Қазіргі заманда ата-ана болу бұрынғы жылдармен салыстырғанда, әлдеқайда қиын.  Бүгінгінің баласы бұрынғыға ұқсамайды және оған бұрынғы тәрбие үлгісі аса ықпал ете қоймайды.  Бүгінгінің баласы үлкеннің  аузынан шыққан әр сөзді ұдайы дұрыс деп  қабылдай бермейді. Үлкеннен именіп, өз ойын бұғып қалатын бала да аз. Бесіктен белі шықпаған уақыттан бастап, бала біткеннің көңілін аударатын дүние көп болғасын  да олар әрнәрсеге қызығып, ой-өрісі жылдам дамиды. Өзінше ой түйеді, айналадағы құбылысты әке-шешенің танымы арқылы ғана емес, өзінше қабылдайды. Бұл – ұл бала үшін әке, қыз бала үшін шеше ұстанымының ылғи да идеал болмайтын жағдайға әкеліп отыр.

Бұрынғы ата-аналар қазіргі ата-аналармен салыстырғанда әл­де­қайда сабырлы, өз балалары­ның алдында ықпалды болса, бүгінгі ата-ана күйге­лек, ба­ла­ла­рының алдында бұ­рын­ғыдай ық­палды болмай қал­ды. Бұдан қа­зіргі балалардың ата-анаға деген құр­меті сейілді деген пікір тумаса ке­рек, тек қазіргі жастардың үлкен­ді құр­мет­теу туралы түсінігі бө­лек.
Қазіргі ата-аналардың бұ­рын­ғы ата-аналарға қарағанда бала­ла­ры­ның жүріс-тұрысына, киген киі­міне, жеген тамағына көп көңіл бө­летініне қарап, олар­дың ұрпағы­на де­ген сүйіспен­ші­лігі өте күшті деп ой­лауға болады. Алайда, ол сү­йіс­­пен­шілік­тің бала жанына үңі­луде көп көмек­тесе алмай қалатыны бар. Тиісін­ше, қазіргі отыз бен қы­рық жас ара­сындағы азаматтардың аузынан әке-шешелері оларды бү­гінгі ата-аналардай өбек­те­ме­генін жиі естиміз. Ол кездегі әке мен ба­ла, шеше мен қыз бүгінгідей емен-жарқын сөйлеспесе де бірін-бірі жақсы түсінгені рас. Ол кезеңдегі әкелер мен балалар арасындағы қа­рым-қатынас емен-жарқын әң­гімеден гөрі отбасы мүшелері­нің өз­де­ріне тиесілі міндеттерін қалт­қысыз атқару арқылы жүзе­ге ас­­қан­дай көрінеді. Әр отбасын­дағы әке­лер мен балалардың, шешелер мен қыздардың арасын­дағы қарым-қатынас дәуір мен дәуірдің, заман мен заманның арасында үздіксіз жал­ғасар тынысы кең диалог іс­петті. Бұл диа­лог­тан әлеуметтің бей­несі мен қоғамның тынысын, он­да өмір сүріп отырған әр заман өк­і­­лі­нің көзқарасын білуге болады.
