АЗАТ ӘКІМ

---

Коммунистік партияның би­леп-төстеп тұрған заманы. Одан бері ел өзгерді, елорда өзгерді, бә­рібір сол бір уақыт күні кеше болғандай.
Төргі бөлме іші темекінің көк түтіні, бес-алты адам ақша тігіп кар­та ойнауда. Сегізінші класс оқу­шысы Самғаның түннің бір уағына дейін еститіні әлденеге қызу таласқан, ерегіскен дауыс­тар. Кітаптары мен қалам-қаға­зын көтерген Самға ауызғы бөл­ме­ге шықты, осы жерде тиісті са­бақ тапсырмаларын пысық­тай­­ды. Карта соғатындардың ке­шкі тамағын дайындап жүрген әжесі шағын ыдысқа қуырған ет салып берді, жарты кесе шәйімен бірге өзегіне нәр жүгіртті.
Құдайдың құтты күні бас қо­са­тын карташылар орталарынан ас-ауқаттарына ақша шы­ғарып бергесін әжесі азық-түлік сатып әкеледі. Осындай жолмен екеуі нан-пұлын айырып отыр, әже­сінің зейнетақысы азған­тай.
Шешесі Бағдат тұрмыс құрмай жатып, Самға жарық дүниеге ке­ліп­­ті. Шешесі қазір мойны қа­шық Қа­ндыағашта, шиеттей бала-ша­ға­­сымен, жасы әлдеқайда үлкен кү­йеуімен сол жақта күнін кешуде.
Адамзат – бүгін адам, ертең топырақ. Сүйікті әжесі қыс ортасында бір апта ауырғасын ес-түс­сіз ажал аузында жатты, ақ пен қызылда соңғы сөзін айтып үл­гірместен үзіліп тынды. Есқуат ағайымен бірге кластастары, сондай-ақ үйлері қоңсылас балалар көңіл айтты. Барлық шаруаны атқарып жүрген осы көрші-қолаң балалар. Кішкентай екі бөпесімен Қандыағаштан келген шешесі Бағдат жетісі берілгенше келім-кетім үлкен-кішіге шәй-суанын дайындап жүрді. Бірде Самға «Менің әкем бар ма? Әкем кім?» – деп қатты толқып сұраған. Шешесінің сөзі тайғанақ.
– Әкеңе көктігілсін. Осы уа­қыт­қа дейін басыңнан бір сипа­ма­ған адам енді саған әке болып жарытпас.
Баланың әкесі шешесіне аян. Бірақ жас күнінде көрінгенмен ойнап-күлгесін Самғаның шын әкесі кім екенін Бағдаттың өзі де анық білмейтін болса керек.
Әжесі көзі тірісінде ара-тұра есіне алып отыратын жалғызы Ба­ғдат Қандыағашқа қайтты. Бейтаныс әйелдің келді-кет­ті­сі­мен бірдей, шешесіне қарағанда дарияның арғы бетінде, елде мал бағатын ағайыны Төлеутай шал әлдеқайда жақын. Мезгілімен әжесінің қазасын атап өтуге, қам кірпіштен басын қарайтуға қо­лы­нан келгенінше көмегін көр-се­тті. Төлеутай ақсақал екі-үш жылдықта Самғаның ауласы ішінен жаңа жай салғысы келеді, ойы кемпірімен, мектеп жасын­дағы кенже ұлымен бірге аудан орталығына көшіп келу. Самға келісті, өзінің осы үйде тұруы екі­талай, шет жағасын есітіп жүр, мүмкіндігі, қызығы мол үлкен қалалар есіл-дерті.
Карташылар топтасып кіріп шықты, жаңа беторамалға түйген ақша ұстатты. Олармен қабат­та­сып көзінің оты сөнген маскүнем отыратын бір бұрышта. Араққа жұмсаса дүкенге барып қайтады атау кере ындынына түскен бай­ғұс. Самға аннан қашқан, мыннан қашқандардан запы болғаны соншалықты, адам кейпіндегі карталар түсіне енетін. Әжесін жерлегесін құмар ойынның ізіне түскендерді табалдырығынан аттатқан жоқ.

* * *
Киім-кешегі жұпыны Самға сымбатты бозбала, мектепте, кө­ше­де жасөспірім қыздар назар ау­дарып қарайтыны табиғат сыйындай. Әжесін жиі уайымдайды, бірде кешке жақын керуетіне қисайып жатқанында жанталасып келген көршінің қызы Некежан жұқа көрпешесінің астына кіріп кетті.
– Ағам көйлегін өтектеп қой­­ма­ғаныма бұлқан-талқан. Ұстап алса, өлтірмекші, – дейді. – Кір жуып жүріп ұмытып ке­тіп­пін.
Ағасы Көбейсіннің мінезі шатақ, ілгеріде көшеде жасы үлкен кісімен жағаласып қалғаны есінде. Терезеге қарап бір қыры­нан жатқан Самғаны Некежан ту сыртынан тас қылып құшақтап алыпты. Жасөспірім ұл мен жет­кіншек қыздың ізгі сезімде­ріне не жетсін, екеуінің ұсақ-түйек әң­гімелері көп. Көңілдері жаңа жау­ған қардай кіршіксіз таза, осы аппақ көңілдері ес біліп, етек жапқасын үлкен сүйіс­пен­шілікке ұласты.
Бір жас кіші Игілік Самғаның жиі араласатын баласы, сырлары ортақ. Көрші қыз Некежан екеуі 7-ші «б» класының оқушылары. Игілікпен бірге үйінің іші-сыр­тын әктеп алғасын, алашасына де­йін күн көзіне жайғасын, еденін тазалап жуып жүргесін шаңы­рағына сіңіп қалған иіс-қо­ңыстан арылды.
Күн жылынысымен балалар Ащыөзекке шомылғысы келді. Өзек қалашықтың сыртында, жағажай бос, екеуі суға ұзақ түсті. Cуды кешіп тұрған Самға арғы жағалауда әлдекім тұрғандай бір қолын бұлғап қояды.
– Не болды? – деген Игілік.
– Әлдекім қайта-қайта ша­қы­ра­тын тәрізді, әжемнің дауысына ұқсайды.
Өзектің сол жағалауы қалың бейіт. Алды жарық болсын, әжесі осы қорымда. Бірақ арғы ­бетте қармақтарымен балық аулап отыратын әуесқой балық­шы­лар да көрінбейді.
– Мен барып қайтайын, – деді Самға. Ағысы баяу өзек тере­ңінде қатты екпінмен құлаш ұрып барады.
Суға шомылатын тұсында өзек­тің етек-жеңі кең. Арғы бет­тегі қалың пішенге жақындағанда Самғаның әл-дәрмені қалмады, су бетінде бір-екі рет қолдары көрінгесін өзек түбіне шым батып кетті. Әрі-бері шыдамсызданып күткен Игіліктің жүрегі әд­ет­тен тыс дүрсілдеп сала бер­гені, байыз таппастан стансасына қарай құстай ұшты.
Әжесі көз жұмғаны аздай, Сам­ғаның суық хабарынан үл­кен-кішінің есі шықты. Мек­теп­тің оныншы класында оқитын Сәкіманның үш аяқты мотоцик­лі­мен Игіліктің әкесі, үлкен аға­сы Ащыөзекке жиналып жат­қан­да­рында суға батып кеткен Сам­­ғаның өзі келіп тұр.
– Қайықпен пішен орып жүр­ген бір адам құтқарып қалды, – дейді.
Екеуі оңаша қалғандарында Ащыөзекте Самғаның басынан кешкені Игілікті қатты толқытты. Өзекте қатты шаршап екі қары талғасын, өкпесі өшіп бара жат­қа­сын көз алды қарауытып сала береді. Басында су бетіне шық­қы­сы келіп жанталас­қа­нымен, көп ұзамай сабыр-барақат тап­қа­ны, су астында қимыл-қозғалыс­сыз қалықтап тұрғаны жансебіл түйсігінде сақталыпты. Кенет су­дың тереңінен көтерілген үл­кен бір балық демегендей болады да жағалауға шығарып тастайды. Есін жиғасын көпір арқылы қайт­қанын айтты.
– Сол балық емес, әжем сияқ­ты, – деді Самға.
– Әжең неге шақырыпты?
– Некежан үйді жинастыруға қолғабыс көрсеткенінде әжем ай­налып-толғанып отыратын. Бойжеткен соң Некежанға үйлен­ге­німді хош көретіндей.
Ащыөзекке шомылатын күні Игіліктің үйі қазан көтеріп, ет ас­ты. Қонақтары – Некежанның әке-шешесі мен осы көшеде тұратын Зиядулла молда. Ауру-сырқаудан көз ашпаған күйеуінен жастай қалған, өмірде көп тау­қы­мет көрген марқұм әжесі Ақ­мон­шақ туралы байыпты әңгіме кеш бойы үзілген жоқ, балалар үн-түнсіз тыңдап отыр. Бақи дүниеде иманы саламат болсын, оқылған құран аяттары Самғаның көңілін босатты.

* * *
Ол кезде сегізінші кластан кейін училище, техникум сияқты оқу орындарына түсіп оқуға болатын. Сегізіншіні бітірген Сам­ғаның қорытынды бағалары жақ­сы. Болашаққа қатысты жос­пары бұрынғысынан өзгеше. Медициналық училищелердің бірінен оқу бітірсе, туып-өскен стансасында әжесінің отын өшір­мей ел қатарлы өмір сүргісі келеді. Игілік кейде Самғаның үйіне қо­нып қалатын, алдын ала ұлық­са­тын сұраса, әке-шешесі түсініс­тік­пен қарайтындай.
Дүйсенбі күні Самғаның үйі­не келген жарық көзін тарату ме­кемесінің бақылаушы әйелі электр қуатына үлкен қарызы төленбесе ісі сотта қаралатынын ескертеді. Райы қатты.
– Ақшам жоқ, – депті бойын үрей билеген Самға. Бақылаушы әйелдің түп-тұқиянын тексерген сұрақтарына жасы он беске тол­ға­нын, ес-пана көретін әжесі өмірден озғанын, шешесі Қан­дыа­ғашта тұратынын айтады са­ғы сынып. Келесі күні құрал-сай­маны бар жас жігіт бағана ба­сындағы, сондай-ақ үйінің шатырындағы сымды екі жерден қиып кетіпті.
Апта аяғында Самға май шам­ның жарығында ме­ди­ци­на­лық училищенің тиісті емтихандарына шаншылып отырды.
– Кеш жарық! – деп Игілік бас сұқты.
Дала қараңғы. Қант сатып алу үшін екеуі вокзал жанындағы дүкенге барып қайтуға уағдалас­ты. Орталық көшелер сүттей жа­­рық. Вокзалда Самғаның клас­­тас баласы Қазбек жолықты, об­лыс орталығына іссапарға бара жатқан, стансадағы көп мекеме­нің бірін басқаратын әкесін шы­ға­рып салып жүрген адамдар бірқатар.
Вокзалдың күту залындағы қаптаған отырғыштардың бірі­нен тауып алған шығар, Сам­ға­ның бүкіл назары етектей газетте, іші пысқан Игілік қадалып сұ­рады.
– Неғып отырмыз? Дүкеннен қант алып қайтпаймыз ба?
– Қазір «Мәскеу–Тәшкент» жолаушы пойызы келеді. Күте тұрайық, – деді досы. Пойыз қай жолға қабылданатынын хабар­ла­ға­сын, екеуі бос жатқан бірінші жолды кесіп өтті. Жер танабын қуырған жолаушы көлігі тоқтады. Пойыздың арғы бетінде доңға­лақ­тарды тексеріп жүрген темір­жол жұмысшысынан басқа жан жоқ. Екеуі вагондарды жағалап жүр. Ақыры он бірінші вагон терезе­сі­нің сыртына іліп қойған торшаны Самға шынашақтай шаппасымен кесіп алды. Ішін­дегісі азық-түлік болса керек, жолда түнгі он екіге дейін ашық кезекші дүкеннен қант сатып алған балалар үйге келгесін ке­ро­газға бір шәугім шәй қайнатып ішті. Әлгі торшадағы таза қағаз­дарға қабат­тап ораған шұжық, құс еті дәмді. Дастархан үстінде Игілік сұрақ қойды.
– Қайдағыны қайдан үйреніп жүрсің?
– Бағана вокзалда кездескен Қазбектің ақыл-кеңесі.
Шам сөндірілді. Төсекке жат­қан­­дарында Самға кейбір түні үлкен-кіші екі қазанның қақпақ­та­ры ашылып-жабылғаны естіле­ті­нін тілге тиек етті. Ауызғы бөл­­ме­дегі қазан-ошақты қарай­тын марқұм әжесінің білгісі келе­тіні немересінің тамақ­тан­ғаны немесе тамақтанбағаны. Самғаның көзі ілініп бара жат­қанында жанына келіп отыратын сияқты.
– Қарның аш па? – деп жаны ашитындай.
Досының қалай күн кешіп жүр­­геніне бұрын-соңды мән бер­меген Игілік кешкі ас-ауқатқа үйі­не шақырып тұруды ойына тұт­ты. Әжесі туралы әңгіме
еле­­гіз­се де түнгі тәтті ұйқы еңсе­ріп әкеткен-ді.
Тағы бірде кешкісін жұрт ауласына еккен бақшасын суғара­тын көшедегі тайыз арықта екі дос алаулатып от жақты. Әңгіме Сам­ғаның болашақ оқуы туралы.
– Қандай мамандыққа оқи­сың? – деп сұрады Игілік.
– Тіс дәрігеріне.
– Оқуы неше жыл?
– Неше жыл болса да оқи­мын.
– Ал қайда тұрасың?
– Жатақханадан бір орын берер.
Станса орталығынан қайтып келе жатқан бір топ балалар ұш­қын атқан алау айналасына тізе бүкті. Амандық-саулық сұ­рас­­қан Бибімәриям Игіліктің туысқаны, өзі көбінесе ұл балалармен бірге жүреді. Биыл мектепті қатар бі­тір­ген Сәруар екеуі ғашықтар. Әңгімелеріне қарағанда, «Төрт тентек» тобына жататын кейбір балаларды сабасына түсіріпті. Әлгілердің біреуі үш күн бұрын адамдары иін тіресіп жүретін жексенбілік базарда Салықтың санына біз сұғып алған көрінеді. Ұяң, көп сөйлемейтін Салық та осы жерде отыр еді.
– Ауыра ма? – деді Игілік ала­бө­тен елеңдеп. Салық қысқа жау­ап берді.
– Түнде сыздайды.
Стансаның осы тұсының аты «Барса келмес», қалашықтың ит өл­ген бір қиырын осылай атап кет­кендей. Қалашықтың тұс-тұ­сы­ның өзіне тән лақап аттары бар, мәселен, «Батыс», «Арбакеш» және т.б. Соңғы уақытта әм­бебап дүкен жанындағы «Кербез» балаларының атағы желдей есуде. Көшеде іркес-тіркес бір­не­ше топ құрайтын, көшені толтырып жіберетін жастары өздеріне сенімді. Киім киістері таңсық, жаздың күндері үстеріне ілетін­дері бірыңғай ақ көйлек немесе бірыңғай қызыл көйлек, қызыл түс көйлек сол кезде сән.
«Барса келмес» балалары қы­зу әң­гіме соғуда, кейбіреулері көк шөп­тің үстіне төсекке қисайған­дай жайғасыпты. Иық тірестіріп, құ­шақтасып, жан-дүниелері ел­жі­реп сала берген, бірінің демін бірі жұтқан Сәруар мен Бибі­мә­риям өзге дүниені ұмытқан сың­ай­­лы. Қызық көрген шығар, қа­тар отыр­ған Игілік туысқаны Бибімариям­ның құлағына сыбырлап сөй­ле­ді.
– Тәте, үйленесіңдер ме?
Бойжеткен жауап берген жоқ, Игі­ліктің бас киімінің күнқаға­рын көзіне түсіріп жіберді де от жа­рығында үн-түнсіз езу тартты.
Көк жүзі жымыңдаған жұл­дыз­дар. Шалқасынан жатқан Са­ғыныш жастар арасында кең тараған Әбілахат Еспаевтың «Қайдасыңдар, достарым» әнін шырқады, қоңыр дауысы сүйкім­ді, қайырмасына көпшілігі қосы­л­ып іліп әкетті. Балалардың бі­р­а­зы биыл аттестаттарын алды, бі­­разы мектепті келесі жылы бі­тірмекші, ішіндегі жасы кішілері Са­лық, Самға, Игілік.
Айшуақтың айтуынша, кеш­кі­сін шеткі көшелерде жас мили­цио­нерлердің көліктерімен ке­зек­шілік жасайтындығы соңғы уақыттағы жаңалық. Мақсаттары – төтенше оқиғаның алдын алу. Жүріс-тұрыстары күмәнді балаларды көрсе, ұстағанын алып ке­ту әдеттері. Аудандық милиция бө­лі­мінде аты-жөндерін, станса­дағы көп мектептің қайсы­сында оқи­тын­дарын қағазға хат­тап қоя­тын­дай, есепке алатындай.
– Қызыл жағалыға сенім жоқ, – деп әңгімеге Мұхадес аралас­ты. – Басы-қасында болмасаң да, қайдағы бір істі мойныңа қиып салуы мүмкін.
–Жақсы сөз айтайықшы, – деген Есентайдың «Қазақстан» темекісі қорабынан бір түйірін қолына алған Бибімәриям Сәр­уар­ға назданып сөйледі.
– Уәде бердім ғой, келесі айдан бастап қоямын.
Шолақ көше түкпіріндегі жа­ры­ғы солғындау көліктің жүрісі ша­бан, ара-тұра көшеден өтетін көліктердің біріне ұқсайды. Кенет көзі өткір Жетес «Млитса!» деп айқайлап жіберді. «Барса келмес» орамының қуыс-қолты­ғын бес саусағындай білетін балалар ілезде жоқ болып кетті. Қу­лықтары ашылып қалғасын түрлі-түсті шамдарымен бірге ми­ли­ция көлігі дабылдатқышын қосты. Самғаның ізінен ауласына сүңгіп кеткен Игілік екеуі қақпаның саңылауынан қарап тұр, тәртіп сақшылары асық­пас­тан көшені бойлап жүріп алды да келген ізімен кейін қайтты. Сам-ға үйден құман алып шықты, ар­ық ішіндегі от қоламтасына су құймақшы. Құрғақ ағаштардың күлі қалыпты, отырған орнына шешіп қойған Бибімәриямның биік өкше аяқкиімін ертеңіне Игілік үйіне апарып берді. Тәтесі екі асығыс, бір қарбалаңда ұмы­тып кеткендей.
«Барса келмес» төрт көше қиы­лысында. Осы ауқымы үлкен қиы­лыстың тап ортасында ескерт­кіш сияқты жас бәйтерек бой түзепті. Шеткі көшемен сәл әрірек ұзасаң көкжасыл дала бас­та­лады. Игілік пен Самға күнде дерлік кездесетін, бүгін екеуі қа­раңғы түскесін сыртқа шықты. Көшеде жүк көлігі ырғатылып өтіп бара жатқан, ізінен жүгіріп ала жөнелген Самға қорабының үстіне шығып алды. Жәшік-жә­шік қияр мен қызанақ тиеген кө­лік екен, қойны-қонышы мол көкөніс. Екеуі шәй қойып жат­қандарында терезе әйнегінен жаңа белсепедін жетектеген Са­лық бой көрсетті. Аяғының ауруы басылмағасын шешесі қояр­да-қоймай емханаға апарады. Жуан санын таңып берген егде дәрігер көп жүріп-тұрмауын, үйде тыныш жатуын тапсырыпты. Самға сөзге тартты.
– Балалар қайда?
– Орталық бақтағы би алаңы­на кетті, – деді Салық.
Жайпақ табақтағы суға шай­ған қияр мен қызанақтан дәм ауыз тиген үшеуі шәй ішті. Салық биыл Самға сияқты сегізінші клас­­ты бітірді, оқу озаты, бірақ мектептері басқа. Салық бір үй­дің жалғызы, кейін Алма­ты­дағы Шет тілдер оқу орнының бірінші курсын бітіргесін үздік студент ретінде Венгрияда оқитыны үй-ішін қуантты. Келесі оқу жылынан бастап Будапешт қаласында білім-білігін жалғастырды. Зы­мы­раған уақыт көзді ашып-жұ­м­ғанша. Дипломын алатын жылы бір-біріне көңілі құлаған курстасы Мадияр қызын ертіп әкелгені бәрінен бұрын әке-шешесіне түрлі ой салғандай. Бір түйір ба­ласы болғасын оның сыры тү­сі­нік­ті.
Үлкен той өтті, адам көп. Тіл ұқпағанымен қалыңдығы көңіл­ді, жас жеңгелері қатарынан құр­былар тапқанына, елдің ықы­ласына мәз. Европаның көрікті астаналарының бірі Будапешт қаласы мен аудан орталығы стансаны салыстыру қиын. Тойдан кейін келіншегі қайтып төбе көр­сеткен жоқ, Салық та әке-шешесі өмірден озғасын келуді сирексітті. Жаны сұлу жасөспірім Салықты жұрттың бәрі жақсы көруші еді. Ержеткенінде шетелге біржолата ке­тіп қалатыны, ол кезде, үш ұйық­­таса ешкімнің түсіне кір­мей­тін.
Іргедегі Арал теңізінің айдынынан көтерілген түйдек-түйдек бұлттар іркес-тіркес жылыстап көшу үстінде. Ара-тұра найзағай ойнайды, сіркіреп жауған жаң­быр басылғанымен күн түнеріңкі. Кешкі дастарханды жинастырып жүрген Самға құрдасы Салыққа өтініш айтты.
– Ертең белсепедіңді бере тұр­шы.
– Жарайды, жай ма?
– Әжемнің басына барып қайт­қым келеді. Алматы қала­сына жол жүретінімді айтайын, батасын сұрайын.
Салық үйіне қайтқанында бел­сепедін ауызғы бөлмеге кір­гі­зіп қойды. Қашанғысындай ал­да­ғы емтихандарын ыждағаттаған Самғаны алаңдатқысы келме­ге­німен Игілік екеуі кейде күбір-күбір сөйлеседі.
– Қашан жолға шығасың?
– Сәруар мен Бибімәриям ай­та­тын шығар, Алматыда Сәр­уар­дың үлкен апасы мен жездесі кү­тіп алады.
Некежан туралы әңгіме қоз­ғал­­ғанда Игілік пікір қосты.
– Ақылды, сұлу қыз, әжең айт­қандай үйлен. Тойыңа ша­қыруды ұмытпа.
– Ең бірінші сені шақырамын тойға. Күйеу жолдастың кім екенін білесің бе?
– Жоқ.
– Ең жақын досың күйеу жол­дас болады.
– Оны кім айтты?
– Некежан айтты. Кілтті, үй­дің кілтін кімге тастап кетемін. Саған ба? Некежанға ма?
– Өзің білсейші.
Самғаның мектеп директоры Әбдіхамит әдебиет пәнінің де оқытушысы. Тәжірибелі, білікті ұстазы жетекшілік жасайтын «Жас өркен» қабырға газетіне Самға белсенді түрде араласты. Бір күні Әбекең класс жетекшісін жұмсап Самғаны шақыртып алады. Мектеп мөрімен бекітілген мінездемеде шәкіртінің оқу-білім­ге ерекше ынтасына, тұлдыр жетімдігіне назар аударыпты, мүмкіндік болса, көмектесуін сұрапты болашақ оқу орнынан. Директор ағайы өз қалтасынан әжептәуір ақша бергенін неге ұмытсын? Осы жақсылығы ықы­лас­қа зәру жас жанын тебірент­ті.
Әлдекім терезе қақты. Бақ­та­ғы би алаңынан кеш оралған Сә­руар мен Бибімәриям, сұрап тұрғандары мұздай су, жел сая­быр­сығасын бұлтты түн қапы­рық, шөлдесе керек. Сыртта Сам­ғамен бірге жол жүру төңіре­гін­де үшеуі пікір алысып жатқан­да­ры, әлденеге жарысып күлген­де­рі естілді.

* * *
Сенбі күні тал түсте Сәруарды, Бибімәриямды, Самғаны алыс жолға шығарып салмақшы жас­тар вокзалда бас қосты. Сәруар мен Бибімәриямның ата-ана­лары, ым-жымы бір «Ақмешіт» то­бының балалары жүр. Самға мен Игілік оңаша сөйлесті, Игілік ортасына еліктеп бой түзе­гісі келеді.
– Мектеп бітіргесін мен де оқу­ға талпынып көремін.
– Қайда оқисың?
– Әлі білмеймін.
Сол арада вокзал алдында құр­бысымен қолтықтасып жүр­ген Некежан көзге түсті, бір қо­лын көтеріп ишара жасауда. Аға­сы Көбейсін балалардың ор­та­сында шарап құйып тұр еді. Келуге қорқатындай.
– Некежанға барып қайтайын, – деді Самға.
«Мәскеу-Алматы» жолаушы пойы­зы стансада біршама кіді­реді. Жазда су, қыста оған қоса от­ын алады. Сәруар мен Бибі­мә­риям­ның ата-аналары сәт-сапар тіле­ді, ақ баталары мейірім мен ізгілікке тұнып тұр. Осы сапар кейін­гі сапарлардың басы екен. Күндер озған сайын аралас-құ­ралас жүрген балалар бірінен соң бірі кетіп тынды. Айналып келгенде, ешқайсысы ілгеріде стансада болмағандай-ақ жүрген-тұр­ған іздерін уақыт толқыны шайып кетті.
Балаларды Алматы қаласына шығарып салатын күні Игілік Сам­ғаның үйіне келіп кілтімен құл­пын ашты. Іңір қараңғысы. Май шамды жақты. Үстөл үстінде до­сының қол сағаты, жанында жар­ты бет дәптер парағы жатыр. «Игі­лік! Осы сағатты қолыңа та­ғып ал. Саған сыйладым. Сам­ға», – деп жазыпты.
Балапан басына, тұрымтай тұсына дегендей, балалар қилы кәсіпті нәсіп етті. Арасында жоғары оқу орнын бітіргендері, өрт сөндіруші, әскери теңізші қыз­меттерін таңдағандары бар. Бәрі Қазақстанның түрлі қала­ла­рына қоныс тепті. Стансада тұрақтаған жалғыз Самғаның Жиделі-Байсыны туып-өскен жері. Ержеткесін ескі шежірелерді жинастыру, сұрыптау дағдысына енді. Өлке тарихына қалам тартты, осындай бастамасын үнемі қолдап-қоштайтын жерлестері. Өзі көптен бері стансада жақсы аты әйгілі тіс дәрігері.
Елдің салты, қара шаңырақ­тың түтінін түтететіні ата-ана кен­жесі. Қалғандары қанаттары қатайғасын тұс-тұсына ұшып кетеді. Одан кеміп қалған станса жоқ, қайта шекарасы өсу-ұл­ғаю үстінде, халық саны артты. Биік бәйтерек өскен төрт көше қиылы­сын­дағы кейінгі жет­кін­шектер өсіп жетілді. Сәлемінен жазбайтын жас ұрпақ «Барса келмес» балаларының ізба­сарлары, бірақ лақап аттары «Жаңалық». Кейде ұлдары мен қыздары жарасып Ойын-сауық орталығына немесе Мәдениет үйіндегі кешкі концертке бара жатқанын көресің.
Айшуақ, Сәруар, Бибімәриям, Мұхадес, Сағыныш, Сәкіман, Кө­бейсін, Жетес, Есентай, Са­лық, Самға, Игілік жас күн­де­рін­де ынтымақ-бірлігімен көзге түсті, біреуінің үйіне қол көмегі керек болса, ілезде жинала қала­тын, бірі үшін бірі отқа түсуге дайын. Осы балалардың ішінде айдай әлемнің жарық дүниеге келген бір пұшпағын ойламайтыны, ара-тұра сағынбайтыны жоққа тән. Сол сағыныш шығар, әлде басқадай себебі бар шығар, соң­ғы рет кәмелетке толған кіші қызымен бірге келгенінде үлкен-кішінің алдынан өткен Салық көзіне жас алды.
Иә, бәрі де өтеді, бәрі де өзге­ре­ді. Жас ұлғайған сайын әр­қайсы­сының көңілінде не қала­тыны бір Құдайға аян. Басында жиі келіп жүргенімен, бірте-бірте балалар кіндік кесіп, кір жуған стансасына қай­рыл­мас­тан қол үзді, ақыры аяғы жет­кен жерінде тыныштық тапты.
Адам – адамға, Жан – кеудеге мейман. Бір заманда ағайын-туыстай болған «Барса келмес» балалары бір-біріне бармағасын-келмегесін әсте-әсте жатқа айналатыны тағдыр жазуы сияқты.