«Үлкеннің жүзіне бергенше…»
23.06.2017
1297
0

Баршаға белгілі тәмсіл – тағылым алу, білімге ұмтылу кітапта. Ал әлеуметтік желілер, ғаламтор, қалта телефон, смартфон қаптаған бүгінгі кезде бала кітап оқи ма? Оқиды, болмаса оқымайды деп тұжырым жасау шындыққа қиянат. Кітап оқитын балалар бар. Олар бастауыш сыныптан-ақ ертегі, әңгіме жинақтарын оқуға дағдыланған оқушылар. Өкінішке қарай, қаршадайынан кітапты серік еткен, уақытын бөліп, одан сусындаған балалар аз. 

Баланың кітапқа үйірсектігі отбасынан, ата-ана тәрбиесінен бастау алуы тиіс. Қажет болса, оны кітап оқуға мәжбүрлеу керек. Бүгінгі әке-шеше түнгі ұйқы алдында баласына ертегі оқи ма?! Көкірегі ояу, көзіқарақты ата-әжесі ғана оқыр. Жас от­басының бәрі бірдей балаларымен, немере-жиендерімен бірге тұрмайды ғой.
Жастайынан кітап оқып дағ­ды­ланған баладан ертеңгі күні интелектуал жақсы маман шы­ға­ры ақиқат. Дерек көздеріне сү­йен­сек, бастауыш сыныптан кітап оқып үйренген бала, ер жеткенде үлкенді сыйлайтын, мә­дениетті, отаншыл, патриот азамат болатын көрінеді. Олар және шылым, есірткі, арақ-шарап сияқты дертке жуымайды екен.
Кітап дүкендеріне барсаңыз, көрші Ресей елінің Мәскеу,
Сан­кт-Петербург қалаларынан шық­қан, түрлі-түсті бояулармен керемет безендірілген балаларға арналған кітаптарды көріп, үлкендердің өзі қызығады. Бізде де жақсы кітаптар жоқ емес. Өкінішке қарай, олар өте аз. Ал Мәдениет және спорт министрлі­гінен, мемлекеттік тапсырыспен шығатын кітаптардың тиражы небәрі екі мың дана болуы себеп­ті, тек Астана, Алматы қалалары мен облыстардағы кітапханаларға ғана тегін таратылады. Яғни са­ты­лымға, кітап дүкендеріне түспейді.
Биылғы наурыз айында, 2016 жылдың әдеби жыл қорытындысы өткен алқалы жиналыста, Қа­зақс­тан Жазушылар одағының төрағасы Н.Оразалиннің аузынан, алдағы уақытта мемлекеттік тапсырыспен шығатын кітап таралымы 5000-ға дейін көтеріліп, көркем әдебиетке қаламақы тө­леу мәселесі толық шешім табады деген жақсы жаңалық естіп, қуандық.
Республикалық газет-жур­нал­дар мен радио-телевизия­дан кейінгі уақытта: «Балалар әде­биеті құлдырап барады, шығып жатқан кітаптардағы өлең, мысал-әңгімелердің дені «еденді жу», «сабақты жақсы оқы», «тәр­тіпті бол», «көк шөпті жұл­ма», «жалқау болма» сынды құрғақ үгіт-насихат түрінен аспай жатыр деп жазады. Бұл сөзге мен де қо­сылам. Айтты-айтпады, балалар тақырыбына қалам тартып жүр­ген қаламгерлер бала жанын мөл­дірлікке, адамгершілікке, із­гілік­ке, отаншылдыққа, ұлт­жан­дылыққа тәрбиелейтін жақ­сы шығармалар жаза алмай жүр­міз. Жақсы кітап қашан да оқы­лады және сұранысқа ие бола­ды деп сеніммен айта аламын.
Балалар әдебиеті – қиын шығармашылық. Үлкендерге арнап жазу бір басқа, ал мұнда сіз дүниеге ең алдымен баланың көзқарасымен қарауыңыз керек. Бала болып ойлап, бала тілінде сөйлеуіңіз керек! Сол үшін де балаларға арнап жазатын қалам­герлер саусақпен санарлық.
Қазақтың көркем әдебиеті – қазақтың рухы, жаны, қаны!.. Тіл үйренудің үлкен мектебі!.. Әде­биет – адамтануды ғана емес, адам болып қалуды үйрететін ұлы өнер. Достоевский бір сөзін­де: «Мен адам болып қалғым келгендіктен өмірімді әдебиетке арнадым», – деген екен…
Әйткенмен, құр шөппен
ауызды сүрте бермейік. Кейінгі жыл­дары «Аруна», «Фолиант», «Ал­маты кітап», «Шикули и К», «Балауса», «Балалар әдебиеті» баспаларынан бала талғамына жауап беретін әдемі кітаптар аз болса да шығып жатыр. 2015 жылдан бастап «Атамұра» баспасы, «Атамұра мектеп кітапханасы» сериясымен хәкім Абай, Ы.Алтынсарин, М.Әлімбаев, Т.Жексенбай, Т.Айбергенов, О.Асқар, Ескен Елубаев, С.Қалиұлы, К.Сегізбайұлы, Б.Жақып, т.б. танымал балалар қаламгерле­рі­нің кітаптарын шығарды. Бұл үрдіс жалғасын табады деп ойлаймыз.
