Кемелді келешекке…
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласын талдауға арналған басқосу 20 сәуір күні Қазақстан Жазушылар одағында өтті. Басқосуды Қазақстан Жазушылар одағының басқарма төрағасы Нұрлан Оразалин жүргізді.
«Өздеріңізге белгілі, Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы қазір бағдарлама деңгейіне көтеріліп, халықтың талқысына түсті. Үлкенді-кішілі қаламгерлер бұл тақырыпқа бір кісідей атсалысып жатыр. Қазақстанның болашағы рухани жаңғыруға тікелей қатысты. Бүгін сіздерді осы мақалада айтылған мәселелердің өміріміздегі маңызы туралы ой-пікірлеріңізді тыңдауға шақырып отырмыз.
Мақалада екі нәрсе баса айтылды, біріншісі – ұлт коды сақталмаған кезде ешқандай рухани жаңғыру болмайды. Арғы-бергіде біз үлкен-үлкен экономикалық жаңғыруларды, реформаларды бастан өткердік. Нарықтық экономикаға көшкен алғашқы жылдары әуелі экономика мен саясатты, одан кейін барып рухани кеңістігімізді бүтіндейміз дегенді Президентіміз айтқан. Міне, сол рухани кеңістікті бүтіндейтін тарихи құжат өмірге келді. Оны жалпы халық қолдап, талқылап отыр. Ұлт коды деген сіз бен біздің тікелей тақырыбымыз десек, артық айтпайтын шығармыз. Іліп әкетіп шығарма жазсаңыз да, талдап мақала жазсаңыз да айналып келгенде ұлттық кодымызды сақтауға үндегені абзал. Екінші мәселе – ұлттық кодты сақтаймыз деп, соның ішінде бұйығыланып қалмай, жаңа заманға ілесетіндей, жаңа заманға лайық қанат жаятындай жас ұрпақ тәрбиелеу. Жаңылмасам, 1992 жылы болуы керек, Елбасымыз «Тарихи сана – ұлттық сананың негізі» деген ой-пікірін жариялаған. Содан бері қарай батыс пен шығыстың ортасында отырсақ та, өз жолымызды табуға ұмтылып, болашаққа қадам басып келеміз. Мақалада айтылған тапсырмаларды жүзеге асыру үшін Президенттің жанынан ұлттық комиссия құрылды. Оның құрамына қоғамдық пікірді өрістетуге ықпал етіп жүрген әр саланың мамандары мүше болды. Олардың ішінде Қазақстан Жазушылар одағының қаламгерлері де бар. Елбасы бұл мақалада Қазақстан Жазушылар одағы мен Ұлттық Ғылым академиясы, тиісті ғылыми орталықтар осы айтылған ойларды арсенал етіп пайдалануы керек дегенді меңзеді. Біздің арсеналымыз – кітап. Көркемдік ойлау кеңістігімізді қалыптастырудың, ұлт жанын, ұлт кодын сақтаудың бірден-бір көзі – кітап. Сондықтан жұдырық болып жұмылып жүз кітап, жүз тұлғаға қатысты ойларды толықтырып қана қоймай, орындалуына күш жұмсасақ жыртығымыз бүтінделеді деген сенімдемін.
Осы қазір ғана Министрлік тарапынан хабар алдық. «Мәдениет туралы» заң Сенаттың талқылауынан өтіп, Президентке жолданды. Қаламақы мәселесі шешілді, ол үш бағытта жүзеге асатын болады. Біріншісі – шығарманы қабылдау, яғни сатып алу, екінші – жарыққа шығару, үшінші – тарату. Бұрынғы Кеңестер Одағының кеңістігіндегі мемлекеттердің бірде-бірінде мұндай жүйе жоқ. Президенттің іргелі бағдарламасымен тұспа-тұс келген қуаныш құтты болсын! Ендігі жерде әдебиеттің өркендеуіне жол ашылады деп нық сеніммен айта аламыз», – дей келе Нұрлан Оразалин басқосуға жиналған қаламгерлерге сөз берді.
