөң­кейген мына отырысы сүттей ұйыған осы үйлесімділікке мүлде кірікпейді-ақ. Сырт көздің не ойлайтынын кім біліпті, өз басы осыған мықтап табан тіреген. Теп-тегіс әрленген қабыр­ғаға әлдекім күштеп әкеп, қара бал­шықты домбаздап жапсыра салған секілді ме қалай? Іші-бауыры жала­нып, тәтті тағамды тілеп тұр, ендеше тілдерін түсінбеймін-ау деп несіне шегіншектейді. Жиегі алтынмен әдіп­телген ыдыстағы буы бұрқы­ра­ған ас Сейілбектің саусақ ұшына тәуелді. Емеурін танытса-ақ бітті, сән ательесіндегі манекендер секілді сұлулар бірімен-бірі тізбектеліп, «қа­дірлі қонақтың» арман-тілегін та­банда орындайды. Және ішкі әле­міңді елжірететін жылы жүзді жы­миыс­тары қандай! Тәтті тағаммен бірге жұта салғың-ақ келеді. Мұны­сы барып тұрған астамшылық! «Ас­пан­ға секірме, Сейілбек!» Лезде тәу­­­бесіне түседі де мұншалық адамға жа­салған құрметті көріп тұрғаным осы, ризамын дегендей, Құдайдың жа­­санды күлкісін аяй ма, әрбір аз­паздың бетіне қарап, әнтек жымия­ды да бас бармағын шошайтады. Бармағы да сексеуілдің томарындай көзге оғаш көрінетін бір пәле.
Жолың болайын десе сөз бар ма! Де­герестің бір үйір жылқысын мем­ле­кетаралық келісімшарт негізінде Аспанасты еліне жөнелтіп, тұяқты жануарлар жаңа жерге жерсінгенше бас-көз боласын деген желеумен құжаттарын реттеп, визасын алып, осы­­лай қарай сапар шеккенде Сейіл­­бек мұхит жағалауындағы мың-сан аралдардың біріне топ ете қа­ларын қайдан білсін. Мұхит жа­ғалауындағы арал аумағын кім өл­шепті. Аралда қанша халық тұрады, жергілікті жұрт немен айналысады, күріш еге ме, шай плантациясы өнім­­дерін қайда жөнелтеді, көк тіре­ген қонақүйлерге мыңдап орналасып жататын туристердің дені қай өңір­ден келеді?.. Осы деректер Сейіл­бек­ке не үшін керек, а?! Керек емес деп те айта алмайды. Ертең елге бар­­ғанда әріптестері жан-жақтан қау­­малап, «иә, не көрдің, не бітір­дің?» дегенде не айтады. Қиюын тап­са айтатын әңгіме жетерлік, ара-ара­сында бөсіңкіреп жіберсе де жа­расымды. Бәрі жарасымды, Сейіл­бек бұл жолғы тірлігінен тырнақтай кінәрат тапса, кәні!
Ойпыр-ай, осы сапарға күні бұ­рын дайындалған Алдаберген сор­лы­ның аузының салымы жоқ екен де. Оу, тұрмысқа шығатын қызы гра­фиктен жаңылмай аса маңызды жүк таситын тауарный пойыз ба еді. Ұзату тойын бір ай кешіктірсе дүние өртеніп кете ме?! Құдалар жағы да қа­сарысып тұрып алған ба түге?! Ал­даберген көршісі, зауыттың маңдай алды жылқышысы. Күн аралатып: «Тірі жүрсем бір өтінішіңді орын­дармын, осы жолы құтқар мені» деп жылағандай боп жағдайын айтады. Сейілбек те бірден бас изеуден ау­лақ-ты. Шамалғанның бойынан шөп шабуға бара жатқан жоқсың. Аспанасты елінен ай сайын сауда жасап қайтатындар заңдары темір­дей қатал екен деп жағаларын ұстай­ды. Қия бастырмайтын қатал заң Ал­дабергеннің орнына жегілген Сейіл­бектің бір білместігін сезе қал­са, арқасынан қаға қоя ма?! Әрі Ал­даберген секілді жылқының жағ­дайын да жақсы білмейді. Мұныкі – «алып кел» мен «шауып кел». «Сол жағы қиын болмаса…» Күмілжіді. Екіншіден ел көріп, жер көргендігін де іші құрғыры жек көрмейді. Сейіл­бектікі жыл бойғы сылпыл жүріс, онысын елеп жатқандар да некен-саяқ. Көршісі: «бетіңді бері қараттым ба, айнып кетпей тұрғанда уәдеңді ше­гелеп алайын» дегендей түкірігіне ша­шалып, сөз деген жарықтықты түй­дек-түйдегімен лақтырады. Бас­шы­лармен келісуді өз мойнына жүк­теген. Жә, қайда қалмаған қай­ран уақыт…