Бір таңқаларлық жағ­­дай, бізде балаларға ар­налған кітаптар жас ерекшелігін сақ­та­майды. Бұрын балаларға қатысты көркем әдебиетті арнайы ашыл­ған «Жалын», кейі­нірек «Балауса» баспасы шыға­рып тұрды. Ол кезде бұл бас­па­ларда Қастек Баянбай, Ермек Өтетілеуов, Қар­жау­бай Омар­ұлы, Байбота Се­рік­баев сияқ­ты маман редакторлар қыз­мет істейтін. Олар шығар­ма­лар­дың қыр-сырын жақсы біле­тін. Өздері өлең, әңгіме, ертегі, хи­каят жазып, елге танымал ақын-жазушылар болғандықтын, оқырманға, әсіресе, балаларға баспадан шикілі-пысылы өнім­дерді жібермеуге күш салатын. Әр қаламгердің кез келген шы­ғар­масы жанашыр қолдан өткеннен кейін, кітап болып басылатын. Шығармалық кеңестер осы бағытта жұмыс істейтін. Балаларға арналған кітаптар мен кітапшаларға сурет салатын, оны безендіретін суретшілердің де баспада шығармашылық кеңесі болатын. Осындай жұдырықтай жұмылған ұйымдастыру жұмыстары, биік талғам, кө­бі­не­се өз жемісін беріп жататын.
Ақиқатында, балалардың жас ерекшеліктері, ойлау-қабылдау қабілеттері қатаң ескеріліп, кітаптар жүйелі түрде, серия-серия бойынша, мектеп жасына дейінгі балаларға деп, бастауыш сынып оқушыларына деп, орта сынып, жоғары сынып оқушыла­рына деп шығарылуы керек.
Балалар әдебиетінің өзіне тән ерекшеліктерін ескермесе болмайды. Өйткені, ол жас ерек­шеліктеріне орай сәбилер әде­биеті, бүлдіршіндер әдебиеті, орта буын-жасөспірімдер әде­биеті, жеткіншектер әдебиеті деп бөлінеді. Мәселен, әлі тілі шықпаған сәбилердің әдебиеті олардың жан-жануармен, табиғат көріністерімен таныстырудан басталса, бүлдіршіндер әде­биетінде олардың қабыл­дауына лайықтал­ған қы­зықты, шағын сюжеттер көркем түрде айтылады. Әр жастағы балалардың қабыл­дауы­на байланысты өлең-әңгі­ме­лердің сөздері қанша буыннан, сөйлемі қан­ша сөзден құра­луы тиіс, осының бәрі еске­рілуі тиіс. Қара­па­йым бұл қағиданы біл­мей­тін автордың жаз­ғандары жас оқырманға түсініксіз болады.
«Қазаншының еркі бар…» дейді қазақ. Бұл тәм­сіл барлық жерде бірдей жүр­мейді. 2015 жылы Алматыдағы «Эксклюзив КА» баспасы жас жет­кіншектерге арналған «Бә­сі­ре» атты екі томдық кітап шы­ғар­ды. Бұл жинақта біраз жаңсақтық кет­кен. Осы жолдардың авторы­ның, «Тәкаппар піл» атты ертегі­сін Сейітқұл Оспановтың, Гүлзат Шойбекованың алты әңгімесін Марат Құлдибайұлының атына жазған. Баспа басшыларына телефон шалып, қателіктерін айтқанша ештеңе білмегендей тым-тырыс жатып алды. Қайыра-қайыра хабарласқан соң ғана «техникалық жағдайға байланыс­ты қателесіппіз» деген мағынада «Ана тілі», «Қазақ әдебиеті» ап­та­лығы арқылы шағын хабар беріп, «жуып-шайды». Оған да рахмет!..
Заң бойынша, ақын-жазу­шы­лардың жазбаша түрдегі келісім-шар­тынсыз шығармаларын басу­ға еш баспаның құқығы жоқ. Мұн­дай жиендік жасау – ұрлық! Мұны кітапты құрастырған жа­уапты редактор және баспагерлер жақсы біледі деп есептеймін…
Шағын мақалада, жалпы әде­биет, оның ішінде балалар әде­бие­тіне қатысты қордаланған мәселелерді жан-жақта қамтып, толғап айту мүмкін емес. Біз «осы керек-ау» деген жәйтті ғана қағазға түсірдік…
Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Болашаққа бағ­дар: рухани жаңғыру» мақала­сын­да: «Патриотизмнің ең жақсы үлгісі орта мектепте туған жердің тарихын оқудан көрініс тапса игі.
Туған жердің әрбір сайы мен қырқасы, тауы мен өзені тарихтан сыр шертеді. Әрбір жер ат­а­-
у­ы­ның төркіні туралы талай-та­лай аңыздар мен әңгімелер бар. Әрбір өлкенің халқына суықта пана, ыстықта сая болған, есім­дері ел есінде сақталған біртуар перзенттері бар. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс» деп атап көрсетті.
Балаларға арналған шығар­малар­дың алтын арқауы, діттеген нысанасы осы төңіректе өрбігені ләзім.
Дана халқымыз, «үлкеннің жүзіне бергенше, баланың біріне бер» дейді. Ендеше, тәуелсіз елі­міздің болашағы – балаларға арналған мазмұнды, мәнді-мағыналы, жас оқырманның ру­хын көтеретін тілі шұрайлы, жақ­сы кітаптарымыз көп болсын, ағайын!

Толымбек Әбдірайым, балалар жазушысы,мәдениет қайраткері,

Ы.Алтынсарин медалінің иегері
Астана қаласы.

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір