М.Жолдасбеков «Қорқыт ата», «Оғызнамедан» тартып, Жамбыл жырауды ақындық айналасымен зерттеп шықты.  Кеңінен көсіліп жазған М.Әуезовтей даңғылдан соң, Жамбыл шығармаларындағы Сүйінбайдан келе жатқан тарихилық сипатын алғаш айтқан аз сөзді, саз сөзді ғалымыңыз Мырзекең ұстазы – Бейсекең.

Жамбылды ортасымен алып тұл­ғалағанда Мырзекең көбіне Ес­мағамбет ұстазын алдына ұстап, әм­се ұлы Мұхтар Әуезовше көсіліп тол­ғанған. Ұлы жырау Жамбыл жайында Сүйінбай шөбересі Сұл­танғали Садырбаев диссертация қорғамақ, ғылым жасамақ болып ұстазы Бейсекеңе келіп, Бейсекең ілес­тіре апарып Мұқаңдай ұлы жү­рек­ке жүгінген. «Пәлі, Сен сонда «Жетісу ақындарының алтын дің­гегі» – Сүйінбайдың ұрпағы бол­саң, Жамбыл өз әкең болып шық­пай ма? Кісі өз әкесі жайында жа­зып, ғылым жасай алар ма, сірә? Әке өз баласына сын көзбен қарар-ау, бала әкесіне сын көзбен қарай ал­майды ғой», – депті Мұқаң. Ака­де­мияның әдебиет секторын бас­қарып жүрген кезінде алыс Үйшік­тен арнайы алдырып, сектор қыз­меткері ақын Мәриям Ха­кім­жанованы хатшы етіп бекітетін, сөй­тіп «Қырымның қырық батырын» жаздырып алатын Бейсекең шә­кіртін Мұрын Сеңгірбек жырау­ға қарай бағыттапты сосын. Мұрын жырауға бағыттай отырып «цик­ли­зацияға туғызған қазақ жыраулары арасындағы бір дара», –депті кемел бағалап. Өзара сыйластығын пайдаланып шәкірті ғылыммен шұ­ғылданған жылдары В.М.Жир­мунскиймен байланыстырған екен Бейсекең. Ғылыми жетек­шісі Мұхтар Әуезов қорғау сәтіне жетпей көз жұмған соң, онымен сыйлас жүре­тін (фольклорда ғылыми пі­кір таласқа да баратын) В.М.Жирмунский қолдап шыққан екен. Әңгімеміз Мыр­зекеңдей кемеліміз жайында еді-ау. Ұлы М.Әуе­зов, ғылыми ойлары толымды С.Мұқанов, күл­­лі қазақ халық ақын­да­рының рухани қазығына ай­­налдырып зерттеген («Ақындар» аталатын мо­ног­рафия жазған) Е.Ысмайылов, ақындық құ­пия­сына үңіліп ауызша шығармашылық психологиясына ене жазған Ә.Тә­жібаев, тіпті Жәкең ау­зы­нан «Ақболат батыр» ата­­­ғын алған Б.Кенже­байұлы­нан кейін Жамбыл шығармашылығына бару, бара алу оңай емесі анық. Мырзатай Жолдасбеков ұлы жырау тұлғасына бара алды. Барғанда да арғы тарихынан, ұстаздарынан тартып, өмірлік үп еткен дерек-дәйе­гіне дейін тергіштеп, ақындық айналасын түп-түгел қамтып, Кенен, Үмбетәлі, Әбдіғани шәкірт­теріне жалғап «Жамбылды көш-керуе­німен тұтас арамызға алып кел­­ді» (Ә.Кекілбайұлы)! Мыр­зе­кең­нің бұл бағыттағы толғаныстары био­г­рафиялық ғұмырнамалық әде­биеттің, материал жинап, жи­нал­ған материалды қорыта талдау­дың, тың дерек тауып, оны жаңаша сөй­летудің, бұрын-соңды айтылған ой-пікірді безбендеп саралаудың әмбебап асыл үлгісі дер едік.
Онан бері бодан қазақ қоғамы тү­бірінен жаңарды. Тәуелсіздік ал­ды. Қазақ ғылымы орынсыз ауыз­дық­таудан арылып, ұлттық арнада дер­бес дамуға бағыт алды. Бүгінде аса дарынды шәкіртін ғасырлар те­реңін зерттеуге қинап қосқан ғұ­лама да жоқ мына жарық жал­ған­да. Есесіне түрік жұртының бар­ша­сы­на ортақ асыл арналарға ұстаз мін­деттеуімен еріксіз барған шә­кірт ақ басты аға ғалымға айналды. «Түрік қағанаты» дәуірін егжей-тег­жейлі зерттеуді бір сәт те тоқ­татқан емес, қиын-қиын Мем­ле­кет­тік, қоғамдық қызметтер атқара жү­ріп «Көне түрік әдеби ескерт­кіш­терінің Атласын» жасады. Қа­тар­лас еңбек еткен, қанаттас жүр­ген ірілі-ұсақты азаматтар