«Ғұмыр өзі – хақиқат…»
Омар Жәлелұлы
Бүгінгі нөмірде тақырыпқа шығып отырған хакім атамыздың сөзі алдағы күндері философ, мәдениеттанушы-ғалым Омар Жәлел жүргізетін айдарға айналатынын ескертіп қойғанды жөн көреміз. Доғалданып, тұйықталып, көрбілтеленіп қалған шектеулі дүниетанымымызды бабалардан қалған сөздің өзегіне салып отырып кеңейтіп, кестелеп жүрген Омар Жәлел мырзаның ойлары, лебізі осы күнгі есті қазақ ортасын баурап барады. Біз Омекеңе «Қазақ әдебиетінің» бір бағанасын ұстап тұрыңыз» деп өтініш жасадық, Омекең қуана келісті. Ендеше, Омар Жәлелдің бағанасында бас қосайық, бауырлар!
Абай өзінің Китаб тасдиқ (38-сөз) атты еңбегінде: «Ғұмыр өзі – хақиқат. Қай жерде ғұмыр жоқ болса, онда кәмалат жоқ», – дейді. Ғұмыр философиясы. Ғұмырсүйгіштік философиясы. Қазақ философиясының жалпы табиғаты – осы. Ғұмырды сүю – кәмалатты сүю. Даму, өсу, өркендеу. Осы ғұмырсүйгіштік философияны біз бүгінде жоғалтып алған сыңайлымыз. Ғұмырға қарсы, қазақ философиясының табиғатына қарсы, қазаққа қарсы интенциялық шабуылдар жасалып жатыр. Қазақ философиясының ғұмырсүйгіштік табиғаты қазақтың қара өлеңінде «оралыңның барында ойна да күл» атты интенция арқылы беріледі.
Дүние ойлап тұрсам, шолақ екен,
Адамдар бір-біріне қонақ екен.
Барында оралыңның ойна да күл,
Қызығы бұл жалғанның сол-ақ екен.
Осы шумақтағы қазақтың ғұмырсүйгіштік философиясына қарсылардың шамына тиетін сөз – «ойна да күл». Бұл сөз өзі жәй айтылып тұрған жоқ, байқасаңыздар, «ойна да күл» деп бұйрық райда айтылып тұр. «Өмірді өсімдік құсап не ішіп-жеп хайуан құсап емес, ойнап-күліп өткер, солай өмір сүр», – дейді қазақ философиясы. Енді осы шумаққа алапат энергия беріп тұрған «ойна» сөзін тудырушы «ойын» сөзіне тоқталайық. «Ойын», «ойнау» – біз ойлағандай жеңіл сөз емес; оны жеңілдетіп жіберген өзіміз. «Ойын» – шығармашылық, творчество. Қазақ әдетте бір істің шыңына жеткенде: «Мен бұл істі ойнап жүріп істеймін», – дейді; біз домбырада «ойнаймыз», аттың құлағында «ойнаймыз». Әкелеріміз спектакльді «ойын» деп атайтын.
…
(Толық нұсқасын газеттің №8 (3642) санынан оқи аласыздар)