Қазақ баласының ұлттық болмысын қалыптастыруда тынымсыз еңбек еткен біртуар ғалым, филология ғылымының докторы, профессор Алма Қыраубаеваның өмір жолы өнегеге толы. Ғалым тірі болса, биыл 70 жасқа толар еді.
Алма Мүтәліпқызы гауһар тастай сан қырлы қасиеттің иесі болғаны замандастары мен шәкірттеріне белгілі. Оның ғалымдығынан тыс, термешілік-әншілік таланты талайды тамсандыратын. Қазақта «Тақыр жерге гүл өспейді» деген сөз бар. Киелі Сыр өңірінде өмірге келген Алма Қыраубаеваның шыққан тегі де осал емес. Әкесі Мүтәліп Қыраубайұлы айтыскер ақындығымен, балуандығымен елге ерте танылған адам. Жыршылық-термешілік өнері де болғанын көзкөрген кісілер жақсы біледі. Ұшқан ұясынан, әкесінен алған тәлімі Алма апайдың болмысына дарығаны анық. Әкесінің әр кеш сайын балаларын қасына жиып алып, сөз асылы, ой маржаны – ежелгі қисса-дастандарды  жалықпай жырлауы талапты жастың әдебиетке деген ықыласын оятқаны даусыз. Мектепті алтын медальмен бітіріп, сол кездегі С.М.Киров атындағы ҚазМУ-ге оқуға түскен Алма Мүтәліпқызы университет қабырғасында Бейсенбай Кенжебаев, Рахманқұл Бердібай, Зейнолла Қабдолов сынды ұлағатты ұстаздардың қамқорлығын көріп, тәлім-тәрбиесін алды. Ғалымның студенттік уақыттағы жолдастары Алдан Смайыл, Әділбек Тауасаров, Нұрлан Оразалин, Сағат Әшімбаев, Әшірбек Көпіш сияқты қазақ әдебиетіндегі өзіндік сара жолы бар, нар тұлғалы азаматтардың шығармашылық ізденістеріне, өмірге деген құлшынысына ерекше серпін бергені анық. Саналы ғұмырында артына өшпес жұлдыздай із тастап, қазақ ғылымына ауқымды еңбек сіңірген аяулы жан туралы замандастары мен шәкірттерінің жүрегіне жазылған сыр көп. Солардың бір парасына үңілсек…