Сейілбек өңшең мұхит өнім­дері­нен дайындалған тағамдарды таң­дайға тастап отырып, Дегерестегі жер­лестерін еске алады. Еске алады да күліп жібереді еріксіз. Олардың не істеп, не қойып жатқандары бес сау­сақтай белгілі. Трактордың тірке­месіне шөп тиеудің өзі бір азап. Оның үстіне шөпшілерді ат үстінде жү­ріп аралайтын Өтеміс біргадірдің ай­қайы қандай! «Қимылдаңдар, қи­мылдаңдар, түске дейін жөнелт­кен­дерің төрт трактор. Бүйте берсеңдер қыста Дегерестің жылқысын арам қа­тырарсыңдар!» Белің бүгіліп айыр­ды әрең көтеріп тұрғаныңмен шаруасы жоқ, оның мақсаты жоспар орындау.
Майға пісірілген теңіз шаянын бұ­тар­лап тісіне басады. Әлдекім­дер­мен ойша дидарласқандай, әлсін-әлі жағы жыбырлайды. Езуінде баяғы шат-шадыман күлкі. «… Жолдасбай, тыңда мені, көзің кіртиіп жүдеп кет­кеннен саумысың? Шөлден өлуге ке­ліпсің-ау, сабазым! Бір-екі шөлмек салқын сыраға қалайсың, әрі кепті­рілген тұзды балығымен» … «Сапаш, келіншегің босанды ба? Шілдеха­надан қалып қоймайын»… «Өз жағ­дайың қалай?..» «Менің жағдайым­ның несін сұрайсың?! Елге барған соң баяндармын барлығын. Байқа, үс­тіңе шөп құлап кетпесін!»… «Әділ­хан, Өтеміспен әлі де келісе алмай жүрмісің? Нарядты да дұрыс жап­пай­тын болар… Менің орыным үңі­рейіп тұр ма? Шыдаңдар… Сен­дерге қандай сыйлық апарарымды да білмеймін. Мұнда тамақтың алдында бір қасық акуланың майын ішкізеді екен. Тәбет шақыру үшін, ағзаны тазалау үшін. Таза, табиғи тұн­басы. Бірақ акуланың майы түс­теріңе кірмесе, оны қайдан біле­сің­дер!..»
– Сізді тыста мәшине күтіп түр!
Еліктің лағындай жып-жинақы киін­ген сол қыз өз тілінде сөйлеп, қол сүрту үшін сулы сүлгі ұсынады. Сейіл­бектің езуінде әдеттегі мәз-мәй­рам күлкісі.

***
Дегерестен әкелінген жылқылар ерекше күтімде. Тау бөктеріндегі же­ке меншік фермаға бекітілген ай­мақ темір тормен қоршалған. Бір есік­тен кіріп, бір есіктен шығасың. Кі­рерде де, шығарда да тұла бойың­ды мұқият тексереді. Қарғыбау се­кіл­ді құжатнаманы Сейілбек те мойын­ға асып алған. Суреті, аты-жөні сонда жазулы. Құдды сим­по­зиум­ге келген делегат секілдісің. Үсті-басың жіптіктей. Жеңіл мә­ши­не қонақүй алдынан іліп әкетеді де бірнеше шолақ көшелерді айналып өтіп, таудан құлаған бұлақ бойын­дағы тастақ жолмен жоғары өрлей отырып, шаруашылық әкімшілігінің ал­дына келіп бір-ақ тоқтайды. Сейіл­­бекті көргенде фермада­ғылар­дың бірі қалмастан кеуделеріне қол­дарын қойып, жапатармағай аман­да­сады. Сыйластыққа не жетсін! Жұ­мыр жерді мекендеген жұмыр бас­тылардың тағдыры ортақ. Ал жер үстін­дегі несібені кім қалай бөліседі? Бұл бөлек тақырып. Негізі, Жер-ана жа­рықтық сенің көзің қисық па, бұ­тың талтақ па, оған мән беріп жат­пайды; қыбырлаған пендені алала­майды, ұлтқа, руға бөлмейді… Ой-хой, қызды-қыздымен өз бойына шақ келмейтін пәлсапа соғып кет­кеннен сау ма?! Бұл неғылған ас­пан­дау?! Қабағындағы болар-болмас кірбіңді жасандылау күлкімен жуып-шаяды.