Нарықтық қатынас орнаған алғашқы жылдары ата-ананың ба­ла алдындағы міндеті оған ішіп-жемі мен киер киімін тауып берумен шектеліп қалғандай болып еді. Ал бүгінгі заман ата-анадан тек ма­териалдық қажет­тіліктерді өтеу­ді ғана емес, өмірге әкелген ұрпа­ғын заман ағымына икемді етіп тәр­биелеуді, жол көрсетуді, бағыт беруді талап етеді. Жаңа заманның көшіне ілесетін бала тәрбиелеу үшін ата-ана да ба­ла қызығатын дүниеге мән беріп, ба­лаға ұнаған салаға үңілуі тиіс. Бұл үрдіске байыптап қарай қал­саңыз, бүгінгі қоғамда бала ата-ана­ның талабынан шығуға емес, ба­ласының заман талабына сай, қо­ғамның толық мүшесі болып қа­лыптасуы үшін ата-ана баланың талабынан шығуға тырысып келе жатқандай. Әрине, бұл рет­те баланың бойын­дағы білімін шыңдап, қабілетін ашуды тиісті орын­дарға тапсырып, сол орын­дардағы мамандар­ға ақша төлеумен шектелетін қо­ғам мүше­лері де бар­шылық. Бір қызығы бала тәр­бие­сі туралы көп айтылып, ұр­пақ өсіру жолын­да көп әдіс-тәсілдер пайда болған сайын дә­рігер­лерден деп­рессия мен үрейді жеңуге арнал­ған дәрілер алатын балалар саны көбейіп келе жатыр екен. Әрі ада­мзат баласы баланың өсіп-же­ті­луі туралы көп мәлімет білген сайын қиын балалар қатары арта түскен сыңайлы. Бұ­рынғы уа­қытта ата-ана болу таби­ғаттың өзі берген қа­лып­ты үрдіс бо­лып санал­са, қазір ата-ана болу үл­кен жауап­кер­ші­лікке айналды. Қазіргі бала ата-анаға өзін дүниеге әкел­гені үшін, яки үлкен болғаны үшін ғана құлақ аспайды. Атаның сөзі балаға әсер етуі үшін әке ісімен де, сөзімен де балаға үлгі бола білуі керек. Ға­ламторды аша қалсаңыз, жақ­сы ата-ана болудың жолын көр­сете­тін алуан түрлі тәсілдерді көресіз. Баламен қалай сөйлесу керек, оның сұрағына қалай жауап беру керек, яки оның кітапқа қы­зығу­шылығын қалай арттыру керек, тігін үйрететін кеңестер көп. Мұн­­дай кеңестерге бүгінгі қоғамда қанша ата-ана құлақ асып, қан­дай нә­тижеге жетіп жатқаны беймә­лім… «Баланы тәрбиелеу үшін ал­ды­мен өзіңді тәрбиеле» деген тәм­сілді басшылыққа алатын ата-аналар да өз ұстаным­дарының дұрыстығын алға тартады.
Психологтардың пікіріне құ­лақ түрсек, ата-ана болудың сыры – әке мен шешенің істеген ісіне емес, ба­ла үшін кім бола алатынына не­гізделетін көрінеді. Сонымен қатар, бала ата-анадан жақындық пен жылу іздегенде ата-аналардың көп­шілігі балаға тәрбиеші, мұға­лім, кеңесші немесе жұбатушы, үл­гі алушы адам болып шығады екен. Мамандар ата-аналарға ба­лаға тек нұсқаушы болмай, олардың ата-анаға бауыр басуына жағдай жасаңыз дейді. Ал бауыр басу үшін бала әке-шешесінің қасында ұдайы болуы керек. Ал бүгін ата-ананың көп­шілі­гі жұмысбасты болған­дық­тан баланың жайына ұдайы көңіл бөле алмайды. Дәл осы жұмыс­бас­тылық ата-ана мен баланың арасын алшақтатып салдарынан әке мен баланың арасында айтылар ортақ әңгіменің сейілуіне әкеп соқ­­ты. Әңгіме болмаған жерде әке мен баланың бір-біріне бауыр басуы екі талай. Осы ретте әке мен ба­ланың қарым-қатына­сына қара­ғанда шеше мен қыздың арақаты­насы жақсы екеніне көз жеткізесіз. Өйткені, шеше мен қыз үй шаруасын қатар атқарып жүріп жиі әң­гімелеседі. «Бала – ата-ананың айнасы» деген сөзді де психолог мамандар жиі айтады. Егер ата-ана балаға компью­тер­дің алдында жиі отырма, телефонға көп қарама деп айтып алып өзі осы нәрселерден бас тартпаса бұл талаптан ештеңе шықпайтынын алға тартатын да осы мамандар. Ата-ана болу үшін адамдар бұрындары мұндай әдіс-тәсілдерге жүгінбейтін. Қазақтың «Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер» деген сөзі осы ата-ана болудың жүйесін жасап қойғандай. Бұл сөз әлі де өз мәнін жойған жоқ, тек бас­қаша, жаңа заманға сай тәпсірле­ніп жүр десек қате болмас. Бүгінгі ата-ана да бұрынғыдан көп өз­гер­ген жоқ. Тек, жалпы адам­гершілік принциптерін ұрпақ бойына дарытумен қатар, балаларын жаңа заманның көшіне ілес­тіру жолында бұрынғыдан гөрі талапшыл бола бастағандай. Ал балаға талап қоймас бұрын ол та­лаптың үдесінен өзі шығу үшін, әр ата-ана өзінше іздену үстінде.

Назым ДҮТБАЕВА.