---

Өмірхан ӘБДИМАНҰЛЫ,
филология ғылымының докторы

ҮЛКЕН ЖҮРЕКТІ АДАМ

«Өмірде өзім көрген жандардың арасында қандай жағдайда да ұстаздық ақ жо­­лынан еш адаспаған, шынайы ұстаз, шын ұстаз бір жанның болғанын жақсы біле­мін. Ол – қасиетті қара шаңырақ ұлт­тық университетте 30 жыл ұстаздық еткен, менің сүйікті ұстазым Алма Мүтәліпқызы Қыраубаева. Алма Мүтәліпқызы өзінен оқ­ып, дәріс алған бар шәкіртін бөліп-жар­май­тын, «бес саусақ бірдей емесін» біле тұра, әр шәкіртінің бойынан бір ерекшелік байқайтын, олардың мінез-құлқындағы ала-құлалықты елемеуге тырысатын үлкен жүректі адам, адал ұстаз еді. Жанына жа­қын жүздеген шәкірттері іштей өзінің ғана ұстазы санағанмен, ол бәріне ортақ ұлық ұс­таз болатын. Жалпы, ұстаз атты ұлы ұғым­ға сай болу үшін осы жолды мұрат тұт­қан жанның бойында бірін-бірі то­лық­тырар үш қасиет тоғысуы шарт. Меніңше, оның біріншісі – телегей теңіз терең білім, екіншісі – өмірімен өзектес деп біліп, тандаған мамандығын жетік меңгерген біліктілік, үшіншісі – өз ортасына сыйлы бола білген кісілік келбет. Міне, осы үш қасиет ұстаз тұлғасында тұтаса тоғысып, әрқайсысы көзге ұрып, әрі бір-бірімен кі­ріге жымдасып кеткенде ғана нағыз ұстаз жаратылысы ерекшелене түседі. Баршаға «Алма апай» атанып кеткен Алма Мүтәліп­қы­зының бүкіл болмыс-бітімінен осынау үш қасиет анық байқалып тұратын-ды. Алма апайдың білімділігін кейінгі шә­кірт­­тері түгілі, арысы өзін оқытқан дана­гөй ұстаздары, берісі бірге оқыған курстас­тары мен қатар жүрген әріптестері түгел мойын­даған. Алма апай бойындағы білім­ділік­тің бұла бұлқынысын алғаш сезген ұстазы, ғұлама ғалым Бейсенбай Кенжебаев. Талант пен дарынды жазбай танитын көпті көрген көнекөз Алманы алғашқы курстарда-ақ байқап, қазақ әдебиеті тари­хының зерттелмей жатқан тыңына түрен салдырыпты. Алтын орда – қыпшақ дә­-
у­і­­рі­нің жауһар жәдігерлері «Рабғузи қис­салары», Хорезмидің «Махаббатнамасы» оңай шағылар жаңғақ емес, оған қайтпас қажыр, жасымас жігер, бірегей білім, ересен еңбек керек. Алма бойынан осының бәрі де табылды. Табылғаны сол, ол бір орын­да тұрып қалмай, ғылыми атаққа бо­ла ізденбей, әдебиет тарихын тереңдей зерттеп, қопара қазып, үдете жазып, ежелгі дәуір әдебиетінің Қазақстандағы бірден-бір білгірі атанды. Кезінде Бейсекең үміт артып, осынау кезең әдебиетінің тың тарихын зерттеуге қосқан алдыңғы ілектегі талантты да, дарынды шәкірттерінің көбі ежелгі дәуір атты «асау тайдың» жалынан ұстап, үйретуін үйреткенімен, кейіннен тайқып шығып, қайта қойшы торыға ер салды. Алма ұстаз жөн сілтеген бағдаршам­нан көз жазбай, орта ғасырдағы шығыс, түрік, қазақ әдебиетінің байланыстарын тұңғиықтан тартып, жарыққа шығарды. Оның бұл саладағы еңбектері санының көптігімен, көлемінің молдығымен емес, жазғанының жаңашылдығымен, ғылыми ізденісінің тереңдігімен бағаланады. Ғұ­ла­ма ғалым зерттеулеріне тән басты қа­сиет­тер – ой биіктігі, ізденіс тереңдігі, та­қырып кеңдігі. Ғалым Алма қысқа ғұ­мы­рында аз еңбектенген жоқ, бірақ көп дүниесі баспа жүзін көрмей кетті. Жалпы, басылып шыққан зерттеулері аса көп емес, айналасы бес-алты кітап. Бірақ аз болса да саз жазатын зерттеушінің еңбектері аса сапалылығымен айшықталады. Алма жаз­ған ғылыми зерттеулердің ішінде «Ғасыр­лар мұрасы» (1986), «Шығыстық қисса-дастандар» (1997) атты екі еңбегін айрықша атауға болады. «Ғасырлар мұрасы» – ұзақ жылдарға созылған іргелі ғылыми-зерттеу жұмыстарының жемісі. Мұнда ХІІІ-ХІV ға­сыр­лардағы түркі тектес халықтар әде­биеті қазақ жазба әдебиетінің арғы бас­таулары ретінде қарастырылып, сол кез­дегі тарихи-әлеуметтік жағдай мен әдеби бай­ланыстың тамырластығы жүйелі ғы­лыми негіздемеге түседі. Сол дәуір әде­биетінің ХІХ-ХХ ғасыр басындағы ауызша, жазбаша және нәзира әдебиетте дәс­түрлік жалғасын табуы тарихи-әдеби нақты деректер арқылы дәлелді түрде пайымдалып, терең зерттеледі. ХІІІ-ХІV ғасырлардағы «Рабғузи қиссалары», «Махаббатнама» атты тарихи жәдігерлер – әдебиет тарихында өшпес із қалдырған мәңгілік мұралар. Міне, ғалым «Ғасырлар мұрасы» еңбегінде бірін – аударма-нәзира әдебиет, екіншісін – тыңтума әдебиет деп алып, осы екі шығарманың жанрлық, тақырыптық, көркемдік сипаттарын ашады. Сонымен бірге, осы шығармалардың қазақ әдебиетіндегі алар орны туралы өзін­дік тың тұжырымдар жасайды. Мә­селен, «Рабғузи қиссалары» жөнінде ға­лым былай деп жазады: «Рабғузи қисса­ла­ры» сөз болып