Аягүл МАНТАЙ

---

1
Қара суықтан қалтырап, ме­т­ро­ның кіре берісінде гүл сатып, бү­кір кемпір тұр. Гүлдің бәрін сатып алып, оны суықтан қорғағым кел­ген. «Өзіме өзім гүл сыйлап, се­­зім­дерімді алдағым келмейді. Өз сезімдерімен ойнаған адамның махаббатта жолы болмайды» деп гүл сатып алу туралы ойымнан ай­нып қалдым.
Кемпірдің қасында әлем жұл­дыз­дарының бейнесін еске түсіре­тін қуыршақ сатып, орта жастағы етжеңді әйел отыр. Байғұс әйел суық­­тан тоңғаны сондай, күрте­ше­сінің үлкен қалтасына қолын ты­ғып, жылылық іздейді. Бұл әйелдің өмірінде жылылық болып па өзі? Егер қуыршағын сатып алсам, оған кішкентай жылылық сыйлар едім. «Кіш­кентай қызым жоқ, қуыр­шақ­ты несіне сатып алам?» деп ол ойым­нан да айнып қалдым.
Екі әйелден он метр қашықтық­та ән айтып тұрған зағип қыздың қасынан өткенде құлағымды аядым. Тым ащы, «бақырған бақа дау­ыс» құлағымның пердесін жыртатындай оған жаратпай қарадым. Оны көрген сайын «Байғұс-ай, адам­дар саған өнерің үшін емес, мү­гедектігің үшін ақша тастайды, бақырмашы» деп айтқым келіп, іркіліп қалам.
«Мен бақытты әйелмін» деп жым­иып, ән шырқап тұрған соқыр қыз­дың жағымсыз даусы бұрын­ғы­дай бойымда тітіркену сезімін оят­қан жоқ. Қасына барып, оның то­лық дөңгелек бетін, ажарын бұзып тұрған құсмұрнын, әжімді маң­дайын, бейкүнә көздерін зерттеп, үнсіз тыңдап тұрдым. «Егер көзі көргенде айнаға әр қараған сайын мұрнына көңілі толмай, жылар еді» деп ойладым.
– Сіз кімсіз? – деп ол үрке сұра­ды.
– Сіздің жаныңызда бір ты_ныш­тық бар екен. Ал мен тіршілік таразысын таразылай алар емеспін, – дедім оның сұрағын жауапсыз қалдырып.
– Құдай менің көзімді алып, жанымды нұрмен бөлеген, – деді ол жылы жымиып.
Одан мұндай жауап күтпеген­дік­тен, қапелімде аузыма сөз түс­педі. Осы сәтте оның сөзін раста­ған­­дай беті ерекше нұрланып тұр еді.
– Сау болыңыз, – дедім.
– Тоқтай тұрыңызшы, – деп қолымды тауып алып, қатты қыс­ты. Оң алақанымды екі қолымен кезек-кезек ұзақ сипады.
– Тым сезімтал адам екенсіз, бәрін де жүрегіңізге жақын қабыл­дайсыз. Егер мен сіздің орныңызда болсам, мына әлемді көре алсам, өзімді ерекше бақытты сезінер едім, – деп жай күрсінді.
– Менің де басқа адамның өмі­рі­мен өмір сүргім келетін кездерім болады, – деп шынымды айттым.
– Қанағатсыздық – бұл өте үлкен күнә. Сіздің көзіңіз көреді ғой, – деп орыс қыз маған шошына қарады. – Сіз көбелектің гүлге қалай қонғанын, құстың қанатын жайып ұшқанын көре аласыз. Сіз аппақ ұлпа қардың аспаннан жерге қалай қонақтап жатқанын көре аласыз. Мен жаңбырдың астында жүрсем ғана, қар бетіме келіп, қо­нақ­таса ғана оның қалай жауып жатқанын сезем. Менің көзім еш­қа­шан көрмейтінін білем, бірақ мен мына әлемді бір-ақ рет көргім келеді. Құдай маған жанарымның нұрын бір сағатқа сыйласа, өзімді, адамдарды, балалардың күлкісін, табиғаттың сұлулығын, мейірімнің бейнесін, бәрін-бәрін көрер едім.
– Мейірімнің бейнесін дейсіз бе? – деп мен одан таңдана сұра­дым.