Ұлықбек ЕСДӘУЛЕТ,
«Жұлдыз» журналының бас редакторы:
– Елбасының бұл мақаласы жұрттың көптен күткен жағымды жаңалығындай болды. Шынын айтқанда, тарихымыздың тереңдеуін қаламайтын және біздің тереңдегі тамырымыздан өзімізді ажыратуға тырысатын қауымның бары рас. Ағылшын жазушысы Джон Мильтонның мынандай сөзі бар: «Өзін-өзі басқара алмаған ел, өзінің қанағатына тыйым сала алмаған ел – басқаның боданына ұшырайды». Мақаланың басты идеясы – қайта оралу. Ата мұра мен мәдени мұраға оралу. Ұлттық құндылықтарды ұлықтауда аталмыш мақала өте құнды деп есептеймін. Оған қоса, мақаладағы «100 оқулық» тақырыбына баса назар аударғым келеді. «100 оқулықтың» аясында әдеби шығармалардың аударылуы сапалы болса екен деймін. Елбасы тапсырмасымен құрылатын Ұлттық аударма бюросына Жазушылар одағының әсері тиюі керек. Аударылар «100 кітаптың» тізгінін Жазушылар одағы жүргізсе, сапалырақ дүниелер шығар еді. Тағы бір айтарым: «Әлем әдебиеті» деген журнал қаржылық себептерге байланысты шықпай жатқанына біраз уақыт болды. «Литературный Казахстан» журналы да дәл осы жағдайда. Аудармаға бөлінер қаржыдан аталған журналдарды қайта жүргізсек, әдеби өрісіміз кеңіп қалар еді.
Жақау ДӘУРЕНБЕКОВ,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері,
«Ана тілі» баспасының директоры:
– Президенттің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласының ұстанымдары ықылас ұйытып, ұйғарымдары иландырып, көптен көкейімізде жүрген мәселелермен қайта қауышқандай болдық.
Адам – қоғамның қазынасы мен қасиеті. Оның сапасы мен сымбаты санаға байланысты. Қазір ісіміз ұқсас, сөзіміз жаттанды, санамыз самарқау бізге соны серпілту керек, көтеру керек, кемелдендіру керек.
Өркениеттің ортасынан орын алу үшін, күн сайын өзгеріп жатқан жаһандық үдерістерден қалмау үшін барлық салада бүтіндей қайта жаңғыруымыз керек. Оның бағыт-бағдары мен жолдары жаңғыруда тайға таңба басқандай етіп көрсетіліпті.
Әсіресе, тіл, әдебиет, тарих, туған жер, ғылым, мәдениет мәселелері жөніндегі тұжырымдар мен тапсырмалар нақпа-нақ айтылып, көкжиегімізді көз алдымызға әкелгендей жаңа серпінді істерге құлшындыра түседі.
Осынау жасампаздығы мол жұмыстарда Жазушылар одағының ролі мен қызметі қаламмен қанат бітірер игілікті істерге, жұмыла түсер жауапкершілікке толы болуын діттейді.
Өзгеру мен өрлеуге бастайтын жаңғыруға атсалысу әрбір қаламгер үшін парыз әрі жауапты да сауапты іс. Жаңғыру – келешекке, кемелдікке бастайды. Өзгерген қазақ өркениетке де ілесе алады.
Любовь ШАШКОВА,
«Простор» журналы бас редакторының орынбасары:
– Елбасының мақаласында айтылған ойлардың негізінде еліміздегі шығармашылық ұйымдар үшін өздерін қоғамға таныта алатын мүмкіндік туып тұр. Елбасы Қазақстан Жазушылар одағы мен өзге де шығармашылық ұйымдардың рухани жаңғыру жолындағы маңызы туралы анық әрі нақты айтты. Көптен күткен рухани идеологияға жеткілікті көңіл бөліне бастағандай. Өйткені, бұған дейін мемлекет 1990 жылдары тоқыраған дүниелерді қайта қалпына келтіріп, нығайтуға күш жұмсады. Ендігі жерде ұлттық сипатты сақтау, қайта жаңғырту ісі бұрынғыдан да қарқынды жүре бастайды. Осы жылдар ішінде әдебиет, оның ішінде ауыз әдебиеті біздің ұлттық кодымызды сақтап келді. Әдебиеттегі ұлттық сипатты сақтаудың бастауында Мұхтар Омарханұлы тұр десек, қателеспейміз. Ол кісінің жолын жалғаған көптеген жазушы ұлттық әдебиетке қызмет етіп келеді. Елбасы бізге осы мақаласында нақты тапсырмаларды айқындап беріп отыр. Заманауи әдебиетті БҰҰ-ы қолданатын алты тілге аудару мәселесінде біз ең алдымен «Жұлдыз» бен «Простор» журналдарының маңыздылығына тоқталуымыз керек. Өйткені, қазіргі заманғы әдебиет көбіне осы екі журналдың ішінде жинақталған. Ендігі жерде Білім және ғылым министрлігінен осы мақалада айтылған жобалар аясында жоғары оқу орындарының, орта мектептердің «Жұлдыз», «Простор» журналдарына жазылуын қамтамасыз етуді талап етуіміз керек. Өйткені, студенттер мен оқушылар бұл журналдарды өздері оқитын оқу орындарындағы кітапханалардан таба алмайды.
Екінші – аударма мәселесі. Қазақ тілінен орыс тіліне көркем аударма жасайтын жастар аз. Біз оларды қамқорлыққа алып, олардың еңбегін елеп, аудармамен алаңсыз айналысуына жағдай жасауымыз керек. Қазір көркем аударма жасап жүрген жастардың алды қырық жасқа толып қалды. Олардың орнын басатын жас буынды тәрбиелеу – ең маңызды іс. Сапалы аударма жасап жүрген қыз-жігіттерді Жазушылар одағының мүшелігіне қабылдаған жөн. Ресейлік аудармашыларға иек артып отыра беруге болмайды. Әрине, оларда аударма мектебі жақсы дамыған, бірақ оны біз өз елімізде қалыптастырып, көркемдігін нығайтсақ болар еді.
Сұлтанәлі БАЛҒАБАЕВ,
Драматургия секциясының жетекшісі:
– Елбасының мақаласындағы латын қарпіне қатысты мәселені толыққанды қолдаймын және балалар оны түсінбей қалады дегенге өз басым сеніңкіремеймін. Және бұның өскелең ұрпақты сауатсыздыққа ұрындыруы мүмкін емес.
Әлемде ең мықты бизнес – кітап саудасы екен. Оны сату, тарату, насихаттау жұмыстары біздің елімізде де сауатты жүргізілсе екен деймін. Елбасының бастамасымен құрылар Ұлттық аударма бюросына Жазушылар одағының тікелей қатысы болғаны дұрыс. Бұл – өте өзекті мәселе. Латын әліпбиіне асуымыз – үлкен жаңалықтардың бастауы болмақ. Әсіресе, қазақ әдебиетінде бір өзгерістің болары анық.
Сарбас АҚТАЕВ,
аудармашы, «Парасат» орденінің иегері:
– Аударма мәселесі туралы ойымды айтар болсам, орыс тілін орыстан кейінгі жақсы сөйлеп, жақсы білетін халықпыз. Десек те, шығармаларымыз орыс тіліне жоғары деңгейде аударылмай жүр. Көп халықтардың ішінде орыс тіліне нашар аударылып жүрген һәм аударылмай жүрген осы қазақ жазушылары. Өкініштісі сол, балаларымызға орысша сөйлеуді үйреткенімізбен, көркем әдебиетімізді аударуға баулымаппыз. Бұл – бір түйіні күрмелген мәселе болып отыр қазір. Менің ойымша, орыс тілді басылымдар біздің насихатшымыз болуы керек. Ал олар керісінше сыншымызға айналғандай. Өз дүниемізді өзгеге көрсете алмаса, олардың басылым ретінде шығып жүргені кімге керек?!
Ахметжан АШИРИ,
жазушы, ұйғыр әдебиеті секциясының жетекшісі:
– Президенттің мақаласында зиялы қауым мен қаламгерлер жайында жылы лебіз бар. Мен соған қуандым. Және туған жерімізге, әсіресе, кіндік қанымыз төгілген ауылымызға қандай көмек бере алатынымыз, нендей ой қоса аламыз, оған қоса нақты жоспар керектігі айтылады. Ауыл-ауылға барып, тыныс-тіршілігімен танысып, өзекті мәселелері болса, неге жазбасқа?! Ауыл өмірінен, әсіресе, ондағы хикметті адамдар мен тәуелсіздік жолында тер төккен арда азаматтарымыздың ахуалын барлап отырсақ, бұл біздің шығармашылығымызға да оң әсерін тигізер еді. Сонымен қатар, ұлттар достығын да байқатары анық. Жазушылар қауымы осы мәселеге байланысты арнайы жоспар құрып, бел шеше, білек сыбана кірісуіміз керек.
Бетті дайындаған Назым ДҮТБАЕВА.