отырған бір дәуір әде­­бие­ті­нің жинағы, хрестоматиясы, әр түр­лі жанрдағы шығармалары қамтылған өз дәуірі әде­бие­тінің негізгі ерекшеліктерін аң­ғар­та­тын құнды мұра». Ал Хорезмидің «Махаббатнамасы» жайлы «Түпкі бастаулары V-VIII ғасырларда жатқан ежелгі әдебиетіміздің ХІІІ-ХIV ғасырлардағы елеулі көркем туындысы деп, өз тұсындағы жер жүзі мә­де­ниетіндегі озық ағымдармен байланысты, сонымен қатар бергідегі қазақ поэзия­сының тіл, стиль дәстүріне қатысты деп қараймыз» деген ойға қо­нымды түйін түйеді. Ғалым осы еңбегінде орта ғасыр­дағы Алтын Орда дәуіріндегі әдебиеттің кейінгі дәуірлердегі әдебиет­термен дәс­түрлі сабақтастығын сөз ете келіп, осы бағыттағы ғылыми зерттеулерді дамыту­дың міндеттерін алға қояды. Академик-жазушы С.Мұқановтың «Қазақ халқының рухани мәдениетінде қиссалар елеулі орын алады» деген пікіріне сүйене отыра, «Қиссалардың әдебиетіміздің бұрынғы – соңғы тарихымен дәстүрлі байланысы, шығыс халықтары әдебиетімен сабақтас­тығы, әдебиетімізден алатын орны, т.б. мәселелер кең зерттеуді керек етеді. Қисса жанрын зерттеп білу әде­биет­тегі шығыс дәстүрі дейтін үлкен мәсе­ле­лердің де беттерін ашпақ» – деп, болашақ зерт­теу­шілерге жол көрсетіп, жөн сілтей­ді.
Алма Қыраубаева кейінгі еңбектерінде осы бір өзі көтерген мәселелер төңірегінде ауқымды жұмыстар жасады. Оның айғағы – «Шығыстық қисса-дастандар» атты терең мазмұнды монографиясы. Бұл – шын мәніндегі күрделі ғылыми зерттеу еңбек. Онда ХІХ-ХХ ғасыр басында қазақ жазба әдебиетінде елеулі орын алған қисса жанрының түп төркініне барлау жасап, өзіне дейінгі осы тақырыпты игеруге бір­шама еңбек сіңірген ғалымдар Ө.Күміс­баев, Б.Әзібаевалармен кейде бір арнада табысып, кейде өз сағасының ағысымен адаспас айдынға шығып, әдебиетші ға­лым­дарды жаңалығы мол ғылыми жетіс­тіктеріне тәнті етті. Мұндағы зерттеуші ұстанымының айқындығы – оның қазақ қисса-дастандарының шығу тегіне қарай топтастыруы. Мәселен, А.Қыраубаева кей­бір ғалымдардың қиссаларды тақы­рып­тық-идеялық тұрғыдан топтастыруымен келіспейтіндігін білдіріп, «Біз қисса-дастандарды «Тотынама» желілері, «Шах­нама» желілері және орта азиялық желілер деп бөліп қарастырамыз» деген ойды ашық айтады. Сөйтіп, қисса-дастан­дар­дың қазақ топырағында пайда болуы­ның арғы негізіне үңіліп, өзекті ғылыми мәселелердің өзіндік шешімін табады. Еңбекте қазақ қисса-дастандарының шы­ғыс дәстүрімен желілестігіне назар аудара отырып, оның өзіне тән төл ерекшелігін ай­қындайды. Олардың XX ғасыр басын­дағы жазба әдебиетке тигізген игі әсері нақтылана түседі. Мысалы, ғалымның «Қа­зақ қисса-дастандары ХІХ-ХХ ғасыр басында қалыптаса келіп, поэма, повесть, роман жанрының тууына негіз болғанын көреміз. Мағауия Абайұлының «Медғат-Қасымы», Мұхаметжан Сералиннің «Гүл­кәшимасы» біздің ойымызша қисса-дас­тан­дар дәстүрі бойынша жазылып, бірақ қиссалық тұрақты ерекшеліктерден ажырай бастаған дастандар. Тіпті, Сұл­тан­махмұт Торайғыровтың «Қамар сұлуы» да ежелгі қиссалық дәстүрдің кей ерекшелік­терін сақтаған шығарма» деген орнықты ойлары болашақ ізденістерге жол ашқан, нақты ұсыныстар. Осы өміршең ойлардың талай зерттеу еңбектерге негіз болары даусыз. Жоғарыда сөз болған, бір-біріне сабақ­тас егіз еңбектің зерттеу нысаны бөлек-бөлек болғанымен, мақсаты бір зерттеулер. Ол мақсат – бүкіл түркі тектес халықтар әдебиетінің арғы бастау бұлағының бір екендігін дәлелдеу. Олар­дың әлемдік руханиятта алатын орнын, оған қосар үлесін айқындау. Алма Мү­тәліпқызының түркі әлеміне, түркі тектес халықтар әдебиетіне арналған зерттеу еңбектері ірі түрколог ғалым ретінде есі­мін әлем жұртшылығына мәшһүр етті. Осының нақты көрінісі – ғалым Алма Қыраубаева зерттеу еңбек­терінің Түркияда шыққан 30 томдық түркі та­рихы мен мә­дениетіне арналған энцикло­педиялық жинаққа енуі.
Иә, Бейсенбайдай ғұлама ұстаз сенімін арқалаған Алма апай «көк аттыға» айнал­ған көп ғылым докторының бірі ретінде қалып қоймай, қазақтың білімпаз қызы ретінде танылды. Қазақ әдебиетінің Орхон-Енисей ескерткіштерінен бастау ала­тын ежелгі дәуірінен бүгінге дейінгі  әдебиет атты алып айдынның  дәуір-кезең­дерден тұратын жал-жал толқында­рын бөліп-жармай, бірдей игерген бірегей ғұламаға айналды.  Ежелгі дәуір әдебие­ті­нен 30 жылдай университет қабырғасында сту­денттерге дәріс беріп, осы ежелгі дәуір әдебиетін орта мектеп бағдарламасына енгізу жолында да үлкен еңбек етті».

---

Алма Қыраубаеваның тәуелсіздіктің елең-алаңында «Сенім» атты бағдарлама жасап, ұлттық педагогика мен заманауи білімді ұштастырып, гуманитарлық мектеп-лицей ашқаны мәлім. Сол тәжірибелік мектепте еңбек еткен мұғалімдермен де пікірлескен едік…

Алма апайдың мектебі

Самал Дәрібайұлы,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың қазақ әдебиеті кафедрасының доценті, филология ғылымының кандидаты:
– Ежелгі дәуір әдебиетінен дәріс берген Алма апайдың ұлт балаларына арнап жаңа сипаттағы мектеп ашу қажеттілігі туралы ойларын университет қабыр­ға­сын­да жүрген кезімізде-ақ еститінбіз. Бі­рақ шыны керек, ол қандай бағытта оқ­ы­та­тын мектеп, онда білім алатын шә­кірттер мен ұстаздар қандай болмақ де­генді жете түсінбеген едік. Тағдырдың сыйы болар, Алма апай мектеп ашып, кейбірімізді жұмысқа шақырғанда ерекше қуандық. 1993 жылдың қыркүйегінде, жаңа оқу жылының қарсаңында, Алматы­ның бөктерінде орналасқан Ораз Жандосов ауылында жергілікті жұртты ғана емес, қазақ зиялы қауымын елең еткізген елеулі жаңалық болды. Елеулісі сол  – әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік университетінің доценті Алма Қыраубаева осы ауылдан Алаш баласына арнап ұлт мәдениеті мен әдебиетін тереңдете оқыта­тын мектеп-лицей ашты. Р.Бердібаев, Т.Кә­кішев бастаған бір топ көрнекті ға­лым­дар батасын беріп, тұсауын кескен бұл киелі шаңырақтың кейін Алма апайдың мектебі аталып кетуі де заңдылық еді. Атақтан да, абыройдан да кенде емес Алма апайдың Алматыдан арнайы келіп, ала­қан­дай ауылдан мектеп ашудағы мақсаты не еді? Басқа мектептерден ерекшелігі қандай болмақ? Сол жылдары көпшіліктің көкейінен кетпей қойған көлденең сауал осы болатын. Апайдың мақсаты айқын еді. Арман – Өркениет әлеміне Қазақ құ­былысы болып кіретін Азамат дайындау, қазіргі қазақ азаматының мінезін қалып­тас­тыру. Ұлтымыздың асыл қасиеттерін бойына сіңірген, заманға лайық Тұлға қалыптастыру. Ол үшін, ең әуелі, өз-өзіне сенімді бала  тәрбиеленуі керек.
Шілденің шіліңгір ыстығында апай­дың ауыл әкімшілігінен аттай қалап сұрап алған Мәдениет үйін өз қолымызбен жөн­деу­ден өткізіп, бөлмелердің көбін сынып­тарға қайта лайықтап жасадық. Жұмысқа қабылданған ұстаздардың дені университет қабырғасынан жаңа шыққан жастар едік. Мұның себебі ұстазымыздың жаңаша көзқарасты жастардан іздегенінен болар. Мектептің ішкі жүйесі мен жұмыс маз­-
м­ұны әміршілдік қатынастарды қажет ет­пей­тін қағидаға құрылды. Ұстаз бен шә­кірт арасындағы байланыс Адамгершілік негізді басшылыққа алды. Шәкірт көз­қа­ра­сында біздің тұлғамыз білім беріп, тәртіпке салушы емес, рухани өсірушіге, үйретушіге айналуымыз бұлжымас заң­ды­лық еді. «Балаға сыйлы боламын десең, баланы өзің сыйлай біл» дейтін апай. Мек­теп-лицейде алғашқы кездері бала саны аздау болғанымен, кейін ата-аналардың сенімі күшейді ме, көрші ауылдардан, тіпті Алматы мен басқа облыстардан да оқуға тілек білдірушілер көбейді. Бірақ көп оқушы қабылдауға мектеп мүмкіндігі көтермейтін. Қабылданған оқушылардың бәрі бірдей мектептерінде жақсы оқыған оқушылар болды десек, қателескен болар едік. Керісінше, білім деңгейі төмендеу, өз ортасында елеусіздеу болып жүрген оқушылар көбірек келетін. Негізгі ұстаны­мы­мыз – баланың болашағы мен мүм­кін­дігіне сену, сондықтан кейбір гимназиялар мен лицейлердегідей білімі мен тәр­тібіне қарап қабылдайтын қатаң қа­ғи­далардың қажеті бола қоймады. Апайдың авторлық бағдарламасының түпкі мұраты да баланың рухани өсуіне басшылық жасап, Кісілік, Шығарма­шы­лық қабілетін дамыту болатын. Ең алдымен ұстаз бен шәкірт арасында адамгершілік қатынас, түсіністік, мәдениетті орта жасалуы керек еді. Ал мұндай ортаны қалыптастыру үшін алдымен шәкірттерді бұйығылықтан құтқарып, өзіне деген сенімін қалып­тас­тыру керек болды. Ішкі еркіндігі жоқ баладан білімділікті талап ету әділетсіздік болар еді.
Мектебімізде шәкірттер мен ұстаздар ара­сында терең байланыс болу үшін хат сала­тын жәшік ілінді. Бұл әдіс шетел пе­дагог­тарының тәжірибесінде бұрыннан бар. Арнайы орынға қойылған жәшікке шәкірттер ұстаздарына деген ойларын хатпен білдіруге де мүмкіндік туды. Алға­шын­да кімге ренжіп жүргені, қайда бар­ғы­сы келетіні, сабаққа не үшін дайындала алмағаны, т.с.с. сияқты мазмұндағы хат­тардың астында қалғандай болдық. Нақты біреуіміздің атымызға келген хатқа мін­дет­ті түрде жауап жазуға тырыстық. Өз ара­мызда әзілдеп айтатын «Үшбу хаттармен» ой бөлістік, ақыл қосқандай бол­дық.
Мектебіміздегі пікірталастар, баяндамалар, ғылыми жобалар қорғау шәкірт­тер­дің шығармашылық мүмкіндіктерін ашу­ға септігін тигізді. Оқушылардың салған суреттері мен өлеңдері, қолөнер туындылары көп алдына күнделікті шығарылып отырады. Әр бөлменің қабырғасына ілін­ген өлеңдер, сөзжұмбақтар, суреттер, тіпті жақсы шығарылған есептерді де көруге болатын. Бір-бірінің шығарған туындыларымен танысып, мәре-сәре болып жататын балалар шығармашылығынан адамға ой салар мазмұндысы да, өзінен басқа өзгенің түсінуі қиын дүниелер де кездесетін. Ұнамай қалған туындыларын қайта алып тастап жататын жағдай да болды. Бұның өзі, әдетте қабырғада қатып тұратын қағаздарға қарағанда әсерлі еді. Апайдың жетекшілігімен құрылған көркемөнерпаздар үйірмесінің жұмысы да жаңаша сипат алған. Үлкен сахналарда шәрбәт мақамымен талайды тамсандырған ұстазымыз шәкірттерінің де өнерден қара жаяу қалмағанын қалайтын. Сабақтардың да музыкамен байланыстырылуы ескеріле­тін. Шыңдалған шәкірттердің де мектеп сахнасымен шектелмей, үлкен орталарда өнерлерін көрсетуіне жағдай жасалды. Ауыл-аймақтарды аралап, концерттік бағдарламамызды ұсындық. Ән мен күйге сусындап отырған ел-жұрт бір жадырап қалса, балалар да ауыл азаматтарының ақ батасын алып, арқаланып қайтатын. Шә­кірт­тер «Әлемтану», «Елтану», «Ислам мә­­дениеті», «Еуропа мәдениеті», т.б. секіл­ді жоғары оқу орындарында оқытылатын арнайы курстармен осы киелі шаңырақта-ақ танысты. Апай қыз балалардың болашақ ана екенін ескеріп, тек жақсы маман ғана емес, отбасының ұйытқысы болуға тәр­бие­лей­тін. Осы себепті 9 жылдықтан бас­тап (сынып жылдық деп аталды – С.Д.) мектебімізде қыз балаларға арналып «Қыз әдебі» сабағы жүргізілді. Бұл пәндерді жо­ға­ры оқу орындарында білім беретін ұс­таз­дар жүргізетін. Әрине, сабақ кес­теле­рінің ыңғайына қарай оларды отыз ша­қырым Алматыдан қатынатудың апай үшін оңайға түспегенін айта кеткеніміз артық болмас. Мектепте үзіліс уақытының тиімді өтуіне ерекше мән берілді. Апай айтқандай, «алақандай жұмсақтығы жоқ» шар етіп, баланы селк еткізетін электр қоң­ыраудың орнына үзілісте арнайы бағ­дар­лама жасап, ұлттық ән-күйлер, клас­сикалық музыка қоятын болдық. Оқу­шылар үзілістің болғанын осы қойылған музыкадан білетін. Күніне 5-6 рет құлаққа сіңген әуен жүрекке де жетеді. Ол әннің (күйдің) кімдікі, туу тарихы қалай – бұ­лар­дың бәрі фойеде арнайы орынға жазылып қойылатын.
Сол жылдары талайды тентірете жаз­даған тәкаппар тапшылық мектебімізді де терең тұңғиығына тартып, тығырыққа тіреді. Халықтың игілігіне айналған мектеп нарықтың иірімінде кете барды. Қаржы мен қамқорлықтың аздығынан мектебіміз жабылды. Әрине, толықтай бұл бағдарламамен жұмыс істеу бала саны көп оқу орындарында қиындау болуы да мүмкін. Дегенмен, бұл күндері республика көлемінде апайдың авторлық бағдар­ла­масымен жұмыс істеп жатқан мектеп­тердің бары көңілге жұбаныш. Асыл қасиеттерімен адамшылық педагогика­сы­ның дәнін еккен, алаш баласын өр рухты азамат етуді армандаған аяулы апай бү­гінде арамызда жоқ. Төрт жыл білім мен тәр­биенің тал бесігіне айналған мек­те­бі­міз­дің тарихын таразылатқан тағдырға не шара…