Күн сайын белгіленген уақытта фер­ма маңынан табылады. Сейіл­бек­тің үнемі балық өнімдерімен та­мақ­танатындығын біле ме, мұндағы­лар бал қосылған жапырақ шай­ла-­­
рын ала жүгіреді. Ішпесіңе қоймай­ды. Асты-үстіңе түседі. Шайларының дәмі де өзгеше, маңдайынан тер бұрқ ете түседі. Сатырлаған сау­сақ­тар, күлімдеген көздер, мылқау кі­сілерше ым-ишарамен түсініседі. Түсінбейтін де түйткіл шамалы. Фер­маның оң жағы мен сол жағы қол­мен ойған текеметтей тұтасқан шай плантациясы. Тып-тығыз, ара­сына сіреңке батпайды. «Мына шай жапырақтарын содан алып қай­ната­мыз. Ұнай ма?!» «Ұнайды, ұнамаған­да!..» Сейілбектің добалдай бармағы үсті-үстіне шошаңдайды: «Біздерге неге шығымы шамалысын жібере­сің­дер, а? Сөйтесіңдер де доспыз, көр­шіміз деп күмпілдетесіңдер. Қа­зақтар ондай қараулықтан ада. Әне, жылқыларымыздың жондары күн­мен шағылысады. Арық-құрағын әкелу­ге жүзіміз шыдамайды. Құдай­дан қорқамыз!» – Тілін түрткен тір­кестерді айта алмай, тілін түсіне ал­май Сейілбектің бейшара болған түрін қараңыз! Шайын ұрттауын ұрттар-ау, кенет арыдан көтерілген үрей кеңірдегіне кептеледі де қала­ды. «Мына сорыңды ұрайындар шай­дың ішіне апиын қосып бер­геннен сау ма? Әлде акула майының әсері ме? Акула майы кез келгенге бе­рілмейді. Қымбат… Айырбасқа сон­да бұлар менен не дәметеді, а?..»
Дереу кейін шегінеді. Темекіге ысталған сарқыш тістерін жасырып, миы­ғынан күледі. Әзілдеген боп әл­декімдердің арқасын қағады. Өтірігі ме, шыны ма олар да ыржың-ыр­жың. Жылқылардың тектілігіне та­ла­сатын кім бар. Дегерестің жыл­қы­лары бір үйір боп темір қор­­­шаудың күн батыс жағында жайылып жүреді. Сейілбекке салсаң, күн батысты бүйірлеп жайылуында да өзіндік мән-мағына бар. Туған жерге бір та­бан жақындап, туған жердің ауа­сын армансыз жұтайық дейтін бо­лар. Сейілбек жылқылардың бұл ара­ға қандай көлікпен жеткізіл­ге­нінен бейхабар; пойызбен, мәшине­мен… аяқтарын шідерлеп, көздерін бай­лап. Көздерін байлайтындай ұр­лық мал емес, екі ел арасындағы уағ­даластық шеңберінде жүзеге ас­қан инвестициялық жоба. Әр басына тө­ленген қаражат та қомақты. Жыл­қыларды бордақылап етке өткізе ме, әлде тау бөктеріндегі техника бара ал­майтын шаруашылықтарға жеге ме, о жағы жаңа қожайындардың еншісінде.
