2017 жылдың 11 қыр­күйегінде ҚР Парламенті Мәжілісінде «Мемлекеттік тілдің латын гра­фика­сын­дағы әліпбиінің бірыңғай стан­дартын енгізу мәсе­лелері туралы» парла­мент­тік тыңдау өтті. Ке­ңеске Мәжіліс төрағасы Нұрлан Нығ­матулин мен Премьер-Министрдің орынбасары Ерболат Досаев, Сенат және Мәжіліс депутаттары, мем­лекеттік орган­дар­дың өкілдері мен әліпби жобасын әзірлеу­ші А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының, Ш.Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының басшылары, жоғары оқу орындарының ректорлары мен ғалымдар, сарапшылар қауымы қатысып, «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында ҚР Прези­дентінің жанындағы Қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламасын іске асыру жөніндегі ұлттық комиссиясының ұсыныстары кеңінен талқыланды. Бұл – тек талқылауға ұсынылған жоба ғана. Жобаға қатысты сан алуан пікірлер айтылуда. Айтылуға міндетті де. Жыл соңына дейін бұл мәселе әлденеше рет електен өтетін болады. Сын сағаты соққанда жалғыз-ақ шешім қабыл­да­на­ды, ал ол шешімнің ұлт үшін де, ұрпақ үшін де жауапкершілігі зіл батпан…
Әлгі бір алмағайып шақтарда «Қазақ әдебиеті» газеті латын қарпімен жарық көргені тарихтан мәлім. Ғазиз басы айдауда, бармағы шайнауда кеткен Алаш қайраткерлерінің саусағының ізі қалған сол нұсқаны арнайы айна-қатесіз ұсынып отырмыз.

---

Qazaq entelegentsьjasь qazaqca oqьmajdь

Qazaqtьŋ oqьƣan çigitteriniŋ kөbi qazaqca gәzet, çornaldь, qazaq adebijetin oqьmajdь. Osь qazaqca oqьmajtьndardьŋ kөbi qazaq kommuvnisteri. Bir nece kөrnekti qьzmetkerler qazaq tilinde soŋgь çьldarь cьqqan әdebijet kitaptarьnьŋ biri men de tanьs emes.
«Satsьjaldь qazaqstan» men «Qazaq adebijeti» gәzetterin oqьmajtьn qazaq çigitteri tolьp çatьr. Qazaƣьstan oqьƣan çigitterinin arasьnda «Qazaq adebijeti» gәzetiniŋ ne gәzet ekenin, qaida cьgatьnьn bilmejtin çigitter de bar.
Qazaqca oqьmajtьn qazaq «oqьmьstarьn» yc topqa bөlyvge boladь. Birinci toptarь orьsca bolsьn, qazaqsa bolsьn, çalpь kitap oqьmaitьn, өziniŋ bilimin өsiryvdi qoiƣan bir belgili kөlemde toqtaƣan adamdar. Bular oquvdь talap qьlmajdь.
Ekinci top – orьsca çaqsь oqьƣan azamattar. Olar kөbinese orьs, ne batьs qalqьnьŋ adebijetin oqьjtьn adamdar. Qazaq eli latьncaƣa kөckeli qazaqca oquvdь qojƣan adamdar. Bulardьŋ kөbi elden ujalƣanьnan qazaqca oqьjmьn dep өtirik ajtьp, өzin de, eldi de aldap çyredi.
Ycinci toptar – latьnca өte caban oqьjtьndьqtan oqьjmьn dep tьrьssa da, өziniŋ oquv teqnikesiniŋ nacarlьƣьnan ylken cьƣarmalardь, ylken maqalalardь oqьj almaj çyrgen qьzmetkerler. Bulardьŋ kөbi gәzetten basqa ecnәrse oqьmajtьn adamdar. Qazaq entelegentsьjasьnьŋ basьnda osьndaj kemciliktiŋ bar ekenin eldiŋ bәrine de mәlim, biraq osь mәsele ajqьn tyrde aitьlьp, osьnьŋ sebepteri tekserilmej keledi.
…Kej bir oqьmajtьndardьŋ balasь orьsca Çyl Berindi oqjdь. Qazaqca әlipti tajaq dep bilmejdi. Kej bir qazaqtardiŋ balasь qazaqca bir avьz til bilmejdi. Bul balalardiŋ kelecegi ne boladь? Qazaq әdebijetine, qazaq mәdenijetine bul balalar qalaj qatьnasadь? Bul balalardьŋ әkeleri osь tuvralь qalaj ojlajdь eken? Kej birevlerdiŋ esebince qazaqca bilmej aq qьzmet istep kyn kөryvge boladь. Ras, kyn kөryvge boladь. Biraq өz ultьnьŋ tilin өzi bilmegen adam ulttьŋ adebijeti men mәdenijetinen tьsqarь qaladь. Sondiqtan ol mәdenijetsiz adam boladь.

