Сейіт ҚАСҚАБАСОВ,
ҚР ҰҒА академигі

Аспирантураны бітіріп, Әде­биет институтында кіші ғылыми қыз­меткер болып жұмыс істеуге кіріс­кен кезім. Бір күні Сағатбек Омар­баев екеуіміз қазіргі Абы­лай­хан даңғылымен өрлеп келе жат­қан­быз. Консерваторияның тұсына жет­­кенде аласа бойлы, жауырыны кең бір сары жігіт бізге қарай жүріп, Са­ғатбекпен қол алысып, аман­дас­ты. Сағатбек бізді бір-бірімізге та­ныс­тырып жатыр. Аты – Әшірбек екен. Екеуі шүйіркелесіп, әңгімеге кі­рісіп кетті. Сөздері өнер, әдебиет ту­ралы. Әлгі жігіт көсіліп сөйлейді, ой­ларын ашық айтып, бір спектакль ту­ралы, онда ойнаған артистер жайын­да қызықты жәйттерді ай­тып, күлдіріп қояды. Байқаймын, өте білімді әрі шешен. Сол жерде бі­раз тұрып, көп мәселенің басын қайырдық та, қоштасып, жо­лы­мыз­ды жалғастырдық. Сағатбек – өнер­ге өте жақын, ақындығы бар, дом­бырашы жігіт еді, Әшірбектің театр туралы сын мақалалар жазып жүргенін айтып, маған біраз мәлі­мет берді. Жиі араласпасақ та сол таныстығымыз бізді жақын­дас­ты­рып жіберді. Анда-санда кездес­кен­де ағымыздан жарылып, мәде­ниет пен әдебиет хақында пікір­лесіп жүрдік және көп жағдайда ойымыз бір жерден шығатын. Өстіп жүріп, бірте-бірте ағалы-інілі сыйластық дә­режеге жеттік. Мен оның үлкен аза­маттығына, жан-жақты біліміне, ше­шендігі мен алғырлығына тәнті едім. Біз қызмет бабымен де жиі кез­десіп жүрдік. Ол ЦК-да істеді, театр институтының ректоры, ми­нистрдің орынбасары сияқты биік лауазымдарда істеді, бірақ «төре­шіл­дік» мінез танытқан жоқ. Сол кіші­пейілділігі, сол ашықтығы, сол тура­шылдығы өзгерген емес. Ман­­сап қуған жоқ, әділет_сіздікке тап бол­са да оғаш мінез көрсеткен жоқ.
Ол тек сыншы ғана емес, зер­делі ғалым, қа­ла­мы жүйрік жур­налист, тамаша ән са­латын өнер­паз б­олатын. Оның ұшан-теңіз білімін, театрдың тарихы мен сынына ар­налған мақалалары мен зерт­теулерін, мол эруди­ция­сын жоғары бағалап, Қа­зақстанның Жоғарғы Ат­­тестациялық Комис­сия­сының Төралқасы Әшірбекке алғаш­қы­лардың бірі қатарында «Өнертану профессоры» ғылыми атағын бі­рауыз­дан қолдап, берген еді. Әшір­бек мектебінен өткен шә­кірттер қазір байтақ Қазақстанның түкпір-түкпірінде, әр алуан салада жұмыс істеп, еліміздің рухани мә­дениетін дамытуға өз үлестерін қо­сып жүр.
М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты жарыққа шы­ғарған 10 томдық «Қазақ әде­бие­тінің тарихы» атты іргелі еңбек­тің жазылуына қатысып, Әшірбек Сы­ғай ұлттық драматургия туралы же­ке бір тарауды жазды. Бұл тарау тәуел­сіздік алғаннан кейінгі 14 жыл­да туған драмалық шығар­ма­ларды талдауға арналған. Әшірбек әлі толық қалыптасып болмаған процесті анық айқындап, оның даму бағыттарын дәл көрсеткен. Та­рау ғылыми тұрғыдан сапалы болып шықты және мамандар та­рапынан жоғары бағаланды.

Шашылып түскен тіркестер

…Драма жолы нәзік. Оның негізі тартысқа, күреске құрылып жатса да, осынау музаның спецификалық, синтездік, синкреттік болмысын өзінің табиғи деңгейінде сезінбеу – көрсоқырлық…
… Драматургия – таусылмас әңгіме. Оның бір басқы сыры құрылымның қиындығында, көлемінің өлшемділігінде, жанрлық тұрғыда әдебиеттің бір «перзенті» болғанымен, театр сахнасымен, яғни актерлер, режиссерлер, тіпті суретші, сазгерлер әулетімен тығыз байланыстылығында. Проза мен поэзия жазылған заматта, авторынан арылған бетте, оқырмандар қолына іліксе, драматургия туындысы театр арқылы көрерменіне жетеді. Қай қалыпта жетеді? Тағы қалай жетеді? Басқы гәп те осында…

Әшірбек Сығай. «Көне жанр күрмеуі».