жа­йын­да «Кісілік кітабын» жазды. Көңіл ауанына еріп өлең жазды, жа­нының қылын шертіп ән шы­ғарды. Күйініш, сүйініш сезімін бал­қытып құйып «Күндерімнің куәсі» атап үзбей күнделік жүр­гі­зеді. Драматургия, кинод­раматургияға ден қойып, пьеса, киносценарий жазды. Шә­кірт тәрбиеледі. Мырзекең Мемлекет қыз­метіне араласты, халық деген қо­ғамдық істен шет қалып көрген емес. Музей ісіне ден қойып, «Пре­зиденттік Орталық» жасақ­тады. Абылай ханның алтын зерлі қамқа тонын, Қаз дауысты Қазы­бектің шапанын ел ішінен сабылып іздеп, қиылып сұрап алып, музей жәді­герлігіне айналдырды. Жәді­гер­лік­ке екінші өмір сыйлады. Бас­па­сөз жаңалық көріп шулап жазып жатты. Біз де үн қостық. Шет елден Мұс­тафа Шоқайдың «Жас Түр­кі­стан» журналын, әл-Фарабидің пар­сы тілінде басылған трактаттарын әкеліп отандық кітапханаларға тапсырды. Осының баршасы ұл­тым, жұртым деген ұланымыздың көрініп қалайыны жоқ, шын болмысы, Президенттен тартып билік алдында мақтанышты ойларымен бірге сыншыл пікір­ле­рін де бүкпей айтып, айтып ауызы күйіп қалып та жүреді. Мыр­зекеңдей бар ғұмы­рын ел-жұртымыздың ескі жұртын тарихи тұрғыдан анықтап, байырғы әдеби ес­керт­кіш­терін байыпты зерт­теп, ұлты­мызды ұлық­тауға ар­­нап келе жатқан асыл азаматымыз ғана ақ жүріп, адал ат­қара алатын шаруа­­лар! Өйт­кені, ол ұлттық бол­мыс­ты ұлы жү­рек­ті азаматымыз!
Бір ұлттың тәш-пүші бір аза­­матқа аздық ет­песі хақ. Десек те, біздің Мыр­зекең қа­зақ әде­биет­­тану ғы­лы­мы­мен шекте­ліп қал­­май, түрік­тану­ға мей­лін­ше үлес қо­сып, күл­лі түрік ха­лық­­­тары ұлт-ұлыс­­­та­рының тағ­дырына жаны ашып қи­мыл­дай­тын, содан да тамыры бір – түрік ха­лық­та­рының ор­тақ мақ­таны­шы­на айналып, арамызда аман жүр. Өзімді Мыр­з­екеңнің шәкірті санаймын. Ә.Тәжі­баев­тың «Асыл арналарды» оқы­ған­да…» аталатын қол­жазбасына байланысты хаты, «Бейсембай Кенжебаев – әдебиет тарихшысы» ата­ла­тын дипломдық жұмы­сы­ма қатысты Мем­лекеттік Орта­лық архив Бас­қармасына филология факуль­тетінің деканы райында жазып бер­ген қызмет хатын көздің қара­шығындай сақтап келемін. Ұста­зына мейлінше ақ-адал Мыр­зекеңе біз де адалмыз мейлінше. Ақыл қо­сып, бағыттауы­мен жәді­гер шаһар – «Түрік ха­лықтарының рухани астанасы» (Н.Ә.Назарбаев), «Түрік халық­тарының мәдени ас­та­насы» (ТҮРКСОЙ), Түркістанда «Бейсем­бай Кенжебайұлының түрік­тану музейін» экспонатын жинақтап, ғылыми экспозициялап аштым. 2016 жылдың 5-6 мамыр күн­дері арнайы халықаралық конференция өткізіп, ұстаз Бейсекең му­зейінің тұсауын Мырзекеңдей бо­лымды шәкірті кесті. Иә, өзі «Қазақ әдебиеті тарихын зерттеушілердің пірі» атаған ұстазы көрінбейді мынау бейопа жалғанда. Есесіне бізді ізіне ертіп, қайтсек тар кезеңде ұлы жолға салып, ұлан-асыр тілегін айт­қан, ақ жолды аңғар, дұрыс бағ­дар сілтеген ұстаздың көп томдық шығармалар жинағын акаде­мия­лық басылыммен жарыққа шы­ғара­мыз, қайтсек өзі түлеп ұшқан Шымкенттен, ащы-тұщы тіршілік кешіп тұрған Алматы, өзі арман­даған тәуелсіздік астанасы – Астанадан көшеге қалай атын алып береміз? деп «күндіз күлмей, түнде ұйықтамай» ой үстінде! Ашылмаған жылғаларды аршып асыл арналарға айналдырған, бар ғұмырын қазақ­тың көне жұртын анықтап, қазақ­тай ұлтын ұлықтап асыл азаматы­мыз­ға айналған Мырзатай Жол­дас­бековке шығармашылық табыс тілейміз!