«Qazaq adebijeti», 1936 çьl, № 30.

---

Balalar adebijetine belsene qatьsajьq

Ças aqьn-çazuvcьlarьmьz soŋƣь vaqьtta өzderin korsete bastadь. Olardьŋ icinde kelecegi kyetti, өte talanttь çastar bar ekenin biz is çyzinde korip otьrmьz. “Sotsijalistik Qazaqьstan” gazetiniŋ redaksijasь men Qazaqьstan çazuvcьlar ujьmьnьŋ prablenijasь çarьjalaƣan eleŋ-çьrlar bejgisine qalьsqandardьŋ 70 protsenti çastar bolavь, Amançolьp, Satьbaldьjn sьjaqtь ças aqьndardьŋ ol konkuvrsta bәjgi aluvь-cьnьn da syjsinerlik is boldь.
Endigi çerde Qazaqьstan komsomolьnьŋ Ortalьq komijteti bul qavtap өsip kele çatqan ças talanttar men kynbe-kyngi өmirde tьƣьz bajlanьs çasaj otьrьp çumьs çyrgizyvi kerek. Ças çazuvcьlar arasьnda tborcestbolьq çarьs ujьmdastьruv kerek, olarƣa adebijettik bilim beryv çaƣьn kycejtyv kerek.
Onan soŋ balalar adebijetine kөbirek kөŋil bөlyv kerek, bizde balalar adebijeti әli tijisti satьƣa kөterile alƣan çoq. Bizde balalarƣa arnap çazatьn qolajiь temalar kөp bolsa da, aƣьn-çazuvcьlarьmьz bul çumьsqa çөndi at salьspaj keldi. Mьsalь balalarƣa arnap Qaraƣandьnьŋ өmiri çөninde, bizdiŋ baj tabьjƣatьmьz çөninde, onьŋ isinde Alatav çөninde, qazaq qalqьnьŋ ult azattьƣь ycin kyresken Bjsataj, Maqambet sьjaqtь ajgili adamdar çөninde, qazaq qalqьnьŋ kompozijtorь Qurmanƣazь, Muqьjt, qazaq qalqьnьŋ ataqtь gerojь Amangeldi tuvralь өte qьzьqtь әŋgimeler, өleŋder çazьp Bergen bolsaq, biz balalar adebijetin bir sьpьra çaqsartqan bolamьz.

Әbdjilda Tәçjbaiov.
«Qazaq adebijeti», 1938 çьl, №3.

---

Abai turalь ƣьlьm akademiasьnьŋ jsterj

Abai cьƣarmalarьn zertteu, bastьru çөnjnde SSSR Ƣьlьm akademiasьnьŋ Qazaƣьstandьq filialь bjraz çumьs jstedj. Abaidьŋ burьnƣь baspasьna kjrmei kelgen bjr sьpьra çaŋa өleŋdermen materialdar tabьldь. Akademialьq tolьq çinaƣьnьŋ bjrjncj tomь basьlьp cьqtь.
Abajdьŋ tjlj çөnjnde alj kynge ecbjr ƣьlьmi maqala çazьlƣan çoq. Qazaqtьŋ әdebiet tjljn çasaucь ulь aqьnnьŋ tjl ceberljgjn zertteuge kelecekte ylken orьn berjlmek. Sondьqtan aqьnnьŋ tjl qasietterjn tolьq saqtauƣa tьrьstьq.
Ƣьlьm akademiasь filialьnьŋ taƣь bjr qolƣa alamьz dep otьrƣan mәselesj, Abaidьŋ ckolasь turalь. Abai өzjnjŋ balalarьna çana maŋьnda çyrgen aqьndardь çinap alьp, әrtyrlj tema berjp, өleŋ çazdьratьn bolƣan. Bul çөnjnde çazьlgan Abai balalarьnьŋ yc ylken poemasь bar. Ƣьlьm akademiasь Abaidьŋ өmjrjne, cьgarmasьna bailanьstь materialdardь da tygel çinauƣa kjrjsjp çatьr. 1940 çьlь aqьnnьŋ 95 çьldьƣ ь qarsaŋьnda Abaidьŋ өmjrjne, tvorcestvosьna arnalƣan ylren bjr çinaq cьƣaruƣa çөnj bolar edj.

ÇAQЬPBAEV.
«Qazaq adebijeti», 1940 çьl, № 5.