Күндегілері сол, Сейілбекті көр­генде жылқылар алдарындағы тізе­ден келетін көкмайсаға ауыз сал­мас­тан құлақтарын қайшылап, кәдімгі цирк­тегі рөл ойнаған аттардай шең­бер бойымен дөңгеленіп тұра-тұра қа­лады. Кісінейді, біріне-бірі ерке­леп мойындарынан тістелейді, алдың­ғы аяқтарымен жер тарпып, аспанға шаншылады. Шұрқырасады. Күбірлеседі. Мұның астарында қан­дай сыр бар? Жалына қол тигізбейтін жануарлардың бетекеден биік, жу­саннан аласа боп, моп-момақан күй­­де көздері боталап, танауларын көк­ке көтеріп, бір жағымды иістен көз жазып қалмайық дегендей жуаси қалған түрлерін қараңыз! Осы жағ­дайдың шып-шырғасын шығармай, ертең ауылдастарына айтқанда әлгі жын соққандар: «е, сенікі жөн екен» дей ме, әлде шешенсігендігіне таң қалып, «ақыл-есіңнен айыратын бір нәрсе жұтып алғаннан саумысың?» деп тұс-тұстан тырқ-тырқ күле ме. Мейлі, бір апта өтті ме, өтпеді ме, ту­ған елді сағынған сыңайлы. Темір қор­шаудың төменгі жағынан әлде­кім айқай салады. Біреулерге жұмыс тапсырады-ау әсілі, не атқарған іс­те­ріне көңілі толмай ма. Дауысы зор, айнымаған Өтеміс. Өтеміске шөп тиеген тракторлардың саны маңыз­ды. Басың ауырып, балтырың сыз­дай ма, айы-күні жақындаған келін­ше­гіңді дәрігерге апардың ба, бір де бі­рін құлағына қыстырмайды. Ат үс­тіндегі алашапқын: «Бол, болың­дар!» Сонысына қарамай еңбеккүнді де әділдікпен толтырмайды.
Жылқыларды бір-бірлеп маң­дай­дан сипаған Сейілбек Жолдас­бай­дан аумайтын біреудің дауыс шық­қан жаққа қарай құлдыраңдап жү­гіріп бара жатқандығын аңғарып қал­ды. Сірә, сол пәле тыныш бол­сын дейтіп болар. Тыныштық керек, әрине. Десе де оңтайлы тұста өз пі­кі­ріңді ашық айтқанға не жетсін! Өте­міс Жолдасбайдың жуастығын жақ­сы біледі. Айтқаны соған ғана өтім­ді. «Ондай мінезбен ұзаққа бара ал­майсың, бауырым! Өзгеру керек, ағ­замен бірге жан-дүниені де тазалау керек! Әсілі, бір құты акуланың майын саған арнап апарармын. Өте­міске емес!..».
О-хо, кенет Сейілбектің тұла бойы дір ете қалды. Өкшесін көтеріп олай қарады, былай қарады. Жағым­ды иісті құмардан шығып иіскеді ғой десе де, жануарлардың жа­нарында мұң бар ма қалай?! Ас­панға секіргені, бір-бірінің мойы­нын тістелегені – көңілжықпастық кей­пі болып жүр­мегей. Оу, Ақбақай қай­да, үйірдің бас­шысы Ақбақай ай­ғыр қайда?! Ақ­бақай ақалтеке тұ­қымынан. Сырт келбеті келісті. Жүр­ген-тұрғанынан иба­лықтың иірі­мі еседі. Көздері тос­тағандай, құй­рық-жалы күлтеленіп, ер-то­қым­сыз көз алдыңнан желіп өтке­ні­нің өзі пенде байғұстың көңі­лін бір көтеріп тастайды. Қиял әле­міне қай­тіп күмп ете қалғаныңды өзің де аң­ғармайсың. Ақбақайдың тіз­гінін тартып, туған жердің өкпек же­ліне кеудеңді тосып, сонау көз ұшын­дағы са­ғымды көкжиекті бір ай­налып шық­сам дейсің ғой баяғы. Ер үстінің адам­ға сыйлайтын әсері ересен. Бір си­қырлы күш күллі бол­мысыңды қолт­ықтан демеп, тылсым дүниенің ар­жағына қарай іледі де әкетеді. Тіршіліктің кір-қоқысын ұмыт­ты­рады. Өмірдің тәттілігін шы­нымен аң­ғарған­дай­сың. Тіпті, жа­сыңның жер ортасынан ауғандығына қара­май, жігіт-же­леңнің тобына қосы­лып, түннің бір уағына дейін сай­ран сал­ғың ке­летіндігін қайтер­сің! Сәті түс­се сұлу келіншектерге қы­рын­дау­дан да кетәрі емессің. Сұлу келін­шек­тер саған сұқтанып қарады ма, әл­де текті тұқымнан жаралған Ақба­қай­дың төрт аяғын тең тастаған же­лі­сінен жарасымдылық іздеді ме… әл­де айғырдың екі-үш биенің қатар қойып «қамау терін» алатын ерік-жі­геріне тәнті бола ма, сенің онда ша­руаң шамалы, әйтеуір ту сыр­тың­нан қадалған сұғанақ көздердің сұ­ғы­на ілінбей, аман құтылғаныңа қуа­ныштысың. Оу, береке тапқыр-ау, Сейілбектікі бұл неткен сан­ды­рақ?! Сандырақтайтын уақытты тапты! Құйқылжытқанда ақын боп кетудің сәл-ақ алдында. Ақбақай қай­да, мына жылқылардың арасы­нан Ақбақай неге төбе көрсетпейді?! Қасапхананың мұп-мұздай тоңа­зыт­қышынан бір-ақ шықпағай. Жә-жә, мұндағылардың оған келгенде бас­тары компьютер. Ақбақайды ондай оңай олжаға қимайды. Мүмкін Сейіл­­бектің қиялындағы Ақбақай­дан жаңа қожайындар да дәмелі бо­лар… Сұлу әйел мен сұлу арғымақ көздің құрты.