Құлбек ЕРГӨБЕК.

---

«Аңыздар арасында»

Разы халқың саған
(Мырзатай Жолдасбековке)

Мырзеке, сексен жасқа келдің бүгін,
Өзіңдей Қызыр кескен еркіндігін.
Күмбірлеп домбырадай көкірегің,
Жасыңнан жырлап өстің елдің жырын.

Жүйріксің жел ұйтқыған серпініңнен,
Тарландар қатарына ерте ілінген.
Өмірің – сырға толы көне кітап,
Көңілің ақ боз үйдей кең тігілген.

Разы әрқашан да халқың саған,
Келеді тау көтертсін еркін шамаң.
Қандырған ұлттың шөлін сарқылмайды,
Сапырған сары қымыз салқын сабаң!

Ұстаған елдің сөзін, абыз аға,
Тобыңнан той-думанды көп ұзама.
Жүрмесе ортамызда бір Атымтай,
Сараңдар таңдайға нәр тамыза ма?

Киелі қабыл болса ел батасы,
Кісінің домалайды өрге тасы.
Сыйласын ай сәулесін, күн шуағын,
Сексеннің самал ескен көк жотасы.

Жайнап тұр алтын жазың күзге ұласып,
Кім екен деп жүргендер жүзді қашық?!
Тарта бер асулардан асуларға,
Жамбылдан қалған асыл ізді басып!..

Несіпбек Айтұлы.

---

«Асылдарым»

Тұманбай МОЛДАҒАЛИЕВ,
ақын, Мемлекеттік сыйлықтың иегері

ТӨРІ БАР АЗАМАТ

Мырзатай мырзамен қашан танысқаным есімде жоқ. Студент Мырзатайды білмеймін. Жас ғалым Мырзатай менің көз алдымда баяғы мөлдіреген қалпында елестейді. Мен оны алғаш көргенімде ақылды да алғыр, сұлу да салиқалы, адал да ақ көңіл азаматтың өшпес бейнесі көз алдымда қайта оянғандай, мен оны бұрын да білетін сияқты хал кешкенім есімде.
Бір кезде атын атауға қорқатын Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Шәкәрім Құдайбергенов, Жүсіпбек Аймауытов, Мағжан Жұмабаев және басқалар тарих бетіне қайта  шықты. Сол боздақтарды, елім деп еңіреген ерлерді қайта тірілтуде республика Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтан бастап Өзбекәлі Жәнібеков пен Мырзатай Жолдасбеков те, үлкен ғалымдар мен жазушылар да көп еңбек сіңірді.
Алашсың деп қазақ санасынан аласталған арыстандарды  бүгінгі ұрпаққа жарқыратып әкеп берген азаматтарды келешек ұрпақ шапағатпен еске алатынына мен әбден сенімдімін. Осы бір ұлы тіршіліктің бел ортасында Мырзатай Жолдасбеков жүрді. Мұндай ұлы жұмысты басқару үшін жүрек те, ақыл да, биік парасат та, терең білім де – бәрі де керек еді. Ұлтын сүймей, ұлтының жанын ұқпай, тілін білмей ұлы болам деушілік әшейін әурешілік қана. Жанына ұлы жыраулардың асыл мұраларын жастайынан сіңірген, қазақтың асыл маржандарын өз жүрегіне ту қып ұстаған, елінің сөзі мен жырын тұмар ғып тағынған Мырзатай бауырымның ел тағдырының аса бір ұлы бетбұрысында белсенділік, көрегендік танытқанына әрі қуанам, әрі мақтанам. Мен істемегенді ол істесе, мен жетпегенге ол жетсе, оған қошемет етуге жарамасақ жер басып жүрудің қажеті де бола қоймас.