– Иә, мейірімнің бейнесін көрер едім, – деді ол ерекше сенімді дауыспен. – Маған ылғи бір әйел келіп, мейірленіп, садақа береді. Оның жалғыз ұлы мүгедек екен. Маған қайырымдылық жасап, Жа­рат­қан­нан өз баласына денсаулық сұрайды. Сол мейірімді әйелдің бейнесін көргім келеді, – деді ол.
– Сіздің жүзіңіз сондай жылы, мейірімді, – дедім.
– Рас па? – деп ол ұяла күлім­сі­реді. – Тағдырым жымиып қара­маса да, мен өмірге күліп қарағым келеді. Өмірден мән табу үшін өмірді сүйем. Күн сайын өзімнен артылған тамақты көрші кемпірге апарып берем. Ол көшеге шығып, қайыр тілеуге де жарамайды. Төрт жылдан бері төсек тартып жатыр, – деп көршісінің кезінде өзіне көп көмегі тигенін айтып жатқанда есі­ме оған садақа бермегенім түсті.
Бүкіл ғаламның сұрақтарына сол ғана жауап бере алатындай үміт­пен:
– Жаны мұңға жақын адам өмір­ден мән табу үшін не істеуі керек? – деп сұрадым.
– Он екі мүшесі сау адамдардың өмірді сүймеуге еш қақысы жоқ! – деді ол қабағын түйіп.
– Көктем болса да – көктемнің исін сезбейтін, жаз болса да – жа­дыра­майтын, қыс болса да – қар­дың ақтығын көрмейтін, күз болса да – күздің сұлулығын жүрек кө­зі­нен өткізе алмайтын қаншама жүрегі соқыр адам бар. Олардың тәні – cау, бірақ жаны – мүгедек, – дедім жылағым келіп.
– Аналық сезім ғана әйелді құтқарады. Сәбидің исін қатты сағындым, – деді ол ауаны құшыр­лана иіскеп. – Ана болғым келеді. Сәбиімді көре алмасам да, оның мені көретінін ойласам, жаным ерекше қуанышқа бөленеді, – деп қиялға шомды.
«Мүгедек бола тұра, ол да ана болғысы келеді».
Ол менің ойымды оқып қойған­дай: – Балам – менің қос жанарым болады, – деді.
– Әйел баланы өзі үшін, өзінің «Мендігін» қанағаттандыру үшін тумауы керек. Өзін-өзі құтқару үш­­ін дүниеге бала әкелетін әйел­дер­ді түсінбеймін, – дедім дөрекі үн қатып.
Ол сөзімді жаратпағанын көрсе­тіп, қабағын түйді.
– Балам анасы секілді өмірді шексіз жақсы көретініне күмәнім жоқ. Ол әр атқан таң мен әр батқан күнге қарап, Жаратқанға алғыс айтып, дұға оқитын болады, – деді сенімді дауыспен.
«Балаңның көзі көрмейді деп қорықпайсың ба?» деп сұрауға оқ­тал­дым да, оның жүзінен қуаныш­тың сәулесін көріп, іркіліп қал­дым.
Жаурағанымды сылтауратып, мен онымен асығыс қоштастым. Дала қараңғылық құшағына сіңіп бара жатты. Өзім тұратын жатақ­ха­наға қарай жаяу беттедім. Алдымда жараланған аяғын баса алмай, қарды қызыл қанға бояп, қара ит ке­тіп барады. Ит менен ұзап та кет­педі, қалып та кетпеді. Анда-сан­да артына бұрылып қарап қоя­ды.
– Кешір, сен түгілі, өзімді де түсіне алмаймын, – дедім ит менің сөзімді түсінетіндей күрсініп.

2
Ішіп отырған шайыма тарақан түсіп кетті. Ызаланғаным сондай құрбым кінәлідей шайды бетіне шашып жібергім келді. «Салақсың! Бөлмені ешқашан жинамайсың» деп айқай салдым. Ол мұрнының астынан «Бұл жатақханада тарақан қаптағанына бір жылдан асты. Еденді күніне үш мезгіл жусаң да, олардан құтыла алмайсың» деп міңгірледі. «Жүйкені тыныштандырады» деп жарнамасы жақсы жасалған «Цикорийдің» үш қасы­ғын кесеге салып, іше бастап едім, денем тітіркеніп кетті. Тіліме ж­а­быс­қан тарақанның өлі баласы еді. «Бұлай кедейшілікте өмір сүрген­ше, өліп қалғаным жақсы еді» деп бар даусыммен айқай салдым.