«Кетпесе», «нетпесе»… осыны да тауып айттым деп тұр-ау, ә?! Қырық қа­дамдай ары жүгірді, бері жүгірді, ты­нысы тарылды. Жолай кезіккен тәпелтек қараны ашқарақ көзімен атып жібере жаздады. «Ақбақай қай­да!» Мына пәтшағар несіне жетісіп кү­леді-ей! Қолынан жетелеп, тас т­өсел­ген жалғыз аяқ соқпақпен біраз жүр­ген соң, шағын қоралардың бірі­не алып келді. Ақбақай Сейілбекті алыс­тан таныды. Оқыранып, адам айнала алмайтын тап-тар қуысты жамбасымен қиратып жіберетіндей, омыраулап алға ұмтылды. Су да, жем де жеткілікті. Саурын сипағанда бір орында тыпыршып тұра алмады.
«Бұларың не, дендерің сау ма, ай­ғыр­ды үйірінен айырып жын ұрды ма сендерді!» – Аузы-басын жыбыр­ла­тып, саусақтарын қимылдатып, бі­раз жайды түсіндіруге тырысты.
«Мен кішкентай адаммын. Бас­тықтардың ұйғарымы солай, өтіні­шіңіз­ді жеткізейін». – Оның да ау­зы-басы жыбырлап, саусақтары жиі-жиі секектеді.
«Айт, ертеңнен қалдырмай дала­ға шығарсын, жылқы жағдайын біл­мейтін менен де өткен сорлы екен­сіңдер! Әй, кішкентай адам, Ақ­бақайдың құжаттарына көз сал­саң қайтеді ең болмаса! Сонда жа­зылған ғой барлығы. Айғырды қор­лау бұларың! Өзің айта алмасаң, бас­тығыңа мені жолықтыр!» – Сейіл­бек қарлыққан тамағын үсті-үстіне жұтынды.
***
Тағы келді таныс қақпа алдына. Біраз кісімен қол алысып амандаса­тындай дәрежеге жеткен. Дегерестегі дос-жарандарының есімдерін де осыларға сырттай теліп үлгерген-ді. Са­паш, Әділхан, Жолдасбай десе аралары одан әрі жақындай түсе­тін­дей. Жалған күлкіден де жалықты, жа­ғымсыз асты еріксіз жұтып жібер­ген­дей жүрегің айниды. Арасында әзіл-қалжың араласып жүрмеген соң бойға жұға ма. Жапырақ шайына да береке берсін, шөл қандырмайды. Ауылдағы тау бұлағының тастай суы­на жететін не бар! Мұның аң­ди­тыны Ақбақайдың үйірі. Қоршаудың күн батыс жағынан соларды іздейді. Бейтаныс өлкеде олардан басқа ет-жақындары да жоқ. Екі жұманың ішін­де сырт көзге сездірмегенімен іш­кі әлемі кәдімгідей қоңылтақсып-ақ қалды. Сол көңілсіздікке араша түсетін – жылқылар ғана. Солардың сұл­басын сонадайдан көрсе жыл­қы­лар емес, құдды жылқы зауыты­ның адамдары алыс сапарға кеткен қима­сының аман-есен туған жерге оралуын жетістікке балап, айтулы оқи­ғаны атап өту үшін апыр-топыр жи­налып, алдынан шыға-шыға кел­гендей елестейді. Мынау дәу де бол­са құшағын ашып, арсалаңдап бері жүгірген Алдаберген көршісі ғой: «Мені құтқардың бір қиындықтан, бір шаруаңа жарармын тірі жүр­сем…»
«Қызды құтты орнына қон­дыр­дың ба?»
«Оқтай. Құдалар да құдайдан ті­леген адамдар болып шықты. Ал, ба­сынан бастап баянда, Ақбақайдың о жақтағы тағдыры не болды? Менің терім сіңген төл басы ғой. Құлыншақ кү­нінен бауырыма басқам, оны сен де білесің…»
Иә, Ақбақай қайда?! Бір сұрақты күн сайын қайталай берген соң мы­на­лар да мезі бола ма қайдам, түсінсе де түсінбегендей, Сейілбектің жаны­нан ылдым-жылдым жылыс­тауға ты­рысады. Қыр қазағының кейбір қо­жанасырлығына қайран қалатын да шығар, бәлкім. Айғырдың құны үстеме бағасымен төленген. Шека­ра­­дан өтердегі құжаттары мірдің оғын­дай. Дәрігерлік сараптамаға бір-екі жерден мөр басылған. Яғни, Сейілбектің Ақбақай үшін бас ауыр­туы артық. Сойып етке өткізе ме, аукционға сала ма, ақалтекенің тұ­қы­мы екенін ескеріп, көрмеге қоя ма. Оны осындағылар шешеді. «Дұ­рыс-ау,– дейді Сейілбек те ішінен күбірлеп, – сонша жерден салпақтап осылар үшін келдім ғой. Кеткенше бір-бірімізге сүйеу бола тұрайық. Бір жылқының шыңғырып, басы ша­был­ға­нын құдай көзіме көрсетпесін! Мен жоқта не істесеңдер де ерік­терің!»
– Сіз Ақбақайға енді керексіз, – деді қолына ақ қолғап киген ұзын­тұра болар-болмас езу тартып. Бір­неше ағаш қоршаудан ары өтті. Он екі қанат киіз үйдің аумағындай ақ шатыр астында басын шұлғып, бір орында тыныш тұра алмай аласұрған Ақбақайды көргенде Сейілбектің жүрегі бір жамандықты сезгендей кілт ете қалды. Е, енді түсінікті бол­ды барлығы. Бөксесі сыртта, жарты дене сиятындай қоршау ішіндегі ту биенің құйрығы қайырулы: – Ұрық алу операциясы екі мәрте сәтті өтті. Ал үшіншісінде… үшіншісінде ты­ғырыққа тірелдік. Сізді көрсе айғыр сабасына түсер. Биеге артылмай жүргендей асау ғой тіпті… – Ақ қол­ғаптының одан соңғы мылжыңын естігісі келмеді. Аспанасты еліне не үшін келгендігі де түсінікті болды. Ақбақайдың саурын сипады, қа­зан­дай басын құшағына қысты. Маң­дайындағы ақжолаққа әлденеше рет алақан жүгіртті. Дене қорқынышты дірілден біртіндеп айыға бастады. Жа­нарынан жылылық иірімі есті. Құйрығы қайырулы бие бөксесін жа­қын­дата бергені сол еді, жалаң­да­ған екеу екі жақтан жанұшыра қи­мылдап, айғырдың қасасына күйек­қапты кигізіп те үлгірді… Одан арғы қимыл-әрекетті бақылауға Сейіл­бектің жүзі шыдамады.
– Ақбақайдың ұрығын қанша бие­ге егетіндігімізді білсеңіз! –Ұзын­тұраның жымиысы өзгермепті. – Сіз айғырды қалыпты жағдайға түсірдіңіз. Бізге керексіз әлі де…

***
Үш тәулік бойы төпелеген ақ жауын­ның аяғы жантүршігерлік ала­пат селге ұласты. Тау бөктеріндегі бір провинция түгелімен су астында қал­ды. Мыңдаған отбасын қауіпсіз аймаққа көшіру үшін жақын маң­дағы әскери зонаның жауынгерлері жұмылдырылды. «Адам шығыны болмағай!» деп өзі білетін Құран сүре­лерін қайталайды Сейілбек. Қо­нақүйдің айнадай жалтыраған тере­зелері айғыз-айғыз жаңбыр там­шыларынан көз ашпайды. Жә, көр­мей жүрген жауын ба. Тура қол­со­зым жерден жарқылдаған найза­ғай төбе құйқаңды шымырлатады. Дымнан-дымсыз ұзақты күн төрт қабырғаға қамалу – жындандырмаса қайтсін-ай! Сыртқа шығу азап, оның үстіне жергілікті теледидар жай түсіп, о дүниелік болғандардың кез­дес­кенін, егер кімде-кім рұқсатсыз көше кезіп, қайғылы жағдайға ұшы­ра­­са мемлекеттің жауап бермейтін­ді­гін айтып, бірнеше тілде үздіксіз ха­бар таратады. Иек астындағы ж­а­ғажай бар қызығы мен бар қызуынан айы­рылып, айдалада иесіз, жел өтін­де қалған жетім үй секілді азынайды. Күн ыстығынан қорғайтын көлең­келі орындықтар ию-қию төңкеріліп жатыр. Серуенге мінетін жеңіл қайық­т­ар сызды топыраққа тұмсық­та­ры­мен шаншылып, әудем жерге шығып қалған. Күні кешеге дейін та­мақтанып алған соң өзіне бөлінген жеңіл мәшине фермаға қарай әкет­кенше Сейілбек те қарап отырмай балконға шығып, мына жағажайдағы көз жауын алар сан түрлі құбылыс­тарды қызықтаушы еді-ау! Табаға піскен күлшедей боп күллі денесін күнге күйдірген әйел жарықтықтар әлдебір тылсым күшімен өздеріне ынтықтырмай қоя ма?! «Өмір сүру­дің бар рақаты тек сендердің ғана маңдайларыңа жазылған ба?!» Осы бір ренішке толы кейістіктің аузы­нан қалай шыққанын да және оның кімдерге бағышталғандығын да аң­ғармай, бұдан әрі тұра берсем шай­тани жолға түсіп кетермін дегендей, кілт бұрылатын да терезе пердесінің тасасына жасырынатын. Міне, қазір де сол терезеге телміргеннен басқа бі­тір­ген түгі жоқ. Бірақ ой басқа, мүд­де басқа, көрініс басқа… Көз ал­дын­да – жауын астында дірдектеген Ақбақай. «…Жә, Ақбақайды өйтіп қор­ламас, жабық қораға кіргізетін бо­лар» дейді тағы бірде. Мұнай бер, газ бер, металл бер, ауысып жатса тағы бер; бер, бере бер! Әйтсе де Ақ­бақайдың ұрығын беру дегенді сана­сына сіңіре алмады. Мұнысын біл­ген­де ат басындай алтын берсе келер ме бұ жаққа?!
Төпелеген нөсердің әзірге іш­тар­­татын райы байқалмайды. Иә, Сейілбек өстіп өз ойымен өзі алдана тұрсын. Ал Ақбақайдың найзағай жарқылдаған түннің бір уағында темір қоршаудың басынан бір-ақ секіріп, ай далаға маңып кеткендігін тірі жан байқамады. Ас-сусыз үш күн, үш түн жүріп, айналма жолдар мен аспалы көпірлерден аман өтіп, кел­ген ізінен жаңылмай туған ел ше­карасына жетіп, бір уыс көдені тістеген күйі жан тапсырғандығын да бір пенде аңғармады.
Төртінші тәулікке қарағанда ба­рып, күн көзі шайдай ашылды. Ас­пан тап-таза. Сейілбек әдеттегіше ақ төсегінен тұрып, жуынып-шайы­нып, тас еденді тық-тық басып, үлкен ғимараттың оң жақ бүйіріндегі үй­реншікті асханаға бұрылған-ды. Үсті-басын жинақы ұстайтын елік­тің лағындай баяғы қыз есік алдынан күтіп алды да, жасанды күлкісінің ор­нына сәл-пәл қабағын шытып, Сейіл­бекті сыртта тұрған екі әскери жігіттің қолына табыстады.
Үстөл үстінде теңіз өнімдерінен дайындалған тағам қалды буы бұр­қырап. Ақырғы рет акуланың бір қа­сық майын да бұйыртпады.