Айсұлу Қасымбек, «Шығармашылыққа баулу» орталығының зертхана меңгерушісі:
– Мектеп лицейдің тәжірибесін көзбен көрген мұғалім ретінде нақты айтарым: осы Алма апайдың мектебінің кейбір идеялары Қазақстан мектептерінде енді-енді іске асырыла бастады: бала жанымен жұмыс, сабақтағы ізденіс, білімді бағалау және т.б. «Сенім» бағдарламасы – қиын-қыстау кезеңде жасалған білім саласын­дағы батыл қадам. Бағдарлама авторы Алма апай бұл бағдарламаны бірден бастап кетпегені де айқын, себебі ұстаз өзінің ғы­­лыми ізденістері мен ұстаздық тә­жіри­бе­сін жан-жақты зерделеп, сұрыптап, мақ­са­тын айқын межелеген тұста қолға алын­ған жоба. Ол тек қағаз жүзіндегі ой болып қалған жоқ, мектеп ретінде өз өміршеңдігін дәлелдеді.
Озық ойлы әлем мектептері тәжірибесін саралай қарастырған автор бағдарлама негізіне сол тәжірибеден бір кем түспейтін дала тұлғаларының (әл Фараби, Қорқыт, Ж.Баласағұни, Абай, Шәкәрім, М.Жұ­ма­баев, А.Байтұрсынұлы, Ж.Аймауытов жә­не т.б.) өміршең мұраларын негіз етіп ал­ған. Ел тәуелсіздігінің алғашқы қиын-қыстау кезеңінде білім саласында мұндай батыл идея ұсынып қана қоймай, оны іс жүзінде дәлелдеу – үлкен ерлік! Және тап осы ісімен Алаш ардақтарының идеясын жалғастырған ұлт тұлғасы деп бағалау керек.
«Дайын сценарийлер жаттанды әре­кетке негізделген шәкіртті даярлайды. Сен мұғалім ретінде еркін әрі ой өрісі кең, шы­ғар­машыл шәкіртті біртіндеп өшіріп жатырмын деп ойламайсың ба?», – деп сұрады бірде. Менің жауабымды күтпестен: «Ал мен мектеп ашсам келесің бе?», – деп сұ­рады. Қуана келісетінімді айтқанда жы­­-
м­иып, уәдемде тұруымды ескертті. Бұл кездесу 1993 жылдың маусым айында болды.
Апайдың бағдарламасын жалғастыру мәселесі сол мектеп тәжірибесіне сүйенген оқу әдістемелік құралдар жазудан басталды. «Арман ПВ» баспасынан Алма Қы­рау­баева мектеп лицейі тәжірибелеріне не­гіз­делген 6-11 сыныптарға арналған «Қазақ тілі» оқу әдістемелік кешендері жарық көрді. «Шығармашылық шеберлікке баулу» орталығы құрылып, ОҚО, Маңғыстау, Жамбыл, Қарағанды, Алматы, Ақтөбе об­лыс­тарының мектептерімен байланысқа түсіп, жұмыс істей бастадық. Қазір ұлттық үлгідегі мектептің жұмыс бағдары, апай­дың педагогикалық еңбегін негізге алып жұмыс істеу бағыты туралы ой анықталып, осы негізде мектептерде оқыту мен тәрбие жұмысын қалай құру туралы жобалармен жұмыс жасалуда. Мәселен, Оңтүстік Қа­зақ­стан облысының Бәйдібек  ауданындағы Қосбұлақ негізгі орта мектебімен тығыз байланыс орнап, «Сенім» бағдарламасы негізінде психолог «Сенімді тұлға» бағ­дар­ла­масымен жұмыс жасауда. Осы бағытта Маңғыстау, Жамбыл облысы, Алматы облысы мектептерімен де шығармашылық байланыс орнады.

---

ТҮЙІН:

Алма Қыраубаева сынды ғажап жанның ұстаздық тағылымын алғаныма шүкіршілік етемін. Иә, мен ол кісіден шәкірт ретінде де, келін есебінде де үйренгенім көп. Өкінішім: апайдың педагогика саласында, оның ішінде мектептегі ісін жалғастыруға мүмкіндігі болмағаны. Егер осы мүмкіндік болғанда, ол кісі шәкірттеріне түбегейлі, нәтижелі жұмыс жасатып, ғылым саласында ұлы өзгерістер жасайтын тұлғалар мектебін жандандырар еді. Әр салада нағыз елі үшін қызмет ететін ұлтжанды тұлғаларды дайындап, нағыз ұлттық кодтың жандану көзін көрсетер еді. Ұлт мектебінің теңдессіз үлгісін көретін едік. Ол негізі, апайдың өз өкініші болуы да мүмкін. Олай дейтінім, апайдың «Қош, менің Ауробиндом» деген жолдарын оқығанда, мектептің Алма апай үшін нағыз ғажайыптар әлемі болғанын сезіндім. Қазіргінің тілімен айтсақ, Алма апай өзінің авторлық мектебінің нағыз SMART мақсатты басқарушысы болды.

Дайындаған Жанар Әбсадық.