Неге екенін қайдам, осы кісінің өнерін тамашалап жүргеніме біршама уақыт өткеннен кейін «сауға» сөзі ойыма сап етті. Арашаның бір түрі осы ма деп ойладым. Ақиқаты сол, бұл сөздің тура мағынасынан гөрі, ауыспалы мағынасымен айтпақ болған оймен төркіндес екен. Сауға. Жырға емес, жырауға емес, жыршыға, жыршылыққа сауға, ағайын. Халқымыз жырға бай, жырауы көп ел. Және жыр мен жырау өткеніміз емес. Біз осы күні жыршыны жоғалтып алған жоқпыз ба? Жыршы бар ма, қазір? Анда-санда, ілуде біреу кездесіп қалғаны болмаса, қатарымыздан қалғаны ақиқат. Сол ілуде біреудің «сойылын соғып» жүргеніміз де шамалы.

Даниял Әсенов. Жыршы. Абай­дың қай шығармасын қалай­сыз? Шәкәрім дастандарын тыңдауға уа­қытыңыз бар ма? Әлде сіздің ор­таңыз үшін М.Арынның «Бес аны­ғы» керек шығар? Жоқ лиро-эпос­тық, әлде батырлар жырын естігіңіз ке­ле ме? Бәрі бар. Даниял Әсеновті Ке­реку өңірі жақсы таниды десем, шолақ қайырғандай болам. Бұл есімді естіген сәтте, Қазақстанның батысындағы оралдық, ақтөбелік зиялы қауым елең етері сөзсіз. Ал Ас­танада Даниял жыршы жыр сүйер қауымның қолдауымен жиыр­ма бес қазақ мектебін аралап, жыр оқығаны кеше ғана-тын. Астана төріндегі М.Жолдасбеков аға­мыздың мұрындық болуымен Пре­зидент мәдениет орталығында, Л.Гумилев атындағы ЕҰУ әкім­ші­лігінің ұйымдастыруымен өткізген кештерде де өзін ерекше сезінгені бар еді. Шығысым Абай бабамның 150 жылдық мерейтойында таныды. Ал Ресейдің Сібір өңірі мен Түр­кия­ның алып қалаларының (Анкара, Анталья, Стамбул) қазақтары аң­сай­тындарын жасырмай, іздеп жү­реді. Даниял жыршы ақы сұра­май­ды. Сөзді ұғар орта іздейді. Бір бол­са, осы филолог мамандар ұғар деп, студенттерге келеді. Қанатта­нып алғаны соншалық, моноспектакль  жасап, халық алдына шыға­ды. Ол жерде Абай боп толғанады. Барын байыта түседі. Мүдірмейді.
Әрі-беріден соң мәселе біз танып, танымайтын азамат жайлы емес, біз ұмытпауға тиіс, қазақтың қа­зақ екенін білдірер өнер жайлы. Даниял Әсенов бір жолық­қа­ны­мызда: «Інім, қалай ойлайсың, жыр бізге керек пе? Жырды тыңдайтын орта бар ма?», – деп мұңая сұрады. Әп-сәтте үндей алмасам да, сөзімді: «Не­ге керек емес? Қажетті дүниенің жү­гін көтеріп жүрген сізге әлі де бол­са ризашылық айтылар!», – де­ген­нен ары аса алмадым. Ағам іш­тей жылап тұр еді. Ағамның көзінен қа­зағының өнеріне деген қимас­тық­ты танып едім.
Расы солай ма? Солай-ау, шамасы. М.Әуезов жалпы қазақ жырларын қазақтың інжу-маржаны деп бағалағанында, С.Мұқанов жатқа айтқанында, Абай ауылына «жыршы келіпті» дегенде, бала-шаға, кәрі-құртаңы таңды таңға ұрып, тың­дағанында, Мәшһүр Жүсіп сөз сал­мағын арттырғанында осы жыр­ларға арқа сүйегенін қалайша ұмыт­тық?! Ал бүгін ше? Қырғыз көр­ші­міз­де жыр біреу, бірақ халықтық. Оның қарты немересі мектеп табал­дырығын аттамастан, сол «Манас­ты» жатқа оқуын қадағалайды екен. Бізде ше? Даниял Әсенов жыр­шылар мектебін ашу керек дей­ді. Себебі, қазақ қартының немересі де сөзге жақын. Бірақ оның әке-шешесі жыршы баласынан болашақ көрмейді. Әйтпегенде Даниял ағам шәкірт дайындап көрді. Онысы сәтті шықты. Үшінші сынып оқу­шысы біраз жырдың басын қайыруға қауқары келді. «Баламның өлеңді жатқа оқуын бағалап жатқан ешкім жоқ. Ал оның ұзақ-сонар жырын қа­зір ешкім тыңдамайды», – дегенді ата-ананың аузынан естіген соң жыр­шы тартыншақтап қалды. Жас шә­кірт компьютер үстелін серік ет­ті. Бойдағы бар дүние осылай тұн­шығып қала берді. Кім ұтты? Кім ұтылды?
Жыршылық – бабалардан жеткен ұлы мұра. «Қазақ әдебиеті эн­цик­­лопедиясы» «Жыршы – жыр айтушы, таратушы. Жыршылар дом­быраның не қобыздың сүйе­мел­деуімен мақаммен, әнмен айтады. Сондай-ақ, эпикалық шығарма­лар­ды да орындайды» деген жауап бе­ріпті. Жыраулар поэзиясы, эпостық жыр­лар, халық ауыз әдебиеті бізге жыр­шылар арқылы жеткен. Жадында сақтау мен жатқа оқу екі түр­лі нәрсе болса да, бір-бірінен ал­шақ кетпейді. Үндемес заманынан ауылымыз алыстаған тұста,
С.Торайғыровтың «Айтысы» бас­пасөзде жарқ ете түскен-тін. Оны жариялаған біздің ұстазымыз Қи­наят Шаяхметұлы  еді. Ұзынқұлақ­тан естуімізше, сол дастан ұстазы­мыз­дың  жатқа айтуымен жет­кі­зіл­ген екен. Бірақ ұстазы­мыз­дың халық алдына шығып, жыр­шы­лық дәс­түрді серік еткенін есті­меппіз. Ал жыршыға тән белгі тек жатқа оқу бол­маса керек. Тыңдар қауымды бау­рап алар үн мен әртістік талант та керек-ау, шамасы. Осы жағынан келгенде, Даниял Сабырұлы дара тұр. Мұны Қинаят Шаяхметұлы да бағалаған екен. «Еуропа, Ресей елінен тараған, дамыған өнердің бір түрі осы деп айтылып жүр. Шын мә­­нінде жыр оқу, жырды жеке адам­ның оқуы қазақ өнерінің бір па­расы. Біз барымызды бағалай ал­май жүрміз. Даниялдың монос­пек­такльдік пайымы кімнен кем. Бұл қазір бізде мүлдем жоғалуға айнал­ған дүние деп жүрсем. Әлі де болса ортамызда бар екен», – деп үлкен баға беріпті.
Расында атадан дарыған дария дүние осы еді. Даниял ағаның ұлы атасы Мәди Тастанбекұлы Абайдың барлық өлеңдерін жатқа оқыпты. Абай шығармаларын зерделеумен де айналасқан екен. Қ.Мұхамед­ханов Мәди ақсақалдың жатқа айтуымен Абайдың бес-алты  өлеңін жазып алғанын жеткізгені бар. Мәди Тас­танбекұлынан Даниялдың әкесі Сабыр – жалғыз ұл. Ол да Даниял Сабырұлы бірінші мүшелге толар-толмаста о дүниелік болған екен. Мұндайда қазақ қанына тартты дейді. Әйтпегенде екі жаста жыршы ата­сы, он екі жаста әкесінен айы­рылған балаға жыр жаттау қалай сіңбек? Бәлкім, тегіне тарт­қанның дәлелі осы шығар.
Жалпы, бұл ұрпақтың Абайдың қайын атасы Алшынбайға наға­шылығы бар: Абайдың бәйбішесі Ділдә Қазыбек бидің немересі – Ті­леншінің баласы Алшынбай кін­дігінен тараған Түсіптің қызы. Ал Мәдидің анасы – Алшынбайдың інісі Бердінің қызы. Бердінің неме­ресі ұста, зергер Мақан Абай шығар­ма­ларын жинастырып жүреді екен. Сол кісі арқылы Мәди Тастанбекұлы Абай өлеңдерімен танысып, тіпті қолжазбаларын да алады. Ел басына күн туған нәубат заманда, 1932 жыл­дар шамасы, қыстау қоралары­ның біріне көмеді. Кейіннен іздеу салғанында қағаз қиындылары, өрттен күйген, ештеңеге жарамсыз күйінділер табылған. Заманның бір түзелер тұсына сенген екен қарт жыр­шы. Әйтпегенде жатқа оқу өзі­мен түгесілер ме еді, кім білсін?
Даниял Сабырұлы Семей пе­дагогикалық институтын орыс тілі және әдебиеті мамандығы бойынша бітіреді. Ұзақ жылдар ішкі істер органдарында қызмет істейді. Атал­ған екі бағыт та жыршылықтан алыс жатыр. Жад жарқылы да осы бол­са керек. Ауғанстан жерінде әс­кери қызметте жүріп, парсы тілін үй­ренеді. Өз бетімен араб, түрік тіл­деріне ден қояды. Біртіндеп өлең жолдарын оқиды. Ұзын-сонар дас­тандар да оңай жығыла береді. Бір кезде ата оқыған өлең санада жаң­ғырады. Құймақұлақтық санат қайта бас көтергендей болады. «Ме­нің жолым да, тағдырым да қара өлең мен қара сөз екен» деген ойлар ақыры жыр болып шашылады. Алдамапты, алданбапты. Сұлтан­мах­мұт пен Мұқағали өлеңдері иіді ал­дымен, Мағжан Жұмабаевтың өр­гендері де жарқ ете түсті. «Қал­қаман-Мамыр» да көп күттірмеді. Алпамыстың шұбарына, Құртқа баптаған бурылға тізгін түзген – Даниял Әсенов десем қалай болар екен? Әйтпесе қырыққа келіп, жад қат­қан жаста қазақтың төл өнерін серік етер ме еді?!
Қанша болғанмен, пенде емес пе? Қара өлең әр қазаққа серік бол­ғанмен, қара сөзді жеткізу, оны дра­ма талаптарымен үйлестіру қиын­ның қиыны ғой. Мұны қалай жатқа айтуға болады деген сұрақтар да мазалаған әркімді. Бала күнімізде әкеміз бен шешеміз айтқан есте сақтаудың тәмсілін айтты: «Кез кел­ген туындыны ынтамен, көбі­несе, таңғы сағат бес-алтыларда тұрып оқимын. Сол сәтте оқып шық­қан жыр-дастанның көп тұсы есім­де қалады. Кейде қайталап оқып жатпаймын. Шығарма өзінен-өзі жадымда жатталып қалады».
Кейіннен журналистер қаума­лап, орысауи жерде туған, орысша білім алған ағамызға «Қазақ тілін өте жақсы білесіз. Кез келген шы­ғар­маларды жатқа айтасыз. Қалай?», – деп таңқалғанда: «Бәрекелді-і-і. Мен қазақ емеспін бе? Орыс, тіпті жапон, қытай тілін оқысам да, жаным да, қаным да қазақ емес пе?», – деп жауап берген екен.
Әйтеуір деп тоқмейілсінсек те, қайдам деп күмәндансақ та, қазіргі оқудың шеңберіне сыймайтын жыр­шылық дәстүр жалғасын енді таба ма деген күдік сұрақ тұрады алда. Қазақ барда мұндай өнер өл­мейді, бірге жасайды дегің-ақ ке­леді. Бірақ кейде осыған се­нің­кіремей қарайтынымыз да анық. Бір ой айтады: орта бар ғой, бірақ соған жеткізетін делдалдық жоқ деп. Онда тағы да сауға айтамын, ағайын. Бәлкім, сіздің ортаңыз ізде­ген ғаламат дүние біздің өңірі­мізде шығар? Мүмкін, ол жыршы Даниял Әсенов шығар?!
Соңғы бір қоңырау шалғанында Да­ниял ағам:
– Інім, мен сенің  студенттеріңнің ал­дында түнеугүні оқыған «Қыз Жі­бегімнің» жалғасын айтсам қай­теді? Мен өзім ұмытпауым үшін ке­рек боп тұр, – деген еді.
Осы сөздерді сіздерге қарата айт­тым:
– Ағайын, мүмкін сіз жүрген орта қазақтың жыры мен жыршысына сауға айтар.