«ӨЛІАРАДАҒЫ» ҮМІТСІЗДЕР
Жазушы Оралхан Бөкеевтің «Өліара» повесі бойынша жас режиссер Елзат Ескендір түсірген «Өліара» қысқаметражды фильмі жақында Кореяның Пусан қаласындағы кинофестивальде «Үздік қысқаметражды фильм» категориясы бойынша марапатқа ие болыпты.
Бұл фильмнің түсірілгеніне біраз уақыт болса да ел ішінде елене қоймағанмен, Пусаннан жүлделі орын алып келген соң, киноөнеріне жақын біраз адамның мойнын өзіне бұрғызды. Tanaris Production студиясында Қазақстан мен Германия бірлесіп түсірген киноның продюсері белгілі режиссер Сергей Әзімов, сценарийін жазған әдеби ортада біраз танылып қалған жазушы Өміржан Әбдіхалық. Осы аптада 20 минуттық фильм Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясының оқу залында көрсетілді. Халықаралық аудиториядан бағасын алып келген фильмді көруге асыға келген біраз жұрт өздері күткен дүниені көре алмай тосылып қалғанын жасырмады. Фильмнен кейінгі талқылауда бірді-екілі журналист қазақ халқының өмірін жұпыны етіп көрсету қаншалықты орынды, одан көрермен жалықты десе, енді бірі киноның тәрбиелік мәні болуы керек емес пе дегенді алға тартты. Бұл фильм Оралхан Бөкеев шығармасының негізінде түсірілгенімен оқиға желісі басқаша өрбиді, финалы да өзгеше деген режиссер «Мен үшін фильмдегі адамдардың жұпыны өмірі маңызды емес, олардың өмірге көзқарасы мен ішкі ойы маңызды» дей келе, киноны көрген көрерменнің әрқайсысы әр түрлі ойға қалса оның еш сөкеттігі жоқ екенін айтты.
Кез келген мемлекеттің, кейде тіпті кез келген адам баласының өмірінде өліара шағы болатынын, әсіресе, өнер адамдары жақсы сезінеді. Адам баласының психологиясының күрделілігі сонша, өзінің өліара күйде жүргенін сезінбеуі мүмкін. Жаны жылт еткен жарықтан үмітсіз, кез келген дүниеге немқұрайлы қарайтын, өзінің үйреншікті дағдысынан асып ештеңе істемейтін адамдарды қазақ әдебиеті мен қазақ кино өнеріндегі туындыларда жоқ деп айта алмаймыз. Бірде басты кейіпкер, енді бірде қосалқы кейіпкер ретінде мұндай жандар қазақ киносында бұрын да болған. Елзаттың қысқаметражды фильміндегі бар болғаны төрт кейіпкердің төртеуі де осындай жандар десек, асылық айтқанымыз болмас. Әке, шеше, бала, ауылдан келетін электр маманы. Күйеуі әйеліне, әйелі күйеуіне, баласы әке-шешесіне бөтен. Бір үйде тұрғаны болмаса ара-қатынасы тым алшақ. Бала ертеңіне, әйелі еріне сенім арта алмайды. Отағасы өзінің маңдай тер, табан ақысын жұмсап баққан малын өз жақсылығына жұмсауға құлықсыз, яки сенімсіз. Күнделікті қайталана беретін кешкі асты ішкісі келмеген баласын «тамақ таңдайды…» деп ызамен қанағатқа шақырғысы келген ол перзентін сараңдық пен бірсарынды өмірге үйретіп жатқанын аңдамайтын секілді. Анасы да өзін қорлатып қойғанына қатты назалы еместей. Әлде оған адамдар арасындағы қарым-қатынастың барлығы электр маманын өзіне қарағанындай жауапкершіліктен жұрдай болып көріне ме екен… Фильм көрермендерінің бірі режиссерге «Келіншек айнаға қараған соң отынның жанындағы балтаны айна арқылы ұзақ көрсеттіңіз, ондағы мақсатыңыз не», – деп сұрақ қойды. Автор дәл осы балтаны көрсетуде арнайы мақсаттың болмағанын айтты. Біздің білуімізше, кинода басы артық деталь болмауы керек деген қағида бар еді… Жас маман мұны ескермеген сыңайлы. Дегенмен оның, фильмімді көрген көрермен менің не айтқым келгені туралы ойламай, өзі де жеке ой түйіп қайтса мен үшін жетістік дегені көңілге қонды. Қайта құру кезеңінің соңын ала қазақ киносында «Жаңа толқын» деп аталған бір буын қалыптасқан. Ел ішіндегі өліара шақта түсірілген олардың біраз фильмдері осы Елзат Ескендірдің «Өліарасына» ұқсайтын. Дәлірек айтқанда, Елзаттың қадам алысы соларға ұқсайды деген жөн болар. Бірақ бір айырмашылық, ол заманның көрермені үшін өліарадағы кейіпкерлер жақсы таныс болса, бүгінгі көрермен үшін ол жұпынылықты көрсетудің нысаны болып қалғандай. Қазіргі заманның тұрғындары өліара шақтың адамдарындай мақсатсыз емес, жан бағу жолында тырбанған бәсекелестер. Экраннан қашанда өзін көргісі келетін көрермен Елзаттың туындысынан тырбанған тіршілікті күткен болар… Қазіргі адамдардың өліара кезеңнің мақсатсыз кейіпкерлеріне қарайлауға мұршалары жоқтай көрінеді… Суреткерлік жолды мақсат еткен Елзаттың оны түйсінбеуі мүмкін емес. Қала өмірін режиссер, балаға монтершы әкеп берген газет арқылы ғана көрсеткен. Газет бетіндегі жұрттың малды ауылда бұзау айдаған баламен шаруасы бола ма?..
Назым ДҮТБАЕВА.