Ол: – Жұрттар шаян мен құрбақаны да жейді ғой. Оның қасында кішкентай тарақанды жұта салғаннан өліп қалмайсың, – деп келемеждеді.
Өзін-өзі, шын мәнінде, сыйлай білетін, жақсы өмір үшін күресе білетін жігерлі адам үш күн тұрмай­тын біздің қаладағы кішкентай бөлмеміз тым жұпыны. Терезені ашсақ, әр жерінен жыртылып, ажыра­ған қоңыр түсқағаздар жел­б­і­рейді. «Кім болса да, мына түс­қағазды талғамсыз адам таңда­ған» деп күңкілдегенімізбен, онсыз да көңілсіз өмірімізді онан сайын көлегейлеп тастаған бөлмені ақтап, сырлау ешқайсымыздың ойымызға кіріп шықпады. «Басқа пәтерге кө­шем». Екеуміз де солай ойладық. Бірақ біз көшпей, сол ескі жатақ­ха­нада тұрақтап қалдық.
Кейде тарақандардың төсегім­де, бетімде жүгіріп жүретінін кө­те­ре алмай, жүйкем шектен тыс қо­зып, түннің бір уағында тұрып ал­ып, оларды өршелене өлтіретінім бар.
Айза: – Жауызсың! Олар да Алла жаратқан тіршілік иелері. Олардың да өмір сүруге құқы бар, – деп ұрсады.
– Тым ақылды екенсің. Онда олар­ға түсіндір, жеп отырған тама­ғым мен ішіп отырған шайыма тү­сіп, менің жүйкеммен ойнамасын.
– Сенде шизофренияның бел­гі­лері бар. Жүйке ауруларын ем­дейтін ауруханаға жатқың келмей ме? Ертең апарып тастайын, – деді ол мысқылдап. – Жатақханаға ай сайын ақша төлемейсің, үш мезгіл тегін тамақ, әрі онда тарақан да жоқ, керемет қой, тіпті, демалыс орны дерсің, ойланып көр, – деп әжуалап күлді.
– Сенде де жүйке ауруларының белгілері бар. Екеуміз бірге емде­лейік, –дедім жаратпай.
– Жоқ, менің жүйкем сап-сау, тек соңғы кезде қатты шаршадым, біраз демалсам, өзіме келем, – деді ол шаршаған дауыспен. – Ал саған «псіхбәлнісаға» жатам десең, кө­мек­тесем, – деп мазақтап, құдды бір тауып сөйлегендей өз сөзіне өзі мәз болып, күліп алды.
Мен оның күлкісінің астарында мұң жасырынып тұратынын білем. Сосын ол жөнсіз қалжыңдаса да, ренжімеуге тырысам. Ол әкесі мен анасының ажырасып кеткенін, қазір екеуінің де өз отбасы бар еке­нін, әкесінің ешқашан өзін іздеме­генін, өгей әкесінің жек көру сезі­мін сезініп өскенін жасырған емес. Әкем мен анам кезек-кезек телефон шалып жатса, «жұрттың әке-шешесі қыздарын іздейді, ал мен ешкімге керек емеспін» деп бұр­қыл­дап, сөйлеп қалатыны бар. Өзі шешесіне өте сирек телефон шалады. Бірақ екеуінің әңгімесі ылғи да ұрыспен басталып, ұрыспен аяқ­талады.
– Айза, метроның қасында қайыр сұрап тұратын соқыр қызды білесің ғой. Бүгін сол қызбен ұзақ сөйлестім, – дедім.
– Бақытсыз байғұспен сөйле­сіп, өзіңді бір сәт бақытты сезініп, жеңілдеп қалдың ба? – деп кекете күлді.
– Әйтеуір сен-ақ кекетіп, мұ­қат­қанға шеберсің, – дедім жаратпай.
– Мені Сәбираны сағынып, із­дейді дейсің бе? Өзім жарымай жүріп, оған жиі сыйлық жасауым­ның себебі: қайырымдылық көр­сетіп, Құдайдан шарапат күту емес, мүгедек қыздың өмірге деген құштарлығын зерттеу, бір тыныш таппайтын жанымның қанағат­сыздығын тұншықтыру. Бұл – басқаның қайғысынан бақыт іздеу емес, өзіңдегі барды бағалап, тәу­беге келу, – деді Айза.
– Құдай мүгедек, қаріп-қасір­лерді сау, бірақ рухани адамдар күш-қуат, энергия алсын деп жа­рат­қан демексің бе? Егер солай болса, бұл қаншалықты әділетті? – деп оған да, өзіме де сұрақ қой_дым.
– Еңсемді ауыр мұң басқанда ауру, мүгедек жандарға қарап та, тәубеме келіп, шүкіршілік ете алмаймын. Мейірімге қанып өскен балалар мына әлемге махаббатпен қарайды. Олар өмір сүру ережесін біледі. Ана мен әке мейіріміне бө­лен­беген балалар қоғамнан өзін-өзі шеттетіп, тұйықталып, бұйығы өмір сүреді, – деді ол.
– Ал сен өмірден өз үлесіңді алу үшін өз ережеңмен ойна! «Бала кез­де балалық шағым болмады» деп бүкіл өміріңді сары уайыммен, жы­ла­у­мен өткізбексің бе? – дедім мен одан қатты шаршағанымды жасырмай.
– Өмір дегеніміз – ережесіз күрес пе сонда? – деп мырс етті.
– Өмір дегеніміз – «бар» мен «жоқтың» арасындағы балансты сақтау, – дедім мен әдеттегі жауабымды қайталап.
Ол: – Ертең Сәбираға кимейтін киімдерімді апарып беремін. Барасың ба? – деп бетіме сұраулы жүзбен қарады.
Біз күлкісінің астарында мұң жасырынып тұрса да, бізді күле алатынына сендіре алатын қызға бірге баруға келістік.

3
Бір аяғы бір аяғынан қысқа, денесінің «егіз мүшесі» теңесе алмай, бір жағына қисалаңдап келе жатқан Сәбираның қарасы кө­рінді.
Айза: – Егер Құдай оған бай­лық бергенде аяғына ота жасатар ма еді? Мүгедек қана емес, байғұс кедей ғой, – деді оған аяй қарап.
Бесінші қабатқа жаяу көтеріл­дік.
– Шаршадыңдар ма? – деп Сәбира кінәлі адамдай жымиды.
Ашылған есікпен бірге мұр­ным­ды қолаңса иіс пен шуаш исі желпіп өтті.
Адамның бетінен жазу оқып үйренген ол: – Көршілерімнің бәрі қара жұмыс істейді. Таң атқанда кетіп, үйге күн батқанда келеді. Қатты шаршағандары сондай, кей­де тіпті жуынуға да шамасы кел­мейді. Екі жерде еден жуып жүрсем де, оларға қарағанда менің демалуға уақытым бар, – деді аздап мақта­ныш араласқан сезіммен.
Жағымсыз иістен тыжырынып отыр­сам да, ыстық шай ішкім келді.
Дастархан жайып жатып Сәби­ра: – Кеше жалақымды алып, үйге ақша салдым, – деді естілер-естіл­мес.
Біз «Қыздар, дастарханым жұ­пыны болса, кешіріңдер» деген ой­ды айтпай түсіндік.
Сәбира көрші бөлмеге кеткенде Айза:
– Ауру қызының ай сайын сал­ған ақшасын жеп жатқан әке-шешесінде ұят жоқ екен, – деп сы­быр етті.
Сәбираның жасы жиырма се­гізде болғанымен, аурудан азап шеккен түрі өз жасынан әлдеқайда үлкен көрінеді. Ақшасын аяй ма, әлде сыртқы келбетіне мән бермей ме, ақ шашын жасырып, бояғанын көрмеппін.
– Айзадан естіген шығарсың, жазда тұрмысқа шығам, – деді кө­зін­де қуаныш нұры ойнаған Сәби­ра.
«Мүгедек болса да, бұл да өмірге құштар. «Тұрмысқа шығам» деу – бұл айтатын сөз бе еді?».
– Сәбира, қанша балаң бол­ғанын қалайсың, – дедім жаман ойымды жасырғым келіп, жанталасып.
Көзінде қуаныш пен үміт оты қатар ойнаған Сәбира:
– «Көп балам болса» деп армандаймын, – деді күлімсіреп.
Айза әңгімеге араласпай, өз ойымен арпалысып үнсіз отыр.
Сәбира нан турап жатып біз әкелген екі сөмкеге көз қиығын жиі тастап қояды. Мен сөмкеден өзім бұрын киген, сатып алсам да, кейіннен жаратпай, бірде-бір рет кимеген киімдерді бірінен кейін бірін шығара бастадым.
– Жүз долларға алған мына көйлекті бірде-бір рет киген емеспін, – дедім.
Бұл күлгін түс көйлекті осыдан үш жыл бұрын жеті мың теңгеге сатып алғам. Кейіннен жараспайтынын сездім де, сатқым келіп әрекеттенгеніммен, менен саудагер шықпады. Үш жыл бойы ескі шкафтың бір бұрышында жатып, тоза бастаған көйлектің көз алдымда қадірі артып кетті де, өзінің өтірік бағасын қойып берді.
Айзаға Сәбираның қуанышты сәттерін сырттай бақылап отыру ұнайтынын сездім де, сөмкеден киімдерді бірінен кейін бірін шығара бастадым.
Сәбираның шаттанып тұрған жүзіне кірбің түскенде оны ренжі­тіп алдым ба деп, кібіртіктедім. Ол өзін кінәлі адамдай қипақтап, «Жаратқан ием, Тәңірім, дүние­қоңыз­дығымды, көрсеқызарлы­ғымды кеше гөр» деп күбірледі.
Осы кезде үнсіз отырған Айзаға тіл бітті:
– Сәбира, тағдырың сені сынап, қинаса да, Құдайдан алыс­тамағаныңа таңғалам. Құдай сені ұмытса да, сен оны ешқашан ұмыт­падың. Мен тіпті кейде Құдай­дың бар екеніне күмәнданам.
– Олай деме, олай демеші. Құ­дай сені жақсы көреді, – деді Сә­бира. Сосын: – Құдай бәрімізді жақсы көреді, – деп қосып қойды.
– Күмәнім бар, – деді Айза қасарысып.
Сәбира: – Күпірлік етпе!– деп әжімді маңдайын жиырып, қаба­ғын түйді. – Мен ақшам намазын оқып алайын, – деп орнынан жеңіл көтерілді.
Айза: – Сен намаз оқымасаң да, жәннатқа барасың, егер жәннат шынымен бар болса… – деді.
Сәбира бұл жолы қатты ашуланды.
Айзаға жаратпай қарап: – Күпір сөйлеп, шайтанның ықпалына т­үсуге болмайды! – деді қатқыл дауыс­пен.
Қызба мінезді Айза Сәбираны ренжітіп қоя ма деп уайымдасам да, әңгіме ауанын өзгертуге еш ықы­ласым соқпады.
Әп-сәтте жүзін мұң шалған Айза: – Ең алғаш рет сегіз жасымда Құдайдан әкем мен шешемді ажырастырмауын жылап сұрадым. Құдай мені естімеді. Құдай одан кейін де менің даусымды естіген емес. Өгей әкем шапалақпен жағымнан тартып-тартып жібер­генде шешем шырылдап, мені қорғаудың орнына «Сен үшін арамыз суып барады» деп ренжіді. Сол күні кәрі емен ағашының түбінде жылап отырып, екі қанатты періш­телерді күттім. Олар мені өздерімен бірге аспан жаққа алып кетеді деп сендім. Күткен періштелерім келмей, шаршап, ағаш түбінде ұйықтап қалыппын. Өрістен келмеген сиырын іздеп шыққан Сәния әжей мені жетектеп үйге ертіп келді. Сәния әжейдің мамамды қатты ұрысқаны, анам қипақтап, «өзі де қырсық» деп маған мінездеме беріп жатқаны еміс-еміс есімде.
Далада өскен жабайы гүл үстін тас басса да, өлерменденіп, қыл­тиып, өсіп шығады. О бастағы таби­ға­ты гүл болса да, гүл ашып, айналасына эстетикалық сұлулық сыйлай алмайды. Ата-анасының махаббатына бөленіп өспеген балалар есейгенде сол жабайы гүлге ұқсайды.
Өмірімнің ең сәтсіз кезеңде­рін­де адам жанының жалғыздығын сезіндім. Жаным ауырып отырып, адам жанының өзінен басқа ешкім­ге қымбат емесін түсіндім, – деді жанары жасаурап.
– Жан – Алланың аманаты. Жанымды рухпен нұрландырғым келеді, – деп Сәбира бізге мейірлене қарады.
Айза Сәбираны естімегендей әңгімесін жалғады: – Құдай сынақ жіберген сайын жасаған күнә­ла­рым­ды есіме алып, кешірім сұрап, Құдайға жақындаудың орнына, керісінше, бәрінен шаршап, түңі­ліп, мен одан алыстай түсем. Құдайдан алыстаған сайын өмірім күрделеніп, өзге түгілі, өзімді өзім танудан қалатынымды білем, – деп күрсінді
– Құдайды алыстан емес, өз жү­регіңнен ізде! Құдай біздің жүрегімізде! – деді Сәбира ерекше сенімді дауыспен.
– Жиырма екі жасымда өмірдің мәнін өзім ғашық болған жігітпен ғана байланыстырдым. Онсыз өзімді тірі өліктей сезіндім. Кейін мен оны ұмытып кеттім. Құдайсыз өмір сүре алмайтындай өмір сүргім келсе де, сүре алар емеспін. Бір адамсыз өмір сүрудің қаншалықты азап екенін бастан кешсем де, Құдайдан алыс өмір сүрудің қасірет екенін пайымдай алар емеспін. Бір кезде намазға да жығылдым. Бірақ менің намаз оқуымның гимнастика жасаудан еш айырмашылығы болмады, – деді Айза өзін кінә­лаған дауыспен.
– Егер қаласаң, ақшам намазын бірге оқиық, – деді Сәбира.
Айза Сәбираның сөзін естіме­гендей, жауап қатпады.
– Сәтсіздік – жаман ойымның көрінісі болса да, «Құдай мені азаптайтындай саған не жаздым?» деп шағымданам. Мен өзімді жаратқан Құдіреттен басқа ешкімге шағым­да­на алмаймын. Демек, мен оны табуым да мүмкін ғой, – деп Айза Сәбираға үміттене қарады.
– Айза, сен өзіңнің қаншалық­ты бақытты екеніңді білмейтінің се­кілді, Құдайға қаншалықты жа­қын екеніңді де білмейсің, – деп Сәбира Айзаны жанарымен ер­келет­ті.
– Сен де айтасың-ау, Сәбираш. Бақытты адам өмірді шексіз сүйе білуі керек қой. Мен бақытты болып туғандарға қызықпаймын. Бақытты адамдар өздері өлердей сүйетін өмірдің ережелеріне ба­ғыну­ды ғана біледі. Олардың бар құпиясы – сол ғана. Өмірде жолы болмай жүріп, бір күні алтын ба­лық ұстап алатындарды қызғанам. Өмірде жолы болмаған адамдар бірін-бірі азаптап, қинап, адреналин алады. Оларға өзін бақытты сезінетін адамдардың көзқарасы қызық емес, – деген Айза «мені тың­дап отырсыңдар ма?» дегендей бізге сұраулы жүзбен қарады .
– Сені ешқашан түсіне алмайтын шығармын, – деп баладай кү­лімсіреген Сәбира намаз оқу үшін келесі бөлмеге кетті.
– Сенің болмысыңды түсіне ал­­май байғұс қыз әбден шаршады. Се­нің болмысыңды түсінуден «мың­­жылдық есепті» шешу жеңіл се­кілді, – деп күлдім.
– Сәбира Құдайды танымай, біл­мей сүйеді. Оның жаны қазірдің өзінде рухпен нұрланып тұр. Екеу­міз оны сол үшін іздейміз. Құдай мен адамның арасындағы махаббатта сауда болмауы тиіс. Біз екеу­міз Құдайға деген сеніміміздің өтеуіне бірдеңе күтеміз. Жа­ны­мыз­дың шарқ ұрып, тыныштық тап­пауының се­бебі сонда болса керек, – деді ол әдет­тегідей мәң­гілік сауал­дарға жауап іздеп.
Екеуміз терезені ұрғылап жат­қан нөсер жаңбырдан көз алмай, бір-бірімізге бірнеше рет қойған, бұдан кейін де қоятын, талай рет таңға дейін ұйықтамай талқылаған мәңгілік сұрақтардың бір парасына үнсіз жауап іздедік.
«Құдай менің жүрегімде!» деп ішімнен қанша қайталасам да, ойым шашырап, жинақтала алмадым. Құдаймен қарым-қатынасын ешқашан жасырмайтын Айзадан емес, өзімді өзімнен жасыратын «өзімнен